De spaarquote, het deel van het beschikbare inkomen dat niet voor consumptie gebruikt wordt, steeg in het coronajaar 2020 tot 20 procent, een niveau dat niet meer opgetekend werd sinds de bankencrisis van 2008-2009. Dat duidde erop dat de gezinnen die daar financieel toe in staat waren, een buffer aanlegden in onzekere tijden. Bovendien waren sommige grote uitgaven, zoals ontspanningsuitgaven buitenshuis of een vakantiereis, door de lockdowns gewoon niet mogelijk.

In 2021 zakt die spaarzin naar 16 procent, en de Nationale Bank (NBB) verwacht op basis van enquêtes een verdere daling naar het “normale” peil van 13 procent in de komende jaren. Maar er zijn geen indicaties van een nog lagere spaarzin, of een hogere consumptiedrang, in de drie volgende jaren, zegt NBB-econoom Geert Langenus. “Er komt dus geen compensatie via inhaalconsumptie. De grote spaaroverschotten zullen niet gebruikt worden om de consumptie te ondersteunen”, verwacht hij.

Wantrouwen in de staat

Dat zal wellicht te maken hebben met de aanhoudende onzekerheid rond de coronapandemie. Maar ook de slechte toestand van de Belgische staatsfinanciën spelen een (bewuste of onbewuste) rol in het gedrag van de Belgische burgers, schrijft de Nationale Bank in haar recentste vooruitzichten.

“Het zou kunnen dat de gezinnen nu meer sparen, omdat men begrotingsinspanningen verwacht”, zegt Langenus. Of nog: de gezinnen doen aan voorzorgssparen, omdat ze vrezen voor hogere belastingen of lagere subsidies en uitkeringen.

Economen zien een fundamenteel wantrouwen in de toekomstige financiële gezondheid van de overheid al langer als een verklaring voor het ongezien grote bedrag, bijna 300 miljard euro, op de Belgische spaarboekjes.

Slechtste van de Europese klas

Met de Belgische overheidsfinanciën gaat het slecht. Pierre Wunsch, de gouverneur van de Nationale Bank, wijst erop dat België voor het jaar 2023 (wanneer de coronapandemie hopelijk helemaal onder controle is) als de slechtste leerling van de Europese klas uit de bus komt in de recente vooruitzichten van de Europese Commissie.

De Commissie verwacht voor dat jaar een begrotingstekort van bijna 5 procent voor België, geen enkel ander EU-land duikt dieper in het rood.

In de vooruitzichten van de Nationale Bank blijft het begrotingstekort, bij ongewijzigd beleid, jaar na jaar op het hoge niveau van minstens 4 procent van het bruto binnenlands product (bbp) hangen. “En eigenlijk 5 procent, als je ook het Belgische deel van het EU-tekort meerekent”, kleurt Wunsch het plaatje nog somberder.

Het goede nieuws is dat de overheidsontvangsten, vooral fiscale en parafiscale inkomsten, weer gestegen zijn tot het pre-crisispeil. Het slechte nieuws is echter dat de uitgaven stabiliseren op een structureel hoger niveau dan vroeger. “Zonder bijsturingen bijft het begrotingstekort onhoudbaar hoog”, concludeert de Nationale Bank.

Door de opeenvolgende tekorten is er geen enkele kans dat de Belgische staatsschuld, momenteel 109 procent van het bbp, onder de psychologische kaap van 100 procent kan duiken.

Wunsch noemt de situatie “niet dramatisch, maar toch niet erg comfortabel”. Als er een nieuwe crisis zou uitbarsten, zal de Belgische overheid geen financiële buffer meer hebben voor anticrisismaatregelen, waarschuwt hij. En dat lijken de Belgische gezinnen dus te beseffen, zo blijkt uit hun spaargedrag.

(kg)