“Taiwan is Oekraïne niet”, zei de woordvoerster van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken, Hua Chunying, tegen verslaggevers in Peking. “Taiwan is altijd een onvervreemdbaar deel van China geweest. Dit is een onbetwistbaar juridisch en historisch feit.” Laat dat nou net wezen wat Vladimir Poetin denkt over Oekraïne.

Ondanks al hun gedeelde vijandigheid jegens het Westen en de Verenigde Staten, lijken zowel Rusland als China hun respectieve regionale impasses verschillend te bekijken. Als het bijvoorbeeld om Oekraïne gaat, hebben functionarissen in Peking niet expliciet hun steun uitgesproken voor Russische agressie, maar benadrukten ze dat China’s eigen beladen geopolitieke situatie apart staat.

En terwijl de Russische president Vladimir Poetin eerder deze maand herhaalde dat Rusland het ‘één-China-principe’ van Peking steunt en zei dat hij tegen een onafhankelijk Taiwan was, was hij terughoudend over het vooruitzicht van een conflict. “Ik denk dat China geen geweld hoeft te gebruiken”, zei Poetin in oktober in Moskou tegen verslaggevers, waarbij hij de dreiging van een Chinese militaire invasie van Taiwan bagatelliseerde en suggereerde dat gedeelde belangen het eiland en het vasteland uiteindelijk samen zouden brengen.

De verschillen tussen de situaties met Rusland en Oekraïne en China en Taiwan zijn aanzienlijk. Maar de druk van het Westen heeft geholpen om Rusland en China dichter bij elkaar te brengen, en er is één concept dat Poetin over Oekraïne en Xi over Taiwan verenigt: het idee dat geschiedenis en geografie zelfbeschikking en democratie kunnen overtroeven, wat er ook gebeurt.

De essentiële fout: Oekraïense cultuur bestaat al eeuwenlang en de Communistische Partij heeft nooit over Taiwan geregeerd

Poetins toespraak op maandag over Oekraïne verdoezelde zijn angsten over de uitbreiding van de NAVO en gaf aan dat “geschiedenis” voor hem belangrijker was dan veiligheid. Hij beschuldigde in de onsamenhangende toespraak niet alleen het Westen, maar ook de Sovjetleiders voor het creëren van de zogenaamd kunstmatige natie Oekraïne. 

Historici zeggen dat dit standpunt onjuist is. De realiteit is dat de Oekraïense cultuur en taal al eeuwenlang bestaan ​​en halverwege de 19e eeuw ontstond er een Oekraïense nationalistische beweging, die de tsaren serieus op de zenuwen werkte. 

Maar zelfs als Poetins punt op de een of andere manier waar zou zijn, is het betwistbaar en wel hierom: Oekraïne bestaat gewoon nu. Meer dan 90 procent van de Oekraïners stemde voor onafhankelijkheid in 1991, toen de Sovjet-Unie instortte. Het is een levendige, zij het onvolmaakte, democratie. Uit peilingen blijkt dat de meerderheid van de inwoners voorstander is van nauwere banden met westerse landen en sceptisch staat tegenover Poetin en Rusland.

Chinese functionarissen volgen een vergelijkbare lijn met Taiwan, beschrijven het als gewoon een “afvallige provincie” en suggereren dat de “hereniging” met het vasteland onvermijdelijk is. Er zijn natuurlijk grote verschillen tussen hoe Oekraïne en Taiwan zich losmaakten van hun buren. De leiders van de Republiek China ontvluchtten het vasteland in 1949 en deden geen afstand van hun aanspraak op het leiderschap ervan. En sinds de jaren zeventig heeft Peking Taiwan met succes diplomatiek geïsoleerd, onder meer door zijn deelname aan de Verenigde Naties en andere multilaterale instellingen te beperken.

Maar de argumenten van Peking negeren het feit dat de Chinese Communistische Partij nooit over Taiwan heeft geregeerd, evenals de sterke inheemse geschiedenis op het eiland. Het belangrijkste is dat Taiwan een bloeiende democratie is met een goed functionerende regering. Uit een onderzoek van de National Chengchi University in 2020 bleek dat ongeveer 64 procent van de bevolking zich uitsluitend als Taiwanees identificeerde – en slechts 3 procent Chinees.

