Sommige dingen lijken gewoon te mooi om waar te zijn. Maar als er geld mee gemoeid is, kan ons beoordelingsvermogen vertroebeld raken. Dit is vaak het geval bij ponzifraude, een vorm van financiële oplichting die investeerders lokt door een abnormaal hoog rendement te beloven. Het geld dat door nieuwe leden wordt ingebracht, wordt gebruikt om de oprichters van het programma en de vroegere investeerders te betalen. The Visual Capitalist maakte een visuele voorstelling van de grootste ponzifraudezaken uit de moderne geschiedenis.

De zwendel is genoemd naar Charles Ponzi, een Italiaan die in de jaren 1920 berucht werd omdat hij beweerde dat hij het geld van zijn klanten binnen 90 dagen kon verdubbelen. Sindsdien zijn er over de hele wereld talrijke ponziregelingen georkestreerd.

Om je meer te leren over deze geraffineerde misdaden, maakte VC een infografiek van de grootste ponzifraudezaken uit de moderne geschiedenis. We lopen het rijtje af.

Ponzifraude in de 20e eeuw

1. Zaak: Moneytron.
   Land: België.
   Einddatum: 1991.
   Waarde: 860 miljoen dollar.
   
2. Zaak: Caritas.
   Land: Roemenië.
   Einddatum: 1994.
   Waarde: tussen 1 en 5 miljard dollar.
   
3. Zaak: MMM.
   Land: Rusland.
   Einddatum: 1994.
   Waarde: 10 miljard dollar.
   
4. Zaak: Great Ministries International.
   Land: VS.
   Einddatum: 1997.
   Waarde: 500 miljoen dollar.

In de jaren 1990 waren er een aantal grote ponzifraudezaken. In ons land sprong de Moneytron-affaire van Jean-Pierre Van Rossem het meest in het oog.

• Moneytron was het beursbeleggingsbedrijf van Van Rossem. Hij had zogezegd een stelsel opgesteld van differentiaalvergelijkingen dat het verloop van de beurs kon voorspellen. Hierdoor maakte zijn bedrijf naar eigen zeggen eindeloze winsten.
• Er zijn echter geen wiskundige stelsels bekend die het gedrag van de beurs perfect kunnen voorspellen, daarvoor zijn er te veel subjectieve parameters (het gedrag van mensen, om meteen maar een grote te noemen) in het spel. Het resultaat was dat de zaak failliet ging en Van Rossem opgepakt werd.
• Van Rossem betaalde zijn eerste klanten uit met de inbreng van nieuwe klanten.

In vele gevallen floreerde de zwendel door in te spelen op het gebrek aan kennis van beleggen bij het brede publiek.

• Caritas, bijvoorbeeld, was een ponzifraudezaak in Roemenië die zich voordeed als een “zelfhulpspel” voor de armen.
• De regeling was aanvankelijk erg succesvol en lokte miljoenen mensen in de val om geld te storten door hen de kans te bieden na drie maanden een rendement van 800 procent te behalen. Dit was echter niet realiseerbaar en Caritas was dus niet in staat om verdere winsten uit te keren.
• Caritas was slechts twee jaar actief, maar het “succes” was onmiskenbaar. In 1993 werd geschat dat een derde van het geld van het land via de regeling in omloop was.

Ponzifraude in de 21e eeuw

1. Zaak: Mutual Benefits Corporation.
   Land: VS.
   Einddatum: 2003
   Waarde: 1 miljard dollar.
   
2. Zaak: Petters Group Worldwide.
   Land: VS.
   Einddatum: 2003.
   Waarde: 3,6 miljard dollar.
   
3. Zaak: Bernie Madoff.
   Land: VS.
   Einddatum: 2008.
   Waarde: 65 miljard dollar.
   
4. Zaak: Stanford Financial Group.
   Land: VS.
   Einddatum: 2012.
   Waarde: 7 miljard dollar.

Sinds het begin van de 21ste eeuw is het Amerikaanse publiek het slachtoffer geworden van talrijke miljarden dollars kostende ponzifraudezaken.

• De meeste zaken hebben grote krantenkoppen gehaald, maar er wordt veel minder gesproken over de duizenden gewone Amerikanen die financieel geruïneerd werden.
• Voor slachtoffers van het Madoff-investeringsschandaal is het ontvangen van enige vorm van compensatie een langdurig proces geweest. In 2018, 10 jaar nadat het plan aan het licht kwam, slaagde een door de rechtbank aangestelde curator erin om 13 miljard dollar te recupereren door Madoffs bedrijf en persoonlijke activa te liquideren.
• Zoals NPR meldde, kunnen beleggers 60 tot 70 procent van hun oorspronkelijke investering terugkrijgen. Voor slachtoffers die hun pensioen moesten uitstellen of hun levensstijl drastisch moesten aanpassen, biedt deze compensatie waarschijnlijk weinig soelaas.

Potje breken, potje betalen

Als brein achter een ponzifraudezaak zal je waarschijnlijk voor lange tijd in de gevangenis belanden, althans in de VS.

• Zo pleitte in 2009 de 71-jarige Bernie Madoff schuldig aan 11 federale misdrijven en werd veroordeeld tot 150 jaar gevangenisstraf. Dat is 135 jaar langer dan de gemiddelde veroordeling voor moord in de VS.
• Buiten de VS is het een heel ander verhaal. Zwakkere regelgeving en handhaving, vooral in ontwikkelingslanden, betekent dat een aantal van de procedures nog steeds voortduurt.
• Sergei Mavrodi, bekend om de Russische ponzifraudezaak MMM, startte een nieuwe organisatie kort nadat hij in 2011 uit de gevangenis was vrijgelaten. De organisatie, nu bekend als MMM Global, heeft een “sociaal financieel netwerk” opgericht in verschillende Zuidoost-Aziatische en Afrikaanse landen.

Als je je zorgen maakt over een mogelijke ponzifraudezaak bij je persoonlijke beleggingen, kan deze checklist van de U.S. Securities and Exchange Commission (SEC) een nuttige hulpbron zijn.

Lees ook: Rechtszaak: Deutsche Bank heeft “massale” Ponzifraude mogelijk gemaakt

(jvdh)