Muziek zet de mens aan het bewegen. Dat is zelfs het geval wanneer hij probeert stil te blijven staan. Dat fenomeen kan aan verschillende factoren worden gelinkt, maar vooral het tempo is een bijzonder belangrijk element. Dat is de conclusie van een studie van wetenschappers aan de Universiteit Oslo, gebaseerd op tests met honderd proefpersonen.
De onderzoekers ontdekten dat de mens bij het horen van muziek met een ritme met 120 slagen per minuut de meeste problemen ervaart om stil te kunnen blijven staan. Tegelijkertijd stelden ze echter ook enkele andere opmerkelijke verschijnselen vast.
Microbewegingen
‘Het is voor het menselijk lichaam bijna onmogelijk om stil te blijven staan’, benadrukt onderzoeksleider Agata Zelechowska, muziekpsychologe aan de Universiteit Oslo. ‘We maken voortdurend kleine en bijna onzichtbare lichaamsbewegingen, ook wel microbewegingen genoemd. Deze bewegingen worden intenser tijdens het luisteren naar muziek.’
‘Op basis van eerdere studies gingen we ervan uit dat muziek met een tempo van ongeveer 120 slagen per minuut het gemakkelijkst tot beweging zou aanzetten. Dat werd door ons onderzoek inderdaad bevestigd. Dit is ook het het tempo waarop mensen spontaan met de muziek meetikken. Bovendien komt deze snelheid ook overeen met het gemiddelde wandeltempo van de mens. Mensen maken tijdens het wandelen ongeveer twee stappen per seconde. Dat komt dus uiteindelijk op 120 stappen per minuut neer.’
De Noorse wetenschappers organiseerden voor hun onderzoek een wedstrijd waarbij de deelnemers moesten proberen zo lang mogelijk absoluut onbeweeglijk te blijven staan. Met een infraroodcamera werden onder verschillende omstandigheden – waarbij gebruik van uiteenlopende ritmes werd gemaakt – de lichaamsbewegingen van de deelnemers vastgelegd.
De onderzoekers concludeerden dat de mens simpelweg nooit helemaal stil kan blijven staan. ‘Het hoofd beweegt enkele millimeters per seconde,’ aldus Zelechowska. ‘Tijdens het luisteren naar muziek nemen die bewegingen aanzienlijk toe. De intensiteit van die bewegingen nam toe met het oplopende ritme van de muziek die werd gehoord.’
Baarmoeder
De onderzoekers vonden daarbij de sterkste beweging bij ritmes met een tempo van 120 slagen per minuut. De redenen voor deze bevinding zijn nog onbekend. ‘Eén theorie zegt dat de mens voor dit ritme een grotere gevoeligheid zou tonen omdat een ongeboren kind in de baarmoeder de hartslag en de stappen van de moeder hoort,’ betoogt Zelechowska.
Dit idee leeft al geruime tijd en werd in de jaren tachtig van de voorbije eeuw benadrukt door Richard Parncutt, een van de leidende figuren in het onderzoek naar muziekpsychologie. Een tweede theorie stelt echter dat de eigen stappen de mens voor dit tempo gevoelig heeft gemaakt.
‘De mens stapt bijzonder vaak en veel,’ benadrukken de onderzoekers. ‘Door de dagelijkse herhaling van deze beweging ontstaat mogelijk een grotere gevoeligheid voor dit ritme. Bovendien luisteren mensen constant naar hun eigen voetstappen. Ook dit zou kunnen resulteren in een voorkeur voor de ritmische klanken van deze beweging. ‘
‘De motorische gebieden van de hersenen, die de menselijke beweging sturen, lijken in dit fenomeen een belangrijke rol te vervullen,’ oppert Zelechowska nog. ‘Deze gebieden worden geactiveerd tijdens het luisteren naar ritmische muziek. De hersenen vertonen daarbij wellicht een grotere gevoeligheid voor muziek van een bepaald tempo.’
Empathie
Een andere bevinding was dat muziek een regelmatig ritme nodig heeft om spontane bewegingen op te wekken. Telespringar, een Noorse volksmuziek met een onregelmatig ritme, lokte niet significant sterkere bewegingen uit dan de stilte. ‘Aan de andere kant deed elektronische dansmuziek met zijn consistente beat dat wel,’ aldus de onderzoekers.
Alle mensen maken microbewegingen, maar de onderzoekers ontdekten dat de gevoeligheid voor muziek van persoon tot persoon lijkt te verschillen. Zelechowska onderzocht een breed scala aan variabelen, maar stelde daarbij vooral de impact van empathie vast. ‘Dat was een verrassende vaststelling,’ erkent de wetenschapster. ‘We hadden van andere factoren een grotere invloed verwacht dan van empathie.’
Onder meer ging Zelechowska ervan uit dat extraversie een belangrijke factor zou kunnen zijn. Studies aan de Universiteit Jyväskylä in Finland brachten extraversie al in verband met snellere bewegingen. Toch vond Zelechowska dat ook de impact van empathie een logische verklaring heeft.
‘Als we muziek beschouwen als een bepaalde uiting van een menselijk signaal, is het logisch dat empathische mensen sterker reageren,’ zei ze. De wetenschapster koppelde deze bevinding ook aan eerder onderzoek waarin werd gesuggereerd dat empathische mensen dansbewegingen, zowel met anderen als individueel, beter kunnen synchroniseren.
Zelechowska merkt wel op dat het te vroeg is om harde conclusies te trekken over de link tussen empathie en bewegingen op muziek. ‘Bovendien moet het belang van een tempo van 120 slagen per minuut voor het opwekken van beweging nog verder worden bevestigd,’ aldus de wetenschapster.’
‘Wel is alvast bewijs verzameld dat het inderdaad onweerstaanbaar kan zijn om op muziek te beginnen bewegen.’