Voor Poetin en Xi zijn deze “details” misschien irrelevant. Een van de eerste daden van Poetin als premier was om een ​​onafhankelijk Tsjetsjenië weer onder de controle van Moskou te brengen door een gewapende opstand met overweldigende kracht en rapporten van verbazingwekkende wreedheid terug te slaan. Xi is er ondertussen in geslaagd om de pro-democratische krachten in Hongkong buitenspel te zetten door een geleidelijke erosie van rechten en een hardhandig optreden waardoor veel demonstranten gevangen zijn genomen of in ballingschap werden gestuurd. De roep om onafhankelijkheid in Xinjiang en Tibet is met nog meer kracht de kop ingedrukt.

Maar ideeën over zelfbeschikking zijn voor een groot deel van de wereld nu eenmaal niet irrelevant. Deze week ging een toespraak van de Keniaanse ambassadeur bij de Verenigde Naties, Martin Kimani, viraal op sociale media nadat de diplomaat de Russische actie met Oekraïne vergeleek met het kolonialisme dat veel landen in Afrika en elders ondergingen en hun onafhankelijkheidsstrijd in de 20e eeuw.

Zowel Poetin als Xi hebben zich uitgesproken tegen kolonisatie door machtige naties, wat kan helpen verklaren waarom ze terughoudend zijn om elkaar volledige steun te betuigen aan Oekraïne en Taiwan. Maar beiden delen de overtuiging dat zelfbeschikking en democratie terugdringen wel kan en mag.

Peking komt met bizarre vergelijkingen voor de dag: Taiwan als “het Donetsk” van China

De manier waarop Poetin in zijn uiteenzetting de legitimiteit van de Oekraïense staat ondergraaft en de gebieden van Donetsk en Loehansk toe-eigent aan de Russische Federatie, zorgen wel voor een onhandige wending van de manier waarop China spreekt over Taiwan. 

Omdat de acties van Rusland in Oekraïne zo sterk veroordeeld werden door de internationale gemeenschap, kan China natuurlijk nooit Taiwan publiekelijk afschilderen als “zijn Oekraïne”. Daarom heeft China vreemd genoeg geprobeerd (via het staatsblad Global Times) om Taiwan af te schilderen als “zijn Donetsk”, om zo de democratische eilandnatie te kunnen bestempelen als een separatistische schurkenstaat. In die allegorie zou China echter Oekraïne voorstellen, wat de hele vergelijking compleet onzinnig maakt aangezien niemand op het punt staat om China aan te vallen, het minst van al Rusland. Het is eerder het kleine Taiwan dat zich in een situatie zoals Oekraïne bevindt, waarin een nationalistische en autoritaire supermacht zich mogelijk voorbereidt op agressie.

Volgens de Taiwanese journalist Brian Hioe wil China zijn internationale geloofwaardigheid niet op het spel zetten door zich volledig achter de historische claims van Rusland te scharen. China zou nog een andere duidelijk reden hebben om parallellen met Oekraïne niet te ver te brengen: het wil zijn betrekkingen met zijn belangrijkste handelspartner, de Europese Unie, niet in gevaar brengen. De toespraak van Poetin en diens gegoochel met onafhankelijke regio’s heeft China dus mogelijk in een neteligere positie gebracht dan het voorzien had.

Tenslotte valt er nog veel te zeggen over de manier waarop de premissen van een invasie van Oekraïne en het eiland Taiwan ongelooflijk hard verschillen. Beiden zijn relatief jonge democratieën die tot de tanden bewapend werden door NAVO-leden. Maar het eiland Taiwan is een pak moeilijker te benaderen dan Oekraïne, dat via het land begrensd wordt door Wit-Rusland en Rusland zelf. Met Korea en Japan langs zijn noordelijke flank, de nabijheid van Amerikaanse en Britse oorlogsschepen en ervaring met het afweren van de Chinese luchtmacht, zou China een enorme invasiemacht op de been moeten krijgen. Taiwan eerst tactisch bestoken met raketten, zoals Rusland deed in Oekraïne, is bovendien geen optie. Daarvoor is de economische structuur van het land, zoals de toeleverketen van microchips, te cruciaal voor China en de wereldeconomie.