De plannen van de expertengroep die de exit uit de lockdown moest voorbereiden, liggen op straat. Een welgemikt lek in Le Soir doet de regering daveren: in plaats van de strakke hand, regeert zo de chaos. Symptomatisch voor het klimaat van wantrouwen, en het gebrek aan natuurlijk leiderschap in de hoogste regionen van de politiek in het land.

In het nieuws: Vandaag is er een plenaire vergadering, morgen de langverwachte Nationale Veiligheidsraad.

De details: Het zijn twee kansen voor de premier, Sophie Wilmès (MR), om het initiatief weer bij zichzelf te krijgen. Zeker rond de communicatie van de Nationale Veiligheidsraad straks staat veel op het spel.

• Het lek kwam niet geheel onverwacht: al weken lekt zowat alles aan maatregelen in de strijd tegen corona op voorhand uit, nog voor het definitief beslist wordt in de bevoegde organen. Nieuw is dat dus niet. (Wie de details van het gelekte rapport wil: lees hier)
• De brutaliteit waarmee het deze keer in de ether werd gegooid, is dat wel: de GEES, de Groep Experts belast met de Exitstrategie, besefte maar al te goed dat er bijzonder veel op het spel staat. ‘De lockdown opleggen, was kinderspel in vergelijking met de heropstart van het land. Dat laatste is een heel complexe en gevoelige puzzel’, zo zegt een partijvoorzitter.
• Maar vrij snel nadat de GEES klaar was met z’n aanbevelingen, verschenen gisterenochtend al uitgebreid alle grote lijnen van het rapport online op Le Soir. Meteen was van heldere en duidelijke communicatie naar de bevolking toe geen sprake meer: want hoewel nu overal data en details circuleren, is nog niets beslist of afgeklokt. Vervelend om dat uit te leggen aan de bevolking, die snakt naar duidelijkheid.
• Hoe dan ook: het maait meteen het gras weg voor de voeten van de regering Wilmès. Zij staan onder druk om ordentelijk het land uit de lockdown te loodsen, na eerdere misstappen rond de communicatie.
• Dat nu al de vertrouwelijke info op straat ligt, wijst op het gebrek aan gezag dat van die regering uitgaat. Echt verwonderlijk is dat niet: met nauwelijks 38 zetels en drie partijen is er gewoon geen breed draagvlak rond deze ploeg. Wat daar bij de start, in de urgentie van het moment, aan bestond, brokkelde langzaam maar zeker af bij de partijen die de wankele constructie steunden.
• Zeker aan Franstalige kant is dat opvallend: de PS besliste in het cruciale weekend om niet in deze regering te stappen en Wilmès en de MR te laten zitten. Maar hoe langer hoe meer ontbreekt elke vorm van steun, en keerde de Franstalige pers zich steeds meer tegen deze regering. Le Soir gaf gisteren een extra duwtje.
• Zo wordt uiteraard niet alleen de federale regering in z’n blootje gezet, in de Nationale Veiligheidsraad zit wel meer volk.
  • Het sterkst vertegenwoordigd, met zeven mensen, is de federale regering: de premier zelf, de vicepremiers Alexander De Croo (Open Vld), David Clarinval (MR) en Koen Geens (CD&V), en verder zitten ook ministers van Binnenlandse Zaken Pieter De Crem (CD&V), Buitenlandse Zaken Philippe Goffin (MR) en Volksgezondheid Maggie De Block (Open Vld) aan tafel.
  • Tegenover de zeven ministers uit de federale regering zitten de deelstaten: de PS heeft met Elio Di Rupo (Waalse regering) en Rudi Vervoort (Brusselse regering) twee zitjes, Jan Jambon is de enige N-VA’er en vertegenwoordiger van de Vlaamse regering, Pierre-Yves Jeholet (MR) zit er namens de Franse Gemeenschap en Oliver Paasch vertegenwoordigt de Duitse Gemeenschap.

Cui bono? Wie heeft er nu belang bij dat dit rapport lekt?

