Wuhan 2020 na de corona-epidemie : 3 leden van de Chinese veiligheidspolitie, gekleed in volledig anti-virus beschermingsmateriaal, vallen binnen in een privéwoning van een buitenlandse resident. Ze controleren de hygiëne van het huis, gebruiken desinfecterende spray en controleren de temperatuur van de inwoners van het huis. Dit gebeurt om de drie dagen zonder voorafgaande waarschuwing en kan ’s nachts of tijdens de dag plaatsvinden. Chinese inwoners hebben een QR code die aangeeft of ze smetvrij zijn. (uit ooggetuigenverslag van Britse expat in de Daily Mail – april 2020)
London 1984 tijdens een ondervraging: “Hoeveel vingers, Winston? “Vier, ik geloof dat het er vier zijn. Ik zou er vijf zien als ik het kon, ik doe mijn best om er vijf te zien. “Wat wil je liever: mij ervan overtuigen dat je er vijf ziet, of ze echt zien? “Ze echt zien” (gesprek tussen Winston Smith en ondervrager -‘1984’ van George Orwell)
Het verhaal dat Orwell vlak na de 2de Wereldoorlog schreef is genoegzaam gekend. De hoofdrolspeler Winston Smith is lid van de almachtige Partij geleid door de ‘Grote Broer’, die een totalitair regime oplegt aan de bevolking. Elke beweging wordt dag en nacht gevolgd via teleschermen , de voorlopers van onze smartphones. Verraad primeert boven vriendschap, en bij de minste overtreding wordt je gefolterd tot je je volledig overgeeft aan hun waarheid.
Orwell bedacht voor dit boek zelfs een compleet nieuwe taal: ‘Nieuwspraak’ die als doel had om de waarheid aan te passen aan de wensen van de Partij. Het verleden wordt permanent herschreven en de taal heeft als voornaamste functie om het denkvermogen te beperken, door het alsmaar vernietigen van woorden. Creativiteit is uit den boze.
Het is niet moeilijk om in dit verhaal een aanval te lezen op het toen heersende regime in de SovietUnie waar Stalin nog altijd de plak zwaaide. Orwell, zelf overtuigd socialist , had ingezien dat dit staatsregime niet de oplossing was om het proletariaat dezelfde rechten te bezorgen als de regerende hogere klasse . Deze striemende aanklacht speelt zich af in 1984 om als waarschuwing te dienen voor een dystopische toekomst. Ook het Westen zou niet immuun zijn voor dergelijk scenario en kon maar beter opletten, stelde hij nog op zijn doodsbed.
Zijn boek is vandaag brandend actueel , en niet omdat het realityprogramma ‘Big Brother ‘ op zijn werk was gebaseerd. De drie grote vragen die deze klassieker oproepen, waarop we als maatschappij de volgende jaren een sluitend antwoord moeten bieden zijn drie ‘privileges’ die we hebben bekomen in onze Westerse overvloedige maatschappij in de loop der jaren, maar die we te grabbel dreigen te werpen in de disruptieve periode waarin we nu leven. De coronapandemie versterken de urgentie en het belang van een degelijke gefundeerd ethisch antwoord maar zijn niet de oorzaak. De discussie hieromtrent is al even bezig.
Vandaag zijn we bereid om een deel van onze individuele vrijheid op te offeren voor het collectieve belang
Wat betekent privacy nog? Wat is de waarde van waarheid? En wat is het belang van vrijheid?
