Alle ogen zijn terecht gericht op de oorlog van Rusland in Oekraïne. Maar dat is geen excuus om een andere crisis op de drempel van Europa te negeren. De spanningen tussen Armenië en Azerbeidzjan nemen weer toe, waardoor het vooruitzicht van een nieuwe oorlog ontstaat.

Vorige week bezocht ik de Lachin-corridor, de enige weg die de Armeense bevolking van Nagorno-Karabach met Armenië en de buitenwereld verbindt. Sinds december wordt de toegang tot de corridor geblokkeerd door Azerbeidzjanen onder het voorwendsel van een milieuprotest. Dit gebeurt duidelijk met de steun van het regime in Bakoe.

Nu de “demonstranten” alle civiel of commercieel verkeer naar Nagorno-Karabach blokkeren, waarschuwt Amnesty International dat zo’n 120.000 etnisch Armeense inwoners verstoken blijven van essentiële goederen en diensten, waaronder levensreddende medicijnen en gezondheidszorg.

In het kader van het staakt-het-vuren dat in 2020 een einde maakte aan de oorlog in Nagorno-Karabach tussen Azerbeidzjan en Armenië, beloofde Azerbeidzjan vrij verkeer langs de weg in beide richtingen te garanderen. Het Internationaal Hof van Justitie (ICJ) erkent dat Azerbeidzjan zijn belofte schendt door te weigeren de blokkade op te heffen en heeft op 22 februari een bevel uitgevaardigd waarin wordt geëist dat Azerbeidzjan alle nodige stappen onderneemt om dit te doen. Maar er is een maand verstreken en er is niets veranderd.

Nagorno-Karabach wordt gewurgd

Hoewel de Russische vredestroepen die langs de corridor zijn gestationeerd geacht worden de route te beschermen, hebben zij nagelaten op te treden. Tenzij Europa en de bredere internationale gemeenschap druk uitoefenen op Azerbeidzjan om de blokkade op te heffen, kan de huidige humanitaire crisis uitgroeien tot een humanitaire catastrofe.

Azerbeidzjan gebruikt de blokkade en andere maatregelen om Nagorno-Karabach te wurgen. Bewoners kunnen vaak niet naar hun huizen terugkeren en gas en elektriciteit worden regelmatig zonder waarschuwing of uitleg afgesloten. Het is duidelijk de bedoeling om de Armeense bevolking het leven zo moeilijk mogelijk te maken, en er is een ernstig risico van dreigende etnische zuivering. Wij mogen onze blik niet afwenden van wat er gebeurt.

Van zijn kant blijft het Azerbeidzjaanse regime (en zijn online trollen) de gevolgen van de blokkade – of zelfs het bestaan ervan – bagatelliseren. Toch weigeren ze ook internationale waarnemers toegang te verlenen om de situatie te beoordelen. De eerste prioriteit voor de internationale gemeenschap is dan ook om een onderzoeksmissie naar de corridor te sturen onder auspiciën van de Verenigde Naties of de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa. We moeten duidelijk maken dat de president van Azerbeidzjan, Ilham Aliyev, gevolgen zal ondervinden als hij het bindende bevel van het Internationaal Gerechtshof blijft negeren.

Kwetsbaar en alleen

De Nagorno-Karabach oorlog van 2020 heeft duidelijk gemaakt dat Azerbeidzjan een aanzienlijk militair voordeel heeft ten opzichte van Armenië, dankzij de wapens die het van Rusland, Turkije en Israël heeft gekocht. Dit feit werd afgelopen september nogmaals duidelijk, toen Azerbeidzjan na slechts twee dagen van hernieuwde gevechten grondgebied in Armenië zelf innam – waaronder strategische posities boven de stad Jermuk.

Hoewel Armenië nog steeds lid is van de Organisatie voor Collectieve Veiligheidsverdragen, de regionale alliantie die Rusland verbindt met vijf nabijgelegen voormalige Sovjetstaten, kreeg het land geen steun toen het om hulp vroeg na deze aanval op zijn soevereine grondgebied. Het bleef kwetsbaar en alleen achter.

Tot overmaat van ramp heeft Azerbeidzjan zijn troepen op Armeens grondgebied gehouden en geweigerd Armeense krijgsgevangenen terug te sturen. Nu de vredesbesprekingen zijn vastgelopen, zijn er duidelijke waarschuwingstekens dat Azerbeidzjan gelooft dat het met militaire middelen meer kan bereiken dan met vreedzame onderhandelingen. Een hernieuwd offensief tegen Armenië in de komende maanden kan niet worden uitgesloten.

Politiek kapitaal

Nu de traditionele veiligheidsleverancier van Armenië, Rusland, niet kan of wil helpen, moet de Europese Unie een grotere rol spelen om de vrede en stabiliteit in de regio te bewaren. Zowel de voorzitter van de Europese Raad Charles Michel als de Franse president Emmanuel Macron hebben dit erkend en veel politiek kapitaal in deze kwestie gestoken. Na het opnieuw uitbreken van de vijandelijkheden in september heeft de EU een civiele missie naar Armenië gestuurd om de grens met Azerbeidzjan te bewaken.

Maar er moet nog veel meer worden gedaan. De EU-missie, die momenteel alleen op Armeens grondgebied wordt ingezet, moet snel worden uitgebreid om de hele grens tussen Armenië en Azerbeidzjan te bewaken. De Europese leiders moeten druk uitoefenen op de regering van Aliyev om EU-personeel op Azerbeidzjaans grondgebied toe te laten. Uiteraard zal een ongewapende EU-missie de vijandelijkheden niet kunnen stoppen, maar een grotere aanwezigheid zou de druk op Azerbeidzjan om te kiezen voor onderhandelingen in plaats van voor een militaire confrontatie verder opvoeren.

In het afgelopen jaar heeft de EU steeds nauwere economische banden met Azerbeidzjan opgebouwd, omdat dit land snel afstand heeft genomen van Russisch gas en olie. Maar de EU-leiders moeten Aliyev duidelijk maken dat hij niet straffeloos mag optreden en dat de commerciële belangen van Europa op korte termijn niet zwaarder zullen wegen dan haar waarden of haar langetermijnbelangen bij het behoud van vrede en stabiliteit in de zuidelijke Kaukasus. Indien Azerbeidzjan zijn internationale verplichtingen en juridisch bindende gerechtelijke bevelen van het Internationaal Gerechtshof blijft negeren, moet het de politieke en economische gevolgen daarvan onder ogen zien.

Armenië is een opkomende democratie in een buurland met enorme uitdagingen. Nu de invloed van Rusland afneemt, moet Europa een grotere rol spelen in de regio. Dit is geen vorm van liefdadigheid. Het is in ieders belang nu te handelen om een nieuw groot conflict – of zelfs een etnische zuivering – in onze achtertuin te voorkomen.

Anders Fogh Rasmussen, voormalig secretaris-generaal van de NAVO (2009-2014) en voormalig premier van Denemarken, is oprichter van de Alliance of Democracies Foundation.