Terwijl de federale regering De Croo zich liefst helemaal op het crisisbeheer zou storten, na de overstromingen in het Maasbekken, blijven andere dossiers voor afleiding zorgen, net voor de zomervakantie. Vooral de mensen zonder papieren spelen hoog spel: een dorststaking kan daar leiden tot doden, deze week. Een links blok van PS, Ecolo en Groen dringt aan op actie en wil dat premier Alexander De Croo (Open Vld) het dossier overneemt. Maar de liberalen en CD&V zetten zich lijnrecht achter “hun man” Sammy Mahdi (CD&V), de staatssecretaris voor Asiel en Migratie, die een harde lijn aanhoudt. De kerk en het ACV dringen ondertussen ook aan op een “humanitaire oplossing”.

In het nieuws: Een dorststaking doet de gemoederen verhitten.

De details: Dit weekend waren er opnieuw protestacties in hartje Brussel, maar vooral: een gezamenlijke communicatie van PS, Ecolo en Groen.

• “Laten we vooral allemaal hopen dat er niemand sterft van de honger. Ik hoop niet te moeten bewijzen hoe principieel ik wel ben.” Het was met die tweet, op 25 mei al, dat staatssecretaris voor Asiel en Migratie Mahdi bijzonder veel mensen tegen zich in het harnas joeg. Tegelijk was het de aankondiging van een lijn waarvan de jonge CD&V’er nog altijd niet is afgeweken: principieel, zoals zijn voorgangers Theo Francken (N-VA) en Maggie De Block (Open Vld), over een mogelijke regularisatie van mensen zonder papieren.
• Over zo’n regularisatie staat niets in het regeerakkoord. Dat is geen toeval. In november 2019, toen het prototype van Vivaldi door informateur Paul Magnette (PS) werd onderhandeld, zat er in de teksten wel een zinnetje over zo’n collectieve regularisatie. Maar dat hielden onder meer de liberalen en ook CD&V zelf uit de finale Vivaldi-tekst: politiek ligt dat te gevoelig.
• Er zijn naar schatting meer dan 150.000 mensen zonder papieren in België aanwezig. In 2000 en opnieuw in 2009 werden, onder linkse coalities, grote groepen geregulariseerd: bedoeling is die mensen, die toch meestal al jaren in België wonen en werken, een beter leven te geven.
• En hoewel Mahdi zelf nooit namens CD&V mee onderhandelde voor Vivaldi, werd bij de Vlaamse christendemocraten de afweging wel degelijk gemaakt, in september 2020: als iemand van hen de post Asiel en Migratie zou krijgen – voorzitter Joachim Coens dacht toen al aan de man uit Vilvoorde – dan was het essentieel om zo’n regularisatie te vermijden. Dat gebeurde, onder impuls van de liberalen en CD&V, maar eigenlijk ook Vooruit, dat in het dossier weinig winst zag: in het regeerakkoord staat zoals gezegd dus niets over een regularisatie.

De situatie vandaag: De hongerstakers zetten een jaar later forse druk.

• Vraag is of dat argument van “er is niets in de regeringstekst voorzien”, nog opgaat. In september 2020 was geen sprake van een grote maatschappelijke discussie rond de regularisatie van mensen zonder papieren. In die zin zijn de hongerstakers misschien een zomer te laat. Maar ondertussen is de zaak in alle hevigheid losgebarsten. En regeren is meer dan je aan elke komma van een akkoord houden: alle partners moeten wel mee zijn.
• Een forse groep van zo’n 750 sans papiers – veelal mensen uit de Maghreb-landen zoals Marokko, Tunesië en Algerije – is al meer dan 50 dagen aan een hongerstaking bezig. In de nasleep van de Covid-crisis eisen zij een verbetering van hun lot.
• En het moet gezegd: zeker in Franstalig België leeft het thema ondertussen sterk. Met uitzondering van de MR zijn alle Franstalige partijen voor zo’n regularisatie, maar ook de publieke opinie wordt gedomineerd door voorstanders. Er is een behoorlijk brede coalitie van academici, maar vooral vakbonden én werkgevers zetten zich aan hun kant. Zij eisen werkvergunningen en uitzicht op papieren.
• Aan Vlaamse kant ligt het anders. Daar kwam vanmorgen Marc Leemans van het ACV wel opnieuw onderstrepen dat ook zijn vakbond wil dat het lot van de sans papiers wordt bekeken. En ook de kerk vraagt dat: kardinaal De Kesel pleit al langer voor “dialoog en mededogen”.
• Maar binnen CD&V zelf blijft het stil. Daar waar een Nahima Lanjri (CD&V) tijdens de Zweedse coalitie zeer hard was voor Francken, de voorganger van Mahdi, zit men nu netjes op de partijlijn: voorzitter Coens noemde gisteren Mahdi zijn aanpak nog “menselijk én consequent“. Hij stelt dat er “medische hulp beschikbaar is en dat de dossiers individueel kunnen worden besproken”.

