De uiterst-rechtse populist Jair Bolsonaro leidt de peilingen voor de eerste ronde van de  presidentsverkiezingen die zondag in Brazilië worden gehouden.

“Ik zou [de Braziliaanse politica] Maria do Rosário nooit verkrachten, want ze is te lelijk.” en “Ik heb liever een dode zoon dan een homoseksuele zoon.” Het zijn twee van vele controversiële uitspraken – die het goed doen in tijden waarin politieke correctheid verdacht is geworden en – die uit de mond komen van de Braziliaanse presidentskandidaat Jair Bolsonaro. Die genoot  in de rest van de wereld en tot voor kort amper enige bekendheid. Tot hij vorige maand, tijdens een verkiezingsmeeting, werd neergestoken en nu vanuit een ziekenhuisbed campagne voert.

De Braziliaanse presidents- en parlementsverkiezingen worden – naar Frans model – in twee rondes gehouden, indien geen van de kandidaten in de eerste ronde 50% van de stemmen behaalt. Bolsonaro staat in alle peilingen aan de leiding en lijkt de enige kandidaat die zich nu al als certitude mag opmaken voor de volgende ronde die eind oktober op het programma staat. Daar zal hij het naar alle waarschijnlijkheid moeten opnemen tegen Fernando Haddad. Dat is de kandidaat van de PT (Arbeiderspartij). Niet de voorkeurskandidaat van die partij, want die heet Luiz Iñacio Lula Da Silva. Dat is de ex-president van Brazilië, maar die zit in de gevangenis voor corruptie en mag zondag niet meedoen.

Corruptie in Brazilië is wijdverbreid in alle lagen van de politiek

Corruptie in Brazilië is wijdverbreid in alle lagen van de politiek. Ook de huidige president Michel Temer kon ternauwernood aan een onderzoek naar corruptie ontsnappen, omdat het congres besliste hem te sparen. Temer volgde in 2016 dan weer Dilma Roussef op. Ook zij werd gedwongen af te treden, nadat zij onder vuur kwam te liggen vanwege verschillende corruptieschandalen.

De kansen dat een populist aan de macht komt in dit land met meer dan 200 miljoen inwoners is dus niet gering. Volgens de laatste peiling van Datafolha haalt Bolsonaro (gele lijn) volgende zondag 28% van de stemmen, 6% meer dan Haddad (rood). Drie andere kandidaten kunnen elk rond de 10% van de kiezers verleiden.

“Corruptie”, “schaamte” en “teleurstelling”

Bolsonaro’s belangrijkste eigenschap is dat hij een meester is in het opzwepen van de publieke misnoegdheid. [Op onderstaande foto is te zien hoe Bolsonaro een pop met de afbeelding van Lula in gevangenisplunje wegschopt.] Dat komt goed uit, want Brazilianen hebben duidelijk genoeg van een politieke klasse die hen steeds opnieuw van alles belooft, om uiteindelijk enkel opnieuw de eigen zakken te vullen. “Corruptie”, “schaamte” en “teleurstelling”, zijn de drie woorden die in peilingen vaakst worden vermeld wanneer kiezers wordt gevraagd wat hun land best omschrijft. Amper 13% van de ondervraagden denkt dat de democratie in hun land ‘naar tevredenheid functioneert’, het laagste percentage van gans Latijns-Amerika.

© EPA

100 politici in staat van beschuldiging

Meer dan 100 politici werden in staat van beschuldiging gesteld. 12 ervan werden veroordeeld, waaronder Lula. Omdat corruptiebeschuldigingen enkel door het Hooggerechtshof worden behandeld zullen 30 van de in verdenking gestelde politici zich opnieuw kandidaat kunnen stellen. Verwacht wordt dat het nieuwe parlement voor 70% zal bestaan uit politici die vandaag al in het parlement zetelen.

Er is veel meer dan enkel corruptie

Maar er is meer dan de corruptie. Sinds 2014 is het bbp van het land met meer dan 10% gezakt en zijn miljoenen Brazilianen die onder Lula tot de middenklasse waren opgeklommen opnieuw in de armoede beland. Dan is er nog de misdaad. Vorig jaar werden 64.000 Brazilianen vermoord. Dat zijn er 175 per dag. 7 van de 20 meest moorddadige steden ter wereld liggen in Brazilië. Tenslotte zijn de pensioenregelingen in het land onhoudbaar. 56% van alle geld dat door de overheid wordt uitgegeven gaat naar pensioenen en dit bedrag groeit jaarlijks 4% sneller dan het bbp.

De situatie in Brazilië is vergelijkbaar met die in de VS. Gelukkig voor de VS niet in termen van corruptie-, economische- en moordcijfers, maar in het ras-le-bol van de lokale bevolking met de mooie praatjes van onbetrouwbare politici. 

Duterte, Trump, Salvini… Bolsonaro?

Het succes van Bolsonaro mag – in tijden waarin in andere landen mensen als Duterte, Trump, Salvini en Manuel Lopez Obrador verkozen werden – niet verwonderen. De Braziliaan pleit voor een ‘brutale vereenvoudiging’ van het lokale belastingsysteem, de privatisering van alle staatsbedrijven en de halvering van het aantal ministeries (van 29 naar 15). Verder wil hij de criminaliteit in het land bestrijden ‘door meer moordenaars te vermoorden’.

Maar net als in voormelde landen zijn de alternatieven voor de populistische kandidaat alarmerend zwakke ‘meer van hetzelfde’-politici. Ook hier gaat het dus om een strijd waarin ‘de minst slechte kandidaat’ het zal halen. De belangrijkste kandidaat voert campagne vanuit een ziekenhuisbed, de op één na belangrijkste krijgt zijn orders vanuit de gevangeniscel waar Lula verblijft.

Het tijdperk van de ‘sterke man’

Velen zien in Bolsonaro dan ook de enige politicus die kan vermijden dat Brazilië het pad van Venezuela betreedt, wat een veel groter gevaar voor het land, de democratie en Zuid-Amerika zou betekenen. Brazilianen zijn totaal gedesillusioneerd geraakt met de huidige politieke klasse. Zoals het decennialang negeren van kiezers in de VS en Italië resulteerde in respectievelijk Trump en Salvini, tekent zich nu ook in Brazilië een scenario af waarin het tijdperk van de ‘sterke man’ lijkt aan te breken. 

© EPA