Het was eigenlijk onvermijdelijk. De bankencrisis van 2008 ligt immers alweer 17 jaar achter ons en veel van de hoofdrolspelers zijn inmiddels verdwenen. Van de nieuwe generatie kun je niet verwachten dat ze nog gevoelig zijn voor de lessen van toen. De wereld is veranderd, wen er maar aan.
Velen, maar lang niet allemaal. Je zou denken dat de huidige bankiers verplicht zijn te leren van wat er destijds gebeurde – een crisis die het wereldwijde financiële systeem bijna op de knieën dwong, met reddingsoperaties op kosten van de belastingbetaler ter waarde van honderden miljarden en het verlies van tienduizenden banen tot gevolg. Fout gedacht. Zelfs al wordt in de City en op Wall Street onderwezen dat alles cyclisch is, dat wat omhoog gaat ook weer naar beneden komt, dat aandelen zowel kunnen stijgen als dalen en dat iets wat te mooi lijkt om waar te zijn, dat meestal ook is. Ja, vertel dat maar aan de ouwelui. Wij weten het beter, wij zijn nu de baas.
En zo staan we minder dan twintig jaar later opnieuw op scherp, want de gouverneur van de Bank of England, die in 2008 al meedraaide als hoogste kassier van de bank, maakt zich zorgen. Andrew Bailey vertelde aan de House of Lords Financial Services Regulation Committee dat hij waarschuwingssignalen ziet oplichten. Vooral merkt hij nu alweer iets op wat ooit bekendstond als het ‘slicen, dicen en tranchen’ van leningen.
“Als je betrokken was voor of tijdens de financiële crisis, gaan bij zulke signalen meteen de alarmbellen af” zei hij.
Dit waren de praktijken waarbij sommige bankiers risicovolle subprime-leningen samenpakten en doorverkochten aan nietsvermoedende beleggers. Die dachten, in de eigen terminologie van de bankiers, dat ze hun geld in een veilig financieel product staken, terwijl het allesbehalve veilig was. Toen de economische omstandigheden veranderden en leners hun aflossingen niet meer konden betalen, stortte alles in – wat beton leek, bleek los zand.
Deze keer doelt Bailey op ‘schaduwbankieren’ – de markt voor private leningen waarbij geldbeheerders, niet-gereguleerde banken, geld uitlenen aan bedrijven. De ondergang van twee Amerikaanse bedrijven, First Brands en Tricolor, die op deze manier miljarden leenden, heeft voor grote beroering gezorgd, althans onder hen met een relatief kort geheugen.
Fungeren als “kanarie in de kolenmijn”
Bailey stelt dat de Bank het risico dat deze faillissementen als “kanarie in de kolenmijn” kunnen fungeren, ‘zeer serieus’ neemt. De Britse toezichthouder overweegt een ‘system-wide exploratory scenario’, oftewel een stresstest, om te onderzoeken hoe de markt problemen zou doorstaan.
En daar past maar één reactie bij, of beter gezegd twee: slik en slik nog eens. Het terrein is pijnlijk vertrouwd, met termen als ‘systemisch’, ‘markt-overpresterend’ en natuurlijk ‘subprime’.
Dat is precies wat Tricolor deed. Het bedrijf uit Texas hield zich vooral bezig met de verkoop van tweedehandsauto’s en verstrekte leningen aan vooral kansarme, veelal Latijns-Amerikaanse, en vaak ongedocumenteerde migranten. Tricolor meldde dat 68 procent van haar leners geen kredietscore had en meer dan de helft geen rijbewijs bezat. Alsof dat nog niet genoeg was, hangen er ook beschuldigingen van fraude boven het hoofd van het management van Tricolor. Zij worden onderzocht door het ministerie van Justitie.
Toch, gezien die unieke marktpositie, zou je denken dat geen enkele degelijke bank met Tricolor in zee zou gaan, toch? Fout gedacht. Onder de geldschieters van het inmiddels failliete Tricolor bevonden zich JP Morgan en Barclays. Barclays uit het Verenigd Koninkrijk leende maar liefst 110 miljoen pond uit (ongeveer 128,7 miljoen euro). Dat bracht CEO CS Venkatakrishnan van Barclays ertoe om te zeggen dat zijn bank nu kijkt “welke lessen we kunnen trekken” uit de blootstelling aan Tricolor. Nee, nee en nog eens nee.
De topman verwees naar de mogelijkheid van diefstal: “De blootstelling was uiteraard geen verrassing. De verrassing was de fraude. Maar fraude is geen excuus voor ons.”
“We nemen ons risicomanagement zeer serieus, in elke fase van de cyclus, en kredietverlening moet voorbereid zijn op alle uitkomsten, inclusief fraude”, aldus Venkatakrishnan.