En nu? Vraag is hoe hard PS, Ecolo en Groen het willen spelen.

• Die redenering, dat er “medische hulp en individuele gesprekken” beschikbaar zijn, gaat al lang niet meer op voor de actievoerders en ook de linkerflank van Vivaldi. Keer op keer zijn de hongerstakers het voorwerp van het partijbureau van de PS, waar men al een paar keer met aandrang actie heeft gevraagd.
• Dit weekend volgde dan een gezamenlijk offensief van PS, Ecolo en Groen, die met exact dezelfde eis kwamen: het dossier moet weg van bij Mahdi en het is premier De Croo die de zaak in handen moet nemen. Daarbij eist geen van de drie partijen een echte collectieve regularisatie, maar wel tijdelijke maatregelen, zoals voorlopige visa.
• Opvallend was dat PTB-PVDA zich quasi meteen bij die eis aansloot: een zogenaamde Klaproos-coalitie – een regering met PS, Ecolo en PTB die in de zomer van 2019 even in de stijgers stond – in Franstalig België dus rond de hongerstakers. Meerdere regeringsbronnen drukken er ondertussen op dat diezelfde PVDA’ers via hun medische arm een ferme greep hebben op de actievoerders.
• Vooruit, dat met Kamerlid Ben Segers ferm aan de kant staat van Mahdi en geen collectieve regularisatie wil, houdt zich bewust wat afzijdig in het dossier: intern wordt er wel over doorgesproken, men wil vooral de zaak niet verder oppoken. Maar minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) is wel verantwoordelijk voor de medische toestand bij de actievoerders en maakt zich ernstig zorgen, zeker over het feit dat er druk staat op de actievoerders om “verder te doen” en hulp te weigeren.
• Tegenover het linkse front binnen Vivaldi staan de liberale partijvoorzitters. Zowel Egbert Lachaert (Open Vld) als Georges-Louis Bouchez (MR) waren er als de kippen bij om Mahdi helemaal te steunen. Vanmorgen was de Open Vld-voorzitter op Radio 1 om daar nog eens ferm zijn standpunt te onderlijnen:
  • “Als we ingaan op dit soort acties is het einde zoek en is er gewoon geen asielbeleid meer mogelijk en dan heb je geen regels meer.”
  • “Die fout hebben we in het verleden gemaakt, dat kunnen we niet doen.”
  • “De hongerstaking moet nu stoppen. Dat kan alleen maar als men duidelijk is over feit dat er geen collectieve regularisatie komt.”
• Maar of Lachaert met die harde lijn echt veel indruk maakt op de linkerflank van de regering is maar de vraag. Wie zaterdag aan het Centraal Station de actievoerders zag, die van Mahdi actie eisten, kon niet anders dan vaststellen dat onder de bijna 300 manifestanten een pak mandatarissen van PS en Ecolo waren te zien. Het thema leeft daar enorm. In de Kamer applaudisseerden vorige week groenen, PS’ers en communisten samen bij de scherpe tussenkomsten ten opzichte van Mahdi. En collega-minister Zakia Khattabi (Ecolo) haalde dit weekend op Twitter openlijk uit naar de staatssecretaris voor Asiel en Migratie: tekenend voor de sfeer.
• De Wetstraat zit ondertussen al weer bijna in een zomerslaap: premier De Croo, die als gast in het VTM-Nieuws zat, kreeg wel vragen over zijn vakantiebestemming, maar niet over de crisis met de sans papiers. Veelzeggend. En toch duikt zo steeds meer de vraag op wie bereid is hierover een regeringscrisis te riskeren, met standpunten die politiek gezien niet noodzakelijk zo ver uiteen liggen, maar die nu vooral gaan over “politieke eer”, over het gezicht redden.
• Want de Vlaamse oppositie ligt op de loer om zowel Open Vld als CD&V te brandmerken, als zij onder linkse en Franstalige druk zouden moeten toegeven in dit dossier: “Burgerschap is geen vodje papier. Deze mensen zijn afgewezen en bleven hier wederrechtelijk. De organisaties die hen opjutten (…) dragen de verantwoordelijkheid voor wat er gebeurt. Dit krijg je met de opengrenzenlobby in een anti-Vlaamse regering“, zo liet N-VA-voorzitter Bart De Wever vanmorgen weten.
• Dringend tijd dus voor de regeringstop om zich over het dossier te buigen en een vergelijk te vinden. Want vooralsnog gelooft niemand dat dit nu de struikelsteen voor Vivaldi wordt: het is nog net iets te vroeg om de regering te laten vallen. Uitkijken dus of premier De Croo zijn kern verenigd krijgt, nog voor een echt drama gebeurt. Want bij een mogelijk overlijden van een actievoerder gaan de poppen pas echt aan het dansen.

