In 1993 werden twee commerciële organisaties die geleid werden door scientologen in de pers ervan beschuldigd overal te ‘infiltreren’ om via persoonlijkheidstrainingen ons bedrijfsleven onder controle te krijgen. De beschuldigingen waren straf, er werden klantenlijsten gepubliceerd waaruit bleek dat negentien ondernemingen uit de Top 100 van ons bedrijfsleven kadertrainingen hadden opgezet die gecoacht werden door die beide firma’s, U-Man en Management Efficiency. Er werd gesteld dat personeelsleden zo gebrainwasht werden en in de greep van een verschrikkelijke sekte zouden komen.

Het verhaal van Trends sloeg in als een bom. Ik zelf was op dat moment hoofdredacteur van Intermediair (later herbenoemd tot Imediair) een weekblad voor kaderpersoneel uitgegeven door de toenmalige VUM die ook De Standaard publiceerde, het huidige Mediahuis. Ik vroeg mij af hoe zoiets in godsnaam kon, hoe een persoonlijkheidstraining zulk een impact kon hebben. En twee, en vooral: wat die trainers wel te bieden hadden, dat ze zo succesvol konden zijn.

Via één artikel naar het faillissement

In die periode publiceerden wij een dossier rond kadertrainingen in het bedrijfsleven. We nodigden human resources directeuren van zes grote bedrijven uit om daarover te brainstormen. Tijdens de bijeenkomst bleken twee van die bedrijven effectief met die organisaties gewerkt te hebben, en de vier andere hadden contacten met hen gehad. Er bestond een unanieme consensus dat primo die trainingen als zeer effectief werden ervaren voor het persoonlijke functioneren, ook door de deelnemers zelf, tot in hun persoonlijk leven toe. En secundo dat géén van de trainers ooit zelfs maar een poging had ondernomen om wie dan ook te rekruteren. De HRM-directeur van een bedrijf met meer dan 15.000 medewerkers zegde het zo:

‘Ik heb alle functionele chefs van mensen die getraind werden, persoonlijk bevraagd of zij bij één van hun ondergeschikten na deelname iets abnormaal hadden waargenomen. Ze bevestigden allemaal dat zij slechts een verbetering van de prestaties hadden gezien, en geen problemen‘.

Toch zegde die man met spijt dat hij alle contacten met die trainingsfirma’s had afgebroken, na het bewuste artikel, onder druk van de vakbonden en uit vrees voor negatieve effecten op de beurs. De ironie wilde dus dat twee kleine bedrijven, die door niemand iets kon aangewreven worden, van de ene dag op de andere, door één tijdschriftenartikel, naar het faillissement gedreven werden. U-Man hield stand omdat het zich gespecialiseerd had in KMO’s die minder onderhevig waren aan externe druk. Management Efficiency van de overal gerespecteerde Jan Bommerez, die zich toegelegd had op grote ondernemingen ging effectief uit de markt. De man maakte een diepe persoonlijke depressie door. Ik kende hem toen nog niet, heb hem pas jaren later ontmoet (en geïnterviewd), hij was letterlijk van nul moeten herbeginnen. De vraag waar ik mij over ging buigen was, waarom hun systeem zo effectief werd gevonden door mensen die met hun sekte niets te maken hadden, want dat was de kern van de zaak. Wat konden zij wat een andere niet kon? Ik zocht zelf het overlevende U-Man op, aanvankelijk zonder mij bekend te maken als journalist. In hun wachtzaal stelde ik vast dat zij geen verstoppertje speelde, er lag een lijvig boek What is Scientology?. Ze waren er ook zeer openhartig over dat zij werkten volgens een trainingssysteem dat ontwikkeld werd door Ron L. Hubbard, de stichter van die Church, dat ze  aangepast hadden aan de noden van het zakenleven. Kern van hun systeem was zelfcontrole, zo bleek. Ze hielpen mensen om hun situatie dieper door te denken en vervolgens rationeler en minder emotioneel te benaderen. Het kwam op mij niet meteen sympathiek over, het was zeer ‘Amerikaans’ in de zin dat het extreem de nadruk legde op persoonlijke verantwoordelijkheid, en wars was van wat zij als betutteling of klagelijke excuses beschouwden (zij noemden dat ‘suppressief denken’). Maar het was, voor zover ik kon nagaan, niet manipulatief. Zij lieten zich daar ook goed voor betalen, maar bij mijn weten waren financiële vergoedingen voor geleverde prestaties niet bepaald onwettelijk. Dat zij een deel van het ontvangen geld als licentievergoeding aan hun Church betaalden, wat zij op geen enkel moment ontkenden, leek mij ook niet intrinsiek fout, zolang zij de normale fiscale wetgeving respecteerden. Wat zij zegden te doen.

