Het korrelig materiaal is te vinden in woestijnen en op stranden overal ter wereld, maar zand is ook ‘s werelds op één na meest gebruikte grondstof. De natuurlijke voorraden dreigen nu uitgeput te raken. 

Wereldwijd neemt de vraag naar zand zodanig toe dat experts de noodklok luiden. De grondstof is essentieel voor de aanmaak van beton en glas. Ook voor de productie van computerschermen, smartphones en computerchips wordt zand gebruikt. 

Het milieuprogramma van de Verenigde Naties (UNEP), dat het milieubeleid op regionaal en wereldwijd niveau coördineert, noemt het beheer van de globale zandvoorraden ‘een van de grootste duurzaamheidsuitdagingen van de 21e eeuw’.  

Verbruik verdrievoudigd

‘Is het tijd om te panikeren? Wel, dat zal zeker niet helpen, maar het is wel tijd om het eens nader te bekijken en onze perceptie over zand te veranderen’, zei Pascal Peduzzi, een klimaatwetenschapper bij UNEP, tijdens een webinar georganiseerd door de Londense denktank Chatham House.

‘We denken gewoon dat zand overal is. We hadden nooit gedacht dat we zonder zand zouden komen te zitten, maar op sommige plaatsen begint het nu’, voegde hij eraan toe. ‘Het gaat erom te anticiperen op wat er in de komende tien jaar kan gebeuren, want als we niet vooruitkijken, als we niet anticiperen, krijgen we enorme problemen met de zandvoorziening, maar ook met de ruimtelijke ordening.’

Het wereldwijde gebruik van zand is de afgelopen twee decennia verdrievoudigd, gedeeltelijk door de toenemende verstedelijking. Dat gebruik ligt veel hoger dan het natuurlijke tempo waarin zand wordt gevormd door de verwering van stenen en rotsen.

En wat dan met het zand in woestijnen en op stranden? Niet alle zandsoorten zijn even nuttig. Woestijnzand, dat eerder door wind dan door water wordt geërodeerd, is bijvoorbeeld te glad en afgerond om voor bouwdoeleinden te worden gebruikt. Het zand dat wel erg in trek is wordt doorgaans gewonnen uit zeebodems, kusten, steengroeven en rivieren.

‘50 miljard ton per jaar’

Het is niet de eerste keer dat experts aan de alarmbel trekken. In 2019 waarschuwden wetenschappers in het tijdschrift Nature ook al voor een wereldwijd tekort aan zand. ‘Zand is de basis van onze moderne maatschappij’, zei Aurora Torres van het Duitse Zentrum für integrative Biodiversitätsforschung (iDiv). ‘Bij de doorsneeburger leeft dat thema amper tot niet, maar in de voorbije jaren zijn steeds meer internationale organisaties zich over de thematiek beginnen buigen’.

Peduzzi zelf roept al jaren op tot een beter bestuur van de mondiale zandvoorraden. In 2014 stelde hij het VN-rapport ‘Zand, zeldzamer dan je denkt’ op. ‘We schatten het huidige verbruik op 50 miljard ton per jaar, dat is 18 kilo dagelijks voor elke aardbewoner’, schreef hij toen. ‘Met wat de bouwsector per jaar aan zand gebruikt, kan je een 27 meter hoge en 27 meter brede muur rond de hele Evenaar aanleggen’.

Lees ook:

• Steden beginnen nieuwe benzinestations te verbieden
• Elektriciteit uit zeewater opwekken en tegelijk drinkbaar maken? Het is mogelijk

(jvdh)