Belangrijke vaststelling: Een vertrouwensbreuk dreigt tussen de militaire top en minister van Defensie Ludivine Dedonder (PS).

• La grande muette, “de grote zwijger”: dat is, historisch gezien de bijnaam voor het leger: daar praat men niet over politieke zaken en komt men niet met interne vuile was naar buiten. Niets is minder waar vandaag: een hele brede laag van topmilitairen, generaals, kolonels en daaronder, uit zijn ongenoegen over de gang van zaken en meer bepaald het ontslag van generaal-majoor Boucké.
• Het ontslag van generaal-majoor Philippe Boucké, de baas van de militaire veiligheidsdienst ADIV, kwam eind vorige week als donderslag bij een toch relatief heldere hemel: de man had een hoorzitting in de Kamer goed overleefd; niemand vroeg zijn ontslag en vrijdag op zijn briefing aan de top had de stafchef van het leger, admiraal Michel Hofman, dat ontslag ook niet aangekondigd.
• Enkele ogenblikken later lekte het aan de pers, waarna een mail van minister van Defensie Ludivine Dedonder (PS) en Hofman volgde. Boucké zou “in onderling overleg” zijn vertrokken.
• Maar daarmee was de zaak allerminst af. Luitenant-generaal Marc Thys, de nummer twee van het leger en een man met iets meer militairen achter zich als grote baas van de Landcomponent, had het over “a shitty day at the office“, als boutade. Vervolgens kwam op Twitter een stroom reacties op gang, waarbij de ene generaal na de andere zijn ongenoegen uitte. Ongezien voor het leger.
• Het lot van Boucké, die geslachtofferd lijkt om politiek gezien de bijzonder pijnlijke zaak rond Jurgen C. af te dekken, grijpt veel militairen aan. Jurgen C. was een beroepsmilitair die op lijsten van het OCAD én de ADIV opdook als een geradicaliseerde man met banden met extreemrechts. Hij ging op de dool en stal wapens uit een depot van het leger waartoe hij toegang had, voor hij zelfmoord pleegde. Een ongeziene klopjacht hield het land in de ban.
• Maar Boucké, die als baas van de ADIV moest vaststellen dat cruciale informatie niet doorstroomde en dat hij zelf niet op de hoogte was gebracht van het dossier, was amper twaalf dagen voor Dedonder zelf minister werd, aangetreden als nieuwe chef van die veiligheidsdienst. Hem mismanagement verwijten, gaat moeilijk op.
• Zeker omdat Dedonder het zelf bijzonder onhandig speelde door systematisch van bij de start van de crisis rond Jürgen C. haar politieke verantwoordelijkheid af te schuiven. “Ik blijf zitten waar ik zit”, stelde ze over haar positie, waarbij ze telkens herhaalde “chaos geërfd te hebben”. Maar dat argument gaat dus zeker ook op voor een Boucké.
• De rol van Jamil Araoud, de kabinetschef van Dedonder en voormalig directeur van geweststructuur Brussel Preventie en Veiligheid, is daarbij niet onbesproken. Die zou bijzonder hard inhakken op de legertop, wat al tot hoogoplopende spanningen met topgeneraals leidde.

En nu? Politieke druk, opnieuw, op Dedonder.