Verder wilde hij graag kwijt dat Barclays niet betrokken is bij autofabrikant First Brands. Venkatakrishnan zei: “We zijn een paar keer benaderd, maar hebben geweigerd.” Volgens hem tonen deze twee voorbeelden aan dat Barclays hun portfolio’s strenger zal monitoren. In feite weigerde Barclays vanwege gebrek aan betrouwbare data van First Brands. Maar waarom werden ze überhaupt benaderd, waarom zijn ze zelfs actief in schaduwbankieren?
Barclays zou tot 20 miljard pond (ongeveer 23,4 miljard euro) hebben uitstaan in private krediet – genoeg om de fundamenten te laten schudden en besmetting te laten ontstaan.
Hier is een diepe zucht op zijn plaats. Barclays zou volgens berichten tot wel 20 miljard pond aan blootstelling hebben richting de markt voor private leningen, waarvan 70 procent in de Verenigde Staten en de rest in Europa.
Nu is 20 miljard pond ontzettend veel geld, hoe je het ook verdeelt. Dat is genoeg om aan de basis te schudden én om besmetting, oftewel het overslaan van de schade naar andere sectoren (bekend sinds 2008), te veroorzaken. Dat probeerden de autoriteiten destijds krampachtig te voorkomen, terwijl banken één voor één omvielen of op het randje van faillissement balanceerden. Daarom zijn Bailey en zijn collega’s nu zo alert.
Alles klinkt pijnlijk vertrouwd, tot aan de geruststellende woorden van de Barclays-CEO: “We zullen onze portfolio’s waarschijnlijk beter monitoren.”
De zorg is dat dit verder gaat dan alleen banken
De zorg is dat dit verder gaat dan alleen banken. Ook verzekeringsmaatschappijen en pensioenfondsen zijn op deze markt gedoken, gelokt door de belofte van snel, veel rendement, in plaats van het voorzichtige, gestage inkomen van traditioneel beleggen. Toen Edinburgh Airport vorig jaar herfinancierde en 1,3 miljard pond (ongeveer 1,5 miljard euro) leende, stond onder de financiers Phoenix Group, dat verschillende levensverzekeraars bezit en in totaal 15 miljard pond (ongeveer 17,6 miljard euro) in private leningen heeft geïnvesteerd.
Theoretisch biedt schaduwbankieren meer zekerheid dan de aandelenmarkt, waar koersen kunnen dalen. Hier zit het geld vast. Prima – zolang het bedrijf aan het eind van de keten floreert en eerlijk is. Daar wringt het. Want uiteindelijk klopt zo’n bedrijf niet voor niets niet bij gewone kredietverleners aan. Waarom niet?
En opnieuw zie je dezelfde trend. Waar de één gaat, volgen anderen. Ook hier zetten banken eigen private kredietfondsen op. En zoals altijd zijn de bedragen duizelingwekkend, één bank creëert een fonds van 38 miljard pond (ongeveer 44,5 miljard euro) voor de komende vijf jaar.
Het IMF vreest ook dat banken worden meegesleurd in een grotendeels ongereguleerde sector
Deze markt opereert natuurlijk volledig buiten het blikveld van gewone mensen. Het gaat om bedragen (kosten, salarissen, leningen, winsten) die voor de meesten onvoorstelbaar zijn. Wat ook geldt: meestal beheren ze geld van anderen, OPM (Other People’s Money). Zouden de Barclays-bankiers zélf geld investeren in een Amerikaans bedrijf dat autoleningen verstrekt aan mensen zonder papieren of zelfs zonder rijbewijs?
Bailey staat niet alleen. Ook het IMF vreest dat banken worden meegesleurd in een grotendeels ongereguleerde sector, wat tot verreikende kettingreacties kan leiden. Jamie Dimon, de wereldberoemde bankier van JP Morgan, uitte zijn zorgen over het opduiken van steeds meer ‘kakkerlakken’ in het financiële systeem. Diezelfde JP Morgan hielp Tricolor, maar dat even terzijde. Zijn woordkeuze is veelzeggend: tijdens de vorige crisis, en het was slechts de laatste in een rij, sprak men over private equity en hedgefonds-‘sprinkhanen’ die de sector kaalvraten. In 2025 lijkt het om een andere plaag te gaan.
Duidelijk is: degenen die betaald worden om zich zorgen te maken, maken zich zorgen. Ook valt op dat de reactie traag op gang komt. Toezichthouders vrezen altijd paniek te veroorzaken, met als gevolg een bankrun.
Ze zien dat het niet klopt, willen instinctief ingrijpen, maar zijn voorzichtig. Vandaar Bailey’s opmerking over het overwegen van stresstesten. Hij is bang genoeg om het te benoemen, om aan de bel te trekken, maar trekt zich dan toch weer terug achter die stevige muren.
We mogen niet opnieuw slaapwandelend een ramp tegemoet gaan. Niet nog eens. Alsjeblieft, nee.