Beschuldigingen op los zand gebouwd

Ik daagde hen uit: als ze mij zes vertegenwoordigers van bedrijven konden voorschotelen die als bona fide bekend stonden bij hun Kamer van Koophandel en in hun sector, die wilden getuigen over hun samenwerking met hen, dan wilde ik hun versie van het verhaal publiceren (Trends had hen zelfs niet gecontacteerd). Tot mijn verbazing gebeurde dat, en ik hield mijn woord. Er volgde een ware storm. Een zelfbenoemde sektejager, die ik tijdens mijn enquête had ontmoet, ging rondbazuinen dat ik zelf een scientoloog was. Ik had vier uur met de man gesproken, hij had me gemeenplaatsen opgesolferd uit de internationale pers, maar niet één concreet misbruik kunnen vermelden. Humo nam zijn beschuldiging echter over, met als gevolg dat sommige mensen mij met de nek gingen aankijken (ik moest hard knokken om een Recht van Antwoord te krijgen, en werd in een naschrift nog eens belachelijk gemaakt). Mijn bazen gingen de wenkbrauwen fronsen, maar vielen mij niet lastig. Een jaar later onthulde één van hen dat ook zij met Jan Bommerez gewerkt hadden, maar daar niet meer durfden voor uitkomen. Ik bleef daarna nog een tijdje het reilen en zeilen van dat dossier volgen, zonder er nog over te publiceren. Ik vernam van hun concurrenten, verenigd in VOCAP, de Vereniging van Organisatie-, Consumenten- en Arbeidspsychologen, dat zij ook rekruteringsdiensten verkochten, gebaseerd op een persoonlijkheidstest. Er werd daarin volgens sommige psychologen gepeild naar de seksuele geaardheid. Ik nam de vragenlijst van 170 items grondig door. Er kwam niet één vraag in voor die in die richting ging. Men verzekerde mij ook dat die test kon uitmaken wie met zichzelf in de knoop lag. Via die kennis zou Scientology dan afgewezen kandidaten benaderen om ze in te lijven. Ik ging na hoe de test gebruikt werd. Hij werd via een code verwerkt in het computerprogramma van U-Man, maar slechts de bedrijven die rekruteerden (en dus niet U-Man) beschikten over de namen en adressen. Heel het verhaal, gelanceerd vanuit een beroepsvereniging van psychologen, berustte op los zand. Soms gingen mijn haren recht overeind staan. Op een bepaald ogenblik publiceerde De Morgen op de voorpagina dat men een complot had ontdekt in de gezondheidszorg, Scientology had ook daar proberen te ‘infiltreren’. Wat was er gebeurd? Een lid van de Church was trainer in software en had een overheidsopdracht verworven om geneesheren te leren om met een pc om te gaan. Hij had zich nogal argeloos op VRT (Panorama) over zijn geloofsvorm laten interviewen. Een dokter die door hem vertrouwd was gemaakt met Words en Excel had hem herkend en aan de alarmbel getrokken. Het contract werd verbroken. De VRT bracht niet lang daarna het verhaal van een poging tot ‘infiltratie’ in een lagere school, toevallig in mijn buurt. Een lid van scientology, een ex-verslaafde, trad als vrijwilliger op om kinderen te overtuigen nooit drugs te gebruiken. Het kwam erop neer dat hij in de klas kwam uitleggen hoe schadelijk en gevaarlijk drugs waren, waarna de kinderen de kans kregen de belofte af te leggen nooit die middelen te zullen gebruiken. Wie dat deed, kreeg een ster van ‘drugvrije sherif‘ opgespeld. De man was fier op zijn optreden en had, met instemming van de school, de lokale TV-zender ROB uitgenodigd en die hadden een reportage aan het gebeuren gewijd. Meteen paniek in de pers: via dat programma zou de man de kinderen hebben willen inlijven in zijn sekte! De hoofdredacteur van ROB (Dirk Lesaffer, overgekomen van VRT) gaf zijn medewerkers een uitbrander. Ik kende toevallig de hoofdverantwoordelijke voor de reportage uit mijn studententijd. Zij verzekerde mij dat ze zeer goed had opgelet en niets maar dan ook niets manipulatief had opgemerkt.

Kinderen uit hun school weggejaagd

Een tijd later zag ik in het TV-nieuws een reportage over een huiszoeking bij het geciteerde U-Man in Mechelen. Het zou over fiscale controle gaan, waarbij men frauduleuze praktijken wilde blootleggen. Het kantoor kwam duidelijk in beeld. Ik belde de zaakvoerder, Roger Van Loocke. Hij vertelde mij ongeveer letterlijk:

‘Dat men ons controleert, vind ik normaal. Dat men ons strenger controleert dan anderen verbaast mij niet, en kan ik accepteren. Maar dat ik om kwart voor negen aan mijn kantoor kom en tv-ploegen zie die hun camera’s opstellen; en een kwartier later een inval van de inspectie krijg; dat vind ik niet normaal. Hoe wisten die tv-ploegen dat er bij ons een inval gepland was?‘

Het strafste was een campagne van Bert Claerhout, later hoofdredacteur van Tertio en van Kerk & Leven, in De Standaard, net voor hij die krant verliet. In een methodeschooltje in het Antwerpse deed men beroep op vrijwilligerswerk van ouders. Eén ouderpaar behoorde tot Scientology, zij verborgen dat niet en hadden daarvan een affiche aan hun raam hangen. Zij boden zich aan als verantwoordelijken voor het organiseren van de naschoolse opvang. Eén moeder merkte de affiche aan hun raam op, schoot in paniek en bracht die over op andere moeders: via de naschoolse opvang zou Scientology hun kinderen willen inlijven! Ze contacteerde Claerhout, die zijn macht misbruikte, en een volle pagina van De Standaard monopoliseerde om het schandaal aan te klagen van een sekte die ons onderwijs probeerde te ‘infiltreren’, met expliciete verwijzing naar het schooltje in kwestie, zonder de directie zelfs maar te contacteren. Om de school niet te schaden (ineens wilden sommige ouders hun kinderen terug trekken) waren de Scientology-ouders met de dood in het hart verplicht met hun kinderen een andere school op te zoeken. Ik belde de directeur. Hij was razend, hij vertelde mij dat hij Claerhout gecontacteerd had, hem uitgenodigd had voor een bezoek, een rechtzetting had gevraagd. Niets hielp, vertelde hij. Claerhout was zo overtuigd van zijn gelijk dat er geen gesprek mogelijk was. Ik kreeg ook nog een brief van een echtpaar dat mij meldde dat zij uit die sekte ‘ontsnapt’ waren. Ik zocht die mensen op. In hun appartement: een boekenkast vol esoterische literatuur. Ik sprak een volle drie uur met hen en toen kwam het eruit: zij waren hoegenaamd niet moeten vluchten, maar waren door de Church zelf aangezet om zich terug te trekken omdat zij zich blijkbaar in haar rangen niet gelukkig voelden. In totaal had het avontuur hen zestigduizend frank gekost. Ik zegde hen dat ik daar geen bewijs van manipulatie in zag, zij hadden zelf gekozen voor toetreding, en waren er ongehinderd uitgestapt. Waar klaagden ze dan over? Ongeveer een jaar later kreeg ik een brief van hen waarin ze mij bedankten. Ze schreven dat zij voor mijn bezoek vast hadden gezeten in de mythe slachtoffers te zijn, alle verhalen in de internationale pers in zich opgenomen hadden, en zichzelf als helden zagen omdat zij die groep hier in ons land zouden aanklagen. Ik had hen, zo lieten zij verstaan, de ogen geopend dat zij in zichzelf moesten kijken om de eigen problemen op te lossen.

Met geruchten paniek verspreiden

Het is een verschijnsel wat mij meer opgevallen is: mensen die Scientology verlaten, houden daar blijkbaar vaak een trauma aan over, waarschijnlijk omdat de cursussen zo intens zijn, en diep kunnen gaan (wat voor de managementtrainingen niet het geval is). Zij voelen zich dan als compensatie blijkbaar geroepen om bijna professionele Scientology-bestrijders te worden, hun levensdoel wordt bijna te verbranden wat zij ooit aanbeden hebben. (In de VS komen daar mogelijk hoge schadeclaims bovenop). Op die manier kan je de katholieke kerk verantwoordelijk stellen voor priesters die zich bekocht voelen als zij uittreden. Men noemt dat de filosofie van het victimisme, de slachtoffercultuur. Al die tijd, bijna twintig jaar lang, verscheen er om de haverklap een artikel in de pers om aan te klagen hoe slecht Scientology wel was. Nog in 2004 opende de Vlaamse minister van Economie Patricia Ceysens een klachtenlijn waar men ‘laakbare praktijken‘ van U-Man kon melden. De redacteur van De Standaard (10/04/2004) was zo eerlijk haar te vragen of er dan klachten waren, maar die waren er niet geweest, zo zegde ze. Ceysens:

‘We horen toenemende bezorgdheid uit de entourage van de managers die bij U-Man zijn geweest voor een ondernemersopleiding. Er bestaan nogal wat vermoedens van manipulatie van de bedrijfsleiders door de trainers van U-Man. Het gaat om zowat 800 bedrijven‘.

Er was dus bezorgdheid, maar er waren geen klachten. Hoe dat kon, snapte ik niet, maar Ceysens blijkbaar ook niet (ik had overigens vaak de indruk dat zij meer niet snapte). Ik kreeg ook niet de indruk dat die klachtenlijn veel had opgeleverd, want indien wel dan zou dat wel zijn uitgespeeld tijdens het proces. Ik besloot in alle geval mijn mond te houden. Ik vond Scientology niet goed, men begrijpe mij goed, ik geloof niet in de extreme zelfcontrole die zij inoefenen, en ik kan me voorstellen dat mensen daar achteraf spijt van hebben. Maar ik werd ziek van de goedkope aanvallen die zij te verduren kregen van altijd dezelfde journalisten (onder andere Douglas De Coninck) die het niet nodig vonden wat ook te onderzoeken en rond het minste gerucht paniek zaaiden. En dan kwam het proces, na achttien jaar onderzoek door een complete cel van de staatsveiligheid. Er doken mensen uit de VS op die hier kwamen waarnemen hoe de Church eindelijk juridisch zou afgestraft worden. Twee dagen voor de uitspraak voerde De Afspraak (09/03/2016) nog zo iemand op. Een goede vriend die mij al die tijd bezworen had dat ik nog wel eens de waarheid zou inzien, triomfeerde: nu zou ik eindelijk moeten toegeven dat ik al die tijd ongelijk had gehad. Het proces is grondig gevoerd, vier maanden lang. En wat blijkt? De rechtbank heeft niet slechts de beklaagden vrij gesproken, zij heeft zelfs alle aanklachten van het federaal parket voor onontvankelijk verklaard. Wat wil zeggen dat dit proces nooit had mogen ingeleid worden.