• Het regende verontwaardigde reacties over het lek in de Wetstraat. ‘De uitdagingen zijn te groot om lichtzinnig met niet-gevalideerde info om te gaan’, zo liet de premier weten. Daarnaast volgden een hele reeks tweets van politici die hun afschuw lieten blijken. Groen vroeg bij monde van z’n fractieleider Kristof Calvo (Groen) zelfs een onderzoek.
• Nochtans zijn lekken niets nieuw, en heeft het zeker geen zin om op de pianist, in deze de media, te schieten: een lek gebeurt omdat iemand er voordeel bij heeft informatie publiek te maken. Twee grote motieven dringen zich op.
  • Ofwel wilde men doelbewust de federale regering verder onderuithalen, en dan is het een ‘politieke’ zet.
  • Maar evengoed zet het rapport ‘de politiek’ in een vervelend parket: hoeveel ruimte hebben zij nu nog om af te wijken van wat de experts aanbevelen? Eén misnoegde expert, die de politiek in een stevige dwangbuis wilde steken, volstaat dan om zijn of haar gram te halen. Want hoe leg je tegenwoordig uit dat je tegen ‘experts’ ingaat, als politicus?
• De experts werden, hoe kan het anders, fel vertegenwoordigd door viroloog Marc Van Ranst in het publieke debat. Ook hij zetelt in de GEES. Van Ranst begon meteen verklaringen af te leggen, in allerlei media. Hij wist stellig van waar het kwam: ‘Ik steek er mijn hand voor in het vuur: dit lek komt niet uit de expertengroep. Wij hebben onderling afgesproken dat we geen commentaar geven op inhoudelijke elementen zolang er niets honderd procent beslist is. Nee, dit lek komt uit politieke hoek.’
• ‘Dit staat haaks op wat goed crisisbeheer zou moeten zijn. Dat het rapport gelekt is, is duidelijk een manier om ons werk onmogelijk te maken en de maatregelen al bij voorbaat te boycotten. (…) Sommige mensen willen een duidelijke communicatie, die nochtans van levensbelang is, dwarsbomen en verkiezen verwarring boven deftig bestuur. De experten gedragen en stellen zich verantwoordelijk op. Dat kan helaas niet worden gezegd van iedereen’, zo sneerde Van Ranst nog, terwijl de media gretig z’n boodschap optekenden.
• Vanuit de politiek kwamen er vooral wat vragen rond de verspreiding van het rapport. De voorzitter van de GEES, Erika Vlieghe, deelde het rapport maandag al met de premier, de vicepremiers maar ook de minister-presidenten van de deelstaten. Dat maakt dat dus de N-VA, via Jambon, en de PS, via Di Rupo, maar ook Vervoort, op de hoogte waren. ‘Uiteraard zet je zo de deur open voor lekken’, zo klinkt federaal.
• In federale kringen is te horen dat het lek daar ergens moet liggen, vermoedelijk Franstalig omdat de banden tussen Le Soir en N-VA nu niet bepaald ‘hartelijk’ zijn.
• Vlieghe kreeg zo het verwijt dat zij voorzichtiger had moeten zijn. Maar deelde ze het rapport op eigen initiatief, zoals nu het verwijt klinkt in de federale regering? In Het Laatste Nieuws reageert Vlieghe afgemeten: ‘Het inlichten van de regio’s gebeurde op vraag van de premier en de kern, en in hun aanwezigheid.’
• Evengoed rijst daar de vraag of het überhaupt mogelijk was de deelstaten niet te informeren: al veel langer is men in de regio’s behoorlijk misnoegd over de manke vorm van doorstroming van info vanuit het federale niveau. Het GEES-rapport niet delen, was dus hoe dan ook geen politieke optie. Ook al dreigde het zo via dissidente bronnen te lekken.
• Zo komt een boutade die wel vaker op de Zestien wordt uitgesproken weer boven: ‘Damned if you do, damned if you don’t’. Maar onderliggend duidt het natuurlijk op een bredere vaststelling: met een minderheidskabinet, zonder dat de sterkte partijen in de regio’s daarin vertegenwoordigd zijn, proberen dit land door een crisis te loodsen, is gewoon een aartsmoeilijk en onuitgegeven experiment.
• Vandaag krijgt de premier in de Kamer alvast de kans om het blazoen opnieuw wat op te poetsen en de zaak opnieuw in de hand te nemen. Haar vicepremier Alexander De Croo (Open Vld) kwam op Radio 1 de regering verdedigen: ‘Het is jammer dat het gelekt is, maar diegene die dacht dat hij of zij de uitkomst van de beslissing kan beïnvloeden, die vergist zich’, zo stelde hij stoer. Maar ook hij erkent wat op het spel staat: ‘Wat belangrijk is, is dat we morgen een goede communicatie kunnen voeren en iedereen voldoende tijd geven om op een ordentelijke manier weer op te starten.’
• Hoe dan ook doet het lek de relaties tussen de experten en de politiek verder verzuren. Verschillende experten van de GEES staan volgens L’Echo klaar om de handdoek in de ring te gooien en het de politici maar zelf te laten oplossen. Het zijn het soort dreigementen die niet bepaald een constructieve sfeer creëren om samen uit de crisis te komen.

De essentie: Kan dit experiment nog lang aanslepen? Ook de PS is duidelijk over de volmachten: die lopen in juni af.