Laten we met de laatste beginnen die eigenlijk ook sterk bepaalt wat we antwoorden op de eerste twee. Er woedt al een tijdje een propagandaoorlog tussen de Aziatische, lees vooral Chinese, en de Westerse intelligentsia die elk pleiten voor hun staatsmodel . Het model waar er een sterk interveniërende staat de economie aanstuurt versus een liberaal model waar de overheid dient om de private bedrijven welvaart te laten creëren. Economisch blijken beide modellen te werken. De Verenigde Staten , beste leerling in de neoliberale klas blijft het goed doen. Het is echter verbluffend hoe snel China van een arm ontwikkelingsland tot grootste economische mogendheid is uitgegroeid op enkele tientallen jaren. Pijnlijker voor het Westen wordt de vergelijking wanneer er echt dirigisme vereist is , zoals bij de uitbraak van een pandemie . We kunnen toch alleen maar herhalen dat de Chinezen niet waren gewaarschuwd, en na het weliswaar initïeel te hebben ontkend, dankzij een genadeloze dictatoriale aanpak, erin geslaagd zijn het virus te onderdrukken terwijl het Westen met 2 maand voorkennis er niet zijn in geslaagd om Corona te bedwingen, laat staan het uit te roeien. Vandaag zijn we bereid om een deel van onze individuele vrijheid op te offeren voor het collectieve belang. Als we Covid-19 niet kunnen controleren via ons opgelegd voluntarisme om onze vrijheden in te dijken, zal de roep echter groter worden om onze vrijheden alsmaar verder in te perken bij de volgende uitbraak.
Professor Yuval Noah Harari, De Israëlische professor, auteur van ondermeer Sapiens en Homo Deus, waarschuwt hiertegen in een recent opiniestuk in de Financial Times. In een noodsituatie hebben regeringen de neiging om de tijdelijke maatregelen om te zetten in permanente maatregelen. De technologische revolutie laat dit vandaag toe, niet alleen via het traceren van al je bewegingen, contacten en handelingen via camera’s apps en locatiedata ( ‘boven de huid’) maar zeer binnenkort met biometrische trackers ( ‘onder de huid’) die je hele lichaam en gevoelsleven kunnen monitoren. Het is dan ook maar een kleine stap om te meten of iemand zich kwaad of gelukkig voelt, de laatste stap om al je gevoelens te controleren, wat ironisch genoeg het ultieme doel was van ‘ Grote Broer’ in Orwell’s meesterwerk. De ‘24/7 bewakingsstaat’ is nu een mogelijkheid , en in een aantal landen zoals China een dagelijkse realiteit , waar Orwell meer als 70 jaar geleden ons voor waarschuwde.
Een belangrijk lichtpunt: het lijkt er wel op, als je naar Taiwan en Zuid Korea kijkt, dat ook democratieën, erin kunnen slagen dit virus te controleren zonder over te gaan tot de bijna Gestapo achtige technieken die de Chinese overheid zich kan permitteren. Het gebeurt dan op een vrijwillige basis waar geïnformeerde burgers begrip tonen voor de maatregelen en zich hier naar plooien. Dit is ook de weg die we hier in Europa hebben genomen met voorlopig wisselend succes. Het gevaar is immers reëel dat een klein deel van de bevolking ons zal nopen om deze maatregelen alsmaar te verstrengen in mogelijk volgende pandemieën. In ieder geval zijn data én een veel sterkere ingreep in het privéleven van elke burger een essentieel onderdeel om deze voluntaristische strategie te laten lukken.
Dit gaat dan ook samen met het gebrek aan privacy. Hoewel vrijheid toch nog een ‘privilege’ is waar veel westerlingen aan hechten, merk je dat deze pandemie het recht én het belang op privacy op de helling zet . Vandaag weet onze Belgische overheid al opvallend veel. Uit recente telcodata na de lockdown op 13 maart 2020, toonde analyses aan dat trips langer als 40 kilometer met 95% gezakt waren en dat 80% van de tijd werd gespendeerd binnen de eigen postcode. Uit een in 2019 uitgevoerde studie door de KUL en Imperial College Londen, concludeerden onderzoekers dat je slechts 15 demografische data nodig hebt om 99.98% van alle burgers te identificeren.
Zou het dan ook niet aangenaam zijn dat je op je volgende cruise zou weten, dat er drie bejaarden zijn die vandaag gevoelig zijn voor hartfalen, , een koppel op huwelijksreis licht grieperig is, en dat niemand geïnfecteerd is met Covid 19 door een volledige screening voor de afvaart? Het lijkt erop dat we eigenlijk zelfs graag onze privacy te grabbel gooien aan bedrijven die onze data voor veel geld verkopen aan adverteerders en aan de overheid die je hele medische en sociale geschiedenis mogen kennen, ondanks alle inspanningen van de Europese Unie om hier paal en perk te stellen. Gemakshalve vergeten we dat dit omgekeerd kan leiden tot discriminatie op de arbeidsmarkt, om er maar één te noemen om niet te spreken over het gevaar van ‘ hacking’ door malafide bendes.
Het hoeft geen betoog dat de Chinezen privacy helemaal niet relevant vinden. Vandaag bestaan er al steden waar je een puntensyteem hebt voor elke burger, die aangeeft of je sociaal gedrag wel aangepast is, een Orwelliaans systeem waar Stalin fier zou zijn op geweest, vandaag mogelijk gemaakt door de alsmaar verdere uitdeinende golf van sensoren, camera’s en andere datacaptoren.
De waarheid , het derde ‘privilege’ ligt ergens tussen vrijheid en privacy in het belang voor de westerling. Vrijheid lijkt essentieel, voorlopig nog, en privacy al veel minder. De relatie ten opzichte waarheid ligt iets subtieler. Ja, we vinden feiten en de waarheid belangrijk maar bij de minste onwaarheid die wel in ons kraam past, zijn we flexibel genoeg om die nieuwe waarheid, of ‘ alternative facts’ zoals Kellyanne Conway, de woordvoerder van Trump, het zo mooi plachtte te zeggen wanneer een reporter stelde dat bij Trump’s inauguratie minder aanwezigen waren dan bij deze van Obama . Het minste bericht dat chloroquine zou werken tegen Covid 19, was al voldoende om heel wat hypochonders de apothekers leeg te laten plunderen. Honderden keren is er gezegd door specialisten en autoriteiten dat er genoeg toiletpapier zou zijn. En toch.
Een groot deel van de bevolking, links en rechts, leeft vandaag in een cocon met hun eigen waarheden , oneindige keren bevestigd door hun favoriete media, dat ze enkel lippendienst tonen aan deze fundamentele Cartesiaanse waarde , waarop heel onze vooruitgang de laatste twee honderd jaar is gebouwd. En feitelijkheid is een snel slachtoffer in de ongeziene tijden waarin we leven . In de Verenigde Staten zien we deze evolutie al langer maar ook hier dichter bij huis zie je onze Vlaamse leidende kranten hiermee worstelen. Men wil zo graag dagelijks hoop geven aan de bevolking en ‘cheerleader’ zijn van onze ontregelde maatschappij. Onvolledige data worden zodanig geïnterpreteerd dat dit optimisme wordt gerechtvaardigd tot de genadeloze cijfers hierop inbeuken en het zorgvuldig opgebouwd discours als een kaartenhuis in elkaar valt. De waarheid was waar totdat ze onwaar bleek te zijn.
Het is meer dan ooit essentieel om de juiste waarheid, cijfers en feiten te weten want wetenschappers zullen én kunnen nooit onze democratieën leiden omdat elke beslissing een politieke is , waar verschillende belangen zullen moeten worden afgewogen, tussen economie en gezondheid, tussen het privaat en algemeen belang , tussen het recht op onderwijs en het recht op pensioen,…
Het zijn wat vage begrippen : waarheid, privacy en vrijheid en toch zijn ze essentiële pijlers van onze liberale democratie. Indien we als maatschappij bereid zijn in het Westen ze op te geven zullen we waarschijnlijk wel de volgende pandemie beter bezweren. Of we gelukkiger zullen zijn is een andere vraag.
Alle delen:
Deel 1: Viktor Frankl ‘De zin van het bestaan’ uit 1946 over mentale weerbaarheid en zingeving
Deel 2: Albert Camus ‘La Peste’ uit 1947 over collectief menselijk gedrag in crisistijden
Deel 3: George Orwell ‘1984’ uit 1949 over vrijheid, privacy en waarheid
Deel 4: Amor Towles ‘De Graaf van Moskou’ uit 2016 over vriendschap en de kleine dingen des levens
Deel 5: John Steinbeck ‘De druiven der gramschap’ uit 1939 over ongelijkheid, armoede en migratie