Dat belette nieuwslezeres Martine Tanghe op VRT (11/03) om 19 u niet om te spreken over ‘slachtoffers’, als zij het had over de betogers buiten de rechtszaal, die net in het ongelijk waren gesteld. Deontologisch ging Tanghe daar zwaar uit de bocht, en toonde de nieuwsdienst dat zij de rechtspraak van de straat belangrijker achtte dan die van het hof. Meteen was ook de toon gezet voor wat zal volgen: niet het feit dat de staatsveiligheid achttien jaar lang een cel aan het werk heeft gezet rond een lege doos wekt de verontwaardiging op, maar wel dat de rechtbank heeft durven stellen dat de doos al die tijd leeg was. Je mag niet zeggen dat de keizer geen kleren draagt. De betogers spraken ongeremd over ‘maffia’ of ‘criminele organisatie’, wat je eigenlijk niet mag over mensen die niet veroordeeld werden, dat heet laster en eerroof. De VRT had daar geen moeite mee.

Amerikanen komen hier hun gelijk halen

Een moeder klaagde de Church aan omdat haar man hun zoontje had ontvoerd. Dat is erg, maar die situaties komen ook in andere geloofsvormen voor (vaak in de islam, waar veelal vroom over gezwegen wordt). De vraag is dan steeds: is de organisatie verantwoordelijk voor wat de leden doen? Is de moskee verantwoordelijk voor het wangedrag van één van haar gelovigen, die zijn zoontje mee neemt naar Marokko? De katholieke kerk is er ongetwijfeld voor verantwoordelijk dat zij jarenlang de pedofiele praktijken van vele priesters heeft geminimaliseerd of in de doofpot gestopt, door daders te verplaatsen en slachtoffers niet voldoende ernstig te nemen, maar was zij verantwoordelijk voor de pedofilie zelf? De zalvende kardinaal Danneels heeft op dat vlak een zware schuld op zijn schouders geladen die, sinds hij weer in de gunst is van het Vaticaan, met de mantel der liefde wordt bedekt, ook in onze pers. Maar heeft hij pedofilie aangemoedigd, tenzij dan door schuldig verzuim? En is er ergens een voorbeeld bekend van een leidende figuur in Scientology die het ontvoeren van kinderen heeft aangeraden? Blijkbaar niet, want ze werden vrijgesproken. Dat belette Margriet Hermans niet om als ‘mediawatcher’ in De Zevende Dag (13/03/2016) het vonnis te komen betreuren. Zij had veel meegemaakt met die sekte, kwam zij getuigen. Wat had zij meegemaakt? De Church had haar, toen zijn nog senator was, benaderd met een dossier om erkenning te verkrijgen als religie. Nu ben ik het met haar eens dat de Church best niet het statuut van religie krijgt, ze is in mijn ogen een geld kloppende therapiegemeenschap (waarbij je over de effectiviteit kunt discussiëren). Maar waar zat het trauma van Hermans? Ik dacht toch dat elke burger het recht had om zich tot verkozenen van het volk te wenden met een dossier dat hij wil besproken zien. Er zijn tientallen lobbygroepen die niets anders doen. Waarom mag iedereen wat Scientology niet mag? Hermans ging zelfs zo ver te suggereren dat de rechter zelf benaderd zou kunnen zijn door de ‘sekte’. Zij haastte zich natuurlijk snel om te zeggen dat dit maar een gedachte was, maar ondertussen was het gezegd. Zij verklaarde nog dat de Scientology hier op de ‘sektelijst’ stond van een parlementaire onderzoekscommissie uit 1997, en vond dat terecht. Als gewezen senator was zij blijkbaar vergeten dat kamer en senaat van oordeel waren geweest dat die lijst (van 189 bewegingen) onfatsoenlijk was en dus niet mocht gepubliceerd worden. In 313/8 -95/96 deel II p. 227 van het rapport lezen we immers: ‘Zoals de tabel aangeeft, kon de commissie niet alle ingewonnen informatie natrekken, noch nagaan of die correct is‘. Maar die lijst werd wel gebruikt, onder andere in echtscheidingsprocessen, om mensen het hoederecht op hun kinderen te ontnemen.