• De MR-voorzitter, Georges-Louis Bouchez, probeerde deze week de vervelling van Wilmès II tot een ‘volwaardige regering’, zoals die van bij de start ook beloofd was, weg te duwen tot september. Het was N-VA-voorzitter Bart De Wever die maandag in een fel pleidooi had aangekondigd dat hij opnieuw wil onderhandelen over een volwaardige regering. De MR deed de deur dicht.
• Dat leidde tot heftige reacties van collega-voorzitters, die het hadden over een MR-voorzitter ‘die het zonlicht blijkbaar ontkent‘. Zowat overal rijpt de consensus dat de huidige structuur, met volmachten die het Parlement buitenspel zetten, niet houdbaar is. Die waren toegekend voor drie maanden en verlengbaar. Maar dat zal niet gebeuren. Meteen moet dan wel een debat op gang komen: wat nu?
• In Villa Politica was sp.a-voorzitter Conner Rousseau alvast duidelijk: de sp.a gaat de volmachten niet langer steunen. Hij haalde fors uit naar Bouchez, omdat die ‘liever met zijn ministerpoppetjes speelt dan z’n verantwoordelijkheid te nemen voor het land’ en een volwaardige regering te vormen.
• Ook de PS is duidelijk: die volmachten lopen af in juni. Daarmee valt dan het doek over de volmachtregering. Maar wat er dan komt, is allerminst duidelijk. Want de regering Wilmès II kan dan technisch gezien, nog kreupeler dan ervoor, doorgaan: ze hebben van negen partijen het vertrouwen gekregen om tot september te regeren. Vanaf juni moeten ze dan wel langs het Parlement, en voor alles een meerderheid gaan zoeken.
• In de zomer komen er dus hoe dan ook onderhandelingen: ‘Ik zit niet op de lijn van N-VA-voorzitter Bart De Wever die aan politique politicienne doet. Maar elke discussie uitstellen tot september, zoals de voorzitter van de MR wil, is misschien ook wat overdreven’, zegt PS-voorzitter Paul Magnette in La Libre.
• Dat duidt er in elk geval op dat deze regering geen blauwdrukje is om straks zomaar Vivaldi op te starten. Dat was bij de aanvang wel het gevoel van sommigen, maar ondertussen loopt de samenwerking onder liberalen, socialisten en groenen niet bepaald lekker.
• Anderzijds, paars-geel is ook helemaal geen optie vandaag: ideologisch zijn PS en N-VA alleen maar verder uit elkaar gedreven door de crisis. Beide hebben heel andere recepten om uit de crisis te raken, en het is maar de vraag of die kloof straks kan overbrugd worden.
• Samengevat: iedereen weet dat deze regering afloopt, niemand weet wat in de plaats komt.

Opvallend: Het kan nauwelijks iemand ontgaan zijn: terwijl een lek het federale plan ondermijnt, gaat de Vlaamse regering via minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) ook al helemaal z’n eigen weg.

• De communicatie over het onderwijs in Vlaanderen is al min of meer gedaan, in detail, door Weyts. Op vrijdag 15 mei start heel de boel weer op. Cruciale leerjaren krijgen voorrang: het eerste, tweede en zesde leerjaar in het lager en het laatste jaar van het middelbaar. Daarna gaat geleidelijk iedereen terug.
• Elke school zal wel een risicoanalyse moeten doen, op basis van een checklist. Het kan dus dat individuele scholen toch nog dichtblijven. Maar de boodschap is wel duidelijk en de communicatie nu al strakgetrokken. Daarvoor had Weyts ook netjes de koepels en de vakbonden op één lijn gekregen.
• De Vlaamse regering lijkt zich zo weinig aan te trekken van de timing van de Nationale Veiligheidsraad. Ze hebben zelf hun plannen al afgetoetst met de experten, ook met de voorzitter van de GEES. Dus geen reden om tot vrijdag te wachten, als er woensdag zitting is in het Vlaams Parlement en de vragen komen.

Vandaag op de agenda: De 27 leiders van de EU komen samen, via videoconferentie, op een top van regeringsleiders.

• Alles wijst erop dat het een heftige clash gaat worden. Niet over het noodpakket van 540 miljard euro, waarover de ministers van Financiën het al eens raakten. Wel over een reeks voorstellen rond een groter bijkomend herstelfonds.
• Dat herstelfonds gaat richting 1 biljoen euro, duizend miljard euro dus, om het economisch herstel te voeden eens de lockdowns voorbij zijn, en ervoor te zorgen dat de lidstaten niet verder uit elkaar groeien economisch.
• De voorzitter van de raad, Charles Michel, staat onder grote druk om een consensus te vinden, maar evident is dat allerminst. De Europese Commissie wil graag beginnen aan de plannen, onder meer als deel van haar eigen meerjarenbegroting, maar er is onduidelijkheid over hoe het geld bijeengebracht zal worden en wat de modaliteiten van de verdeling en de verdeelsleutels zullen zijn.
• Spanje lanceerde deze week nog een voorstel voor 1,5 biljoen euro, waarbij een Europees fonds gezamenlijk zou lenen, en vervolgens sommen uitkeren aan de lidstaten, zonder dat die de strikte verplichting hebben terug te betalen, in de vorm van ‘grants‘.
• Zowel Nederland als Duitsland hebben het liever over leningen dan ‘grants‘ en willen ook niet weten van het collectiviseren van de schuld via een EU-orgaan zoals het herstelfonds.
• Eén opening is er wel: de Italiaanse regering is afgestapt van het idee dat er absoluut ‘coronabonds’ moeten komen. Ze hebben alvast de terminologie opgegeven. Maar het idee blijft wel dat collectief zal geleend worden, op niveau van de EU zelf dan.

Patatten, patