Het is die tijd van het jaar waarin het kleine Zwitserse bergdorpje Davos normaal wordt overspoeld door de best and brightest van de politieke en economische wereld. Dit jaar zal het Wereld Economisch Forum (WEF) er wat anders uitzien, nu alles digitaal wordt georganiseerd. Een constante blijft: het “Global Risks Report”. Voor dat jaarlijks rapport vraagt het WEF aan risicomanagers en CEO’s wat zij als de grootste risico’s in de komende 10 jaar zien.
Dit jaar is de grootste nieuwkomer in de Top 5: “infectieziekten”. Dus meer dan een jaar na het ontstaan het Coronavirus in het Chinese Wuhan, voorspelt het WEF dat deze een risico vormen. Vorig jaar was er hier geen sprake in het rapport.
Laat ons even kijken naar welke risico’s het WEF-rapport nog “voorspeld” heeft. In 2013-2014 zagen we de invasie van Oekraïne door Rusland en de annexatie van de Krim. De WEF-rapporten van 2013 en 2014 maakten geen gewag van het risico op interstatelijk conflict. Vanaf 2015 dook dit wel op in de rapporten als één van de toprisico’s.
In 2014-2015 is er de Europese migratiecrisis. De twee jaren daarna zien we onvrijwillige migratie opduiken bij de toprisico’s. Maar de rapporten in de jaren voordien repten met geen woord over een risico op “onvrijwillige migratie.” En in 2015-2016 zijn er de terroristische aanslagen in Europa. De lezer raadt al welk thema opduikt in de toprisico’s in 2017 en waar geen sprake was in de rapporten van de jaren voordien. Hier zien we dat het vaak heel moeilijk is om af te stappen van het idee dat de toekomst zoals gisteren is.
De risico’s van gisteren
Zelfs voor top-CEO’s van de grootste bedrijven ter wereld, die miljoenen verdienen juist om vooruitziend te zijn, en risicomanagers, wiens job het is om dergelijke zaken te voorspellen, is het moeilijk om verder te kijken dan wat er juist gebeurd is. De rapporten van het WEF zijn dus vooral nuttig als inventaris van wat er in de jaren voordien gebeurd is. Hun voorspellende waarde is echter beperkt.
De psychologen Tversky en Kahneman noemen dit de beschikbaarheids-heuristiek. Mensen hebben sterk de neiging om als ze gevraagd worden hoe groot de kans is dat een gebeurtenis zich zal voordoen, te gaan kijken hoe vaak men zich deze gebeurtenis herinnert. Als er recent dus een hele reeks overstromingen is gebeurd of veel aandacht kreeg in de media, zal men de kans op zo’n gebeurtenis hoger inschatten. Een klassiek voorbeeld is dat de meeste mensen het risico’ op een vliegtuigcrash veel hoger inschatten dan op een auto-ongeval. Net omdat vliegtuigcrashes disproportioneel veel media-aandacht krijgen in vergelijking met auto-ongevallen die veel meer voorkomen.
Voor sommige zaken kloppen de voorspellingen wel. Vorig jaar bijvoorbeeld waren “extreem weer” en “natuurrampen” bij de toprisico’s. En de bosbranden van het voorbije jaar hebben dit bevestigd. Maar ook dit waren zaken die zich de voorbije jaren voor hadden gedaan. Ze stonden dus nog op het netvlies gegrift van de bevraagde CEO’s en risicomanagers. Uiteraard is de toekomst soms wel als gisteren. De gevolgen van de klimaatverandering kunnen we dus met veel zekerheid blijven voorspellen de komende jaren.
Meer verbeelding
Maar ook andere zaken had men met meer verbeelding kunnen zien aankomen. Na de uitbraak van het Coronavirus ging de TED-talk waarin Microsoft stichter Bill Gates waarschuwde voor een globale pandemie. Dat filmpje was van 2014. De voorbije twee decennia zagen we uitbraken van SARS, MERS, Zika en heel wat andere infectieziekten. De economische impact hiervan was ook al groot, zeker op bijvoorbeeld het toerisme. Zo werd de impact van MERS op toerisme in Zuid-Korea geschat op 2,6 miljard dollar. Ondanks deze waarschuwingen waren de luchtvaarmaatschappijen en reisorganisatoren totaal onvoorbereid op een pandemie.
Een land als Zuid-Korea dat een ernstige uitbraak van het MERS-virus kende was wel voorbereid op covid-19 en had een efficiënt track-and-trace systeem klaar staan. Hier speelde de beschikbaarheidsheuristiek in hun voordeel.
Scenario’s
We kunnen die beschikbaarheidsheuristiek echter ook in ons voordeel draaien door te gaan werken met fictieve scenario’s. Onze directe ervaringen zijn per definitie beperkt. Maar we kunnen die uitbreiden door ons in te beelden dat we in een bepaald scenario beland zijn, in een fictieve toekomst. En zo kunnen we testen of we daar als land, als bedrijf, als individu klaar voor zijn.
En misschien moet het WEF het geweer van schouder veranderen. In plaats van elk jaar CEO’s en risicomanagers te bevragen wat er zich waarschijnlijk zal voordoen kan best eens een aantal toekomstdenkers aan het werk worden gezet zetten om te kijken wat er zich allemaal zou kunnen voordoen. De voorspellende waarde van de rapporten zou er niet per se mee verbeteren, de bruikbaarheid voor de WEF-leden om zich erop voor te bereiden des te meer.
De auteur Hans Diels is toekomstdenker en expert geopolitiek bij ETION, een forum voor geëngageerd ondernemen.
Twitter: @hans_diels