De Zweedse Rijksbank was in 2015 de eerste centrale bank die negatieve rente introduceerde. Dat hield ze 5 jaar lang vol, tot ze in december vorig jaar de belangrijkste rentevoet opnieuw op 0% bracht. Negatieve rente heeft voor- en tegenstanders. Maar het zal nog een tijd duren vooraleer we weten of negatieve rente blijvende schade heeft toegebracht aan de economie en de financiële sector.

‘Vroeger of later zullen we de rekening gepresenteerd krijgen voor deze vergissing’, zegt Jakob Carlsson, de CEO van de Zweedse levensverzekeraar Lansforsakringar Liv, in de Financial Times. Mensen zijn meer gaan sparen en minder gaan uitgeven. Ook banken in de eurozone hebben sinds juni 2014 al 25 miljard euro aan negatieve rente betaald aan de ECB. Wanneer de rente negatief wordt, moeten banken immers geld gaan betalen wanneer ze hun geld ’s nachts bij de ECB stallen. De wereld op zijn kop, met andere woorden.

Economie groeide amper

Negatieve rente moet banken motiveren om meer geld aan particulieren te lenen, eerder dan het bij de centrale bank te stallen. Lagere rente moet dan de economie stimuleren, omdat bedrijven en particulieren meer gaan lenen. Maar dat is niet wat gebeurd is. In de eurozone en landen als Japan, Denemarken en Zwitserland blijft de rente negatief, maar de economie groeit er amper. 

Stefan Ingves, de gouverneur van de Riksbank, noemt het Zweedse experiment een succes, maar stelt in tegenstelling tot vele van zijn collega-bankiers de houdbaarheidsdatum ervan in vraag. Zweden introduceerde negatieve rente om de inflatie aan te wakkeren en dat gebeurde ook. Ook de economische groei lag de voorbije jaren in het Scandinavische land iets hoger dan in de eurozone.

Zweden had voldoende redenen om negatieve rente stop te zetten

De Riksbank zette het experiment stop en wel om enkele redenen. Banken krijgen het steeds moeilijker om geld te verdienen. Mensen houden hun geld nog liever thuis bij dan er rente op te moeten betalen bij de bank. Vele mensen begrijpen het principe van negatieve rente niet. Dat je zelf moet betalen om iemand anders je geld te lenen, klopt gewoon niet. Ook is er in Zweden geen bewijs dat negatieve rente de consumptie heeft aangezwengeld. Enkel de vastgoedsector profiteerde in die mate dat er sprake is van een vastgoedbubbel en recordschulden bij gezinnen. De Zweedse regering heeft de voorwaarden om een hypotheeklening af te sluiten ondertussen verstrengd.

In de eurozone ging het aantal leningen wel hoger. Gezinnen nemen tot 12% meer leningen op dan voor de introductie van negatieve rente, bedrijven tot 3%. Maar de grote verliezers zijn de spaarders gebleken. Ruim 13.000 miljard dollar aan obligaties noteert nu met een negatieve rente. Dat heeft gevolgen voor pensioenfondsen, verzekeringsmaatschappijen en banken. Veel geld is daarom naar de aandelenbeurzen verhuisd. Wanneer zich daar een forse daling voordoet, dreigt het ganse systeem op zijn grondvesten te gaan daveren.

‘Niet teveel klagen’

Volgens de Duitse econome Isabel Schnabel, die in de raad van bestuur van de ECB zetelt, moet niet teveel worden geklaagd. De doorsnee Duitser is inderdaad 500 euro kwijt aan negatieve rente. Maar wie geld heeft geleend heeft dat verlies gecompenseerd met een winst van 2.000 euro. Ook overheden hebben miljarden euro bespaard op hun renteverplichtingen.

3 keer negatief

Een recente studie van de Franse zakenbank Natixis komt tot 3 andere conclusies.

• Zo heeft de sterk expansionistische monetaire politiek van de ECB en de daaraan gekoppelde lage rentevoeten de spaarwoede van de inwoners van de eurozone niet getemperd.

• Ook kwam die de investeringsratio niet ten goede. De bedrijfsinvesteringen hebben nog maar net opnieuw hun niveau van 2006 gehaald.Tenslotte heeft die rentepolitiek een significante kapitaalvlucht op gang gebracht vanuit de eurozone naar de rest van de wereld.

• Omdat de rentevoeten elders hoger liggen is ook sprake van een transfer van geld uit de eurozone naar andere landen in het algemeen en naar de Verenigde Staten in het bijzonder. De eurozone financiert op die manier investeringen die in andere landen worden gedaan.

Eurozone volgt pas als inflatie aanwakkert

Centrale bankiers volgen het einde van het Zweedse experiment van nabij, vooral nu de onzekerheid over de economische groei en de inflatie, in dat land en de rest van de wereld, onzeker blijft. 

Volgens Philip Lane, chief economist bij de ECB, kijkt men ook in Frankfurt uit naar de dag dat men de negatieve rente kan laten voor wat ze is. Maar die beslissing zal pas vallen wanneer de inflatie dichterbij de 2% is dan vandaag.