Mensen doen soms domme dingen

Is die afwijzing van de ‘slachtoffers’ volgens mij nu goed nieuws? Ik vind de Church of Scientology nog steeds niet sympathiek, mede omdat zij mensen toestaat om hun hebben en houden af te staan (maar dat doet de kerk ook met mensen die in een kloosterorde treden, met dit verschil dat die orde hen blijft verzorgen, zolang zij braaf in het gelid lopen; treden zij uit, dan staan zij ook uitgekleed op straat, velen hebben dan zelfs hun erfenis ingeleverd). Maar mensen zijn verantwoordelijk voor zichzelf. Zij kunnen lid worden van minder aangename verenigingen, daarom zijn die verenigingen nog geen maffia. Mensen doen domme dingen, met of zonder verenigingen die hen daartoe aanmoedigen of daarvan profiteren, en het is een slechte gewoonte die steeds ruimer om zich heen grijpt om anderen verantwoordelijk te stellen voor de eigen daden, want zo  ontwikkelen we slechts een slachtoffercultuur. Zo brachten de media enkele weken geleden een Amerikaanse vrouw die in Brussel was voor dit proces omdat de Church verantwoordelijk zou zijn voor de dood van haar zoon, die vermoord was door haar man, die lid zou zijn geweest van Scientology. Ze had daar in de VS een rechtszaak over gevoerd en verloren en hoopte nu bij ons haar gelijk te halen. De feiten zullen ongetwijfeld kloppen, maar de verantwoordelijkheid? Het is een bekend gegeven dat mensen soms tot een ‘sekte’ toetreden als zij in de war en kwetsbaar zijn. Sommigen raken, dankzij die alternatieve leer, hun verwarring kwijt op een manier die hun omgeving niet aangenaam vindt en gaan zich dan vaak star op een ander, maar maatschappelijk verantwoord doel richten. Je zou kunnen zeggen dat zij een destructieve verslaving omruilen voor een constructieve. Het was opvallend dat de andere Amerikaanse getuige die in De Afspraak werd opgevoerd in één adem Scientology met de Getuigen van Jehovah amalgamiseerde. Welnu, vele mensen ergeren zich aan de huis-aan-huis prediking van de Getuigen, maar primo, als je zegt dat je hun bezoek niet op prijs stelt, dan nemen ze beleefd afscheid en laten je met rust. En secundo, heel wat Getuigen zijn moreel hoogstaande mensen die in hun werkomgeving bekend staan als goede collega’s en loyale medewerkers. Wie heeft er dan last van als zij in hun vrije tijd met de Bijbel rondtrekken?

Arrogant overkomen is nog geen misdaad

Nog een kleine anekdote: in De Afspraak werd Serge Simonart even als getuige tegen Scientology opgevoerd, omdat hij als rockjournalist in Californië ooit via een popster in contact was geweest met die Church. Simonart verklaarde dat hij aan zijn water voelde dat hij niets van de stichter van die sekte Ron Hubbard moest weten. Waar ik kan inkomen, ik vind het ook maar een vreemde figuur. (De man is overleden, maar in de Brusselse Church toonde men mij zijn kantoor met leren zetel, dat klaar staat voor als hij terugkeert; dat schijnt zo te zijn in elk Scientology-lokaal overal ter wereld; ik had de indruk dat de man die mij rondleidde dat zelf grappig ook vond). Maar ik voel aan mijn water ook dat ik van Serge Simonart niet moet weten, omdat hij in mijn ogen bijzonder arrogant overkomt. Moet ik Simonart daarom een crimineel noemen? Eén kleine opluchting: de cel van de staatsveiligheid die achttien jaar lang haar tijd heeft verknoeid om een aanklacht in elkaar te draaien die uiteindelijk onverantwoord blijkt te zijn, kan nu eindelijk echt aan de slag gaan. Dat kan al een beetje het gebrek aan mankracht oplossen, waar zoveel over geklaagd wordt. Ondertussen maak ik me er mentaal voor klaar dat ik door sommige mensen weer met de nek zal aangekeken worden. De waarheid is een dure zaak als Barbertje moet hangen.

De auteur Eddy Daniels is oud-hoofdredacteur bij Imediair, oud-journalist bij HLN, ex-Amada, mijnwerker, fabrieksarbeider en opvoeder. Deze opinie vertolkt enkel het standpunt van de schrijver en verscheen eerst op De Bron