• De minister heeft toch één en ander uit te leggen. De cascade aan boze oprispingen vanuit het leger is zo groot, dat zelfs vanuit de meerderheid vragen komen. Defensiespecialist Jasper Pillen van Open Vld, die nauwe contacten onderhoudt met mensen binnen Defensie, had het over de situatie als “du jamais vu”.
• Bij N-VA, die al langer op oorlogspad is met Dedonder, eiste men meteen om de commissie Defensie in de Kamer samen te roepen. Dat gebeurt donderdag.
• Maar de kernvraag is toch hoe het vertrouwen binnen Defensie zelf hersteld kan worden. Dat het kabinet de boodschap lanceert “dat Boucké zelf zou hebben aangegeven dat hij niet verder wilde”, zet verder kwaad bloed: het wordt in de hoogste kringen van de generaals ontkend. Ook bij de VRT noteerde journalist Jens Fransen dergelijke info: “Er is tussen de drie – zijnde de minister, de stafchef Hofman en Boucké – nooit een gesprek geweest”, verklaarde die vanmorgen op Radio 1.
• Dat een jonge, duidelijk erg geliefde generaal, die net als hervormer aan zijn taak bij de ADIV begonnen was, nu de laan wordt uitgestuurd, is meer dan een teken aan de wand. Het ondergraaft bovendien manifest de rol van stafchef Hofman, die al meermaals meeging met de minister, onder meer door in de zaak van Jürgen C. wél uitgebreid zijn excuses aan te bieden, terwijl de minister zelf elke verantwoordelijkheid afschoof. Met de openlijke kritiek van de legertop, staat ook Hofman bijzonder kwetsbaar.

Nog een dossier in de Kamer deze week: De terugkeer van de IS-vrouwen leidt tot vragen.

• Een derde zaak waarvoor men in zomertijd opnieuw de regering aan de tand wil voelen: de terugkeer van de IS-vrouwen uit Syrië. Ook daar eisten zowel N-VA als Vlaams Belang dat de betrokken ministers tekst en uitleg komen geven.
• Het dossier gaat al lang mee: onder de Zweedse regering was er geen politieke ruimte om iets te doen aan het lot van de vrouwen. Die zijn destijds naar het “Kalifaat” getrokken, de IS-staat die plots op Syrisch en Iraaks grondgebied een barbaars regime installeerde. Na de val van dat Kalifaat raakten de meesten gevangen, samen met hun kinderen, in kampen gerund door Koerdische strijders.
• Maar zij, en vooral de kinderen, hebben de Belgische nationaliteit: het was dus juridisch gezien aan de Belgische staat om iets te doen aan hun lot, zo was de redenering van voorstanders van repatriëring. De breuklijn over hoe de zaak aan te pakken, liep altijd tussen links en rechts: N-VA maar ook Open Vld wilden destijds in de regering niet weten van de terugname van de moeders, ook al worden die hier meteen aan Justitie overgeleverd.
• De Vivaldi-regering neemt nu eindelijk wel initiatief, zoals ze al in maart had aangekondigd: vrijdag keerden zes moeders en hun gezinnen terug naar België. De moeders gaan de gevangenis in, de tien kinderen zouden door de jeugdrechter worden geplaatst.
• In juni reisde een delegatie van Buitenlandse Zaken naar Syrië om de repatriëring voor te bereiden. Daarbij volgde een ondervraging van de vrouwen en werden DNA-stalen afgenomen, om zeker te zijn dat het om de juiste personen ging.
• In Syrië zouden nog zeven moeders zijn: twee weigerden manifest vanuit het kamp Al Roj terug mee te komen. In Al Hol, een ander kamp, zouden er nog vier moeders verblijven. Maar daar zijn de omstandigheden niet veilig genoeg om de moeders te repatriëren.
• “Met deze operatie brengt paars-groen de openbare veiligheid in gevaar“, zo reageert Vlaams Belang-fractieleider Barbara Pas. “Niemand kan immers garanderen dat deze terroristen plots wonderwel afstand hebben gedaan van hun ideologie. En dat geldt uiteraard ook voor hun kinderen.” Ook bij N-VA scherpe reacties: “Slachtoffers van terreur smeken om gehoord te worden, zij vangen bot. Terroristen worden zomaar gerepatrieerd. Berecht hen ginder en zorg hier voor de slachtoffers. Dat is onze verdomde plicht”, zo stelt Koen Metsu (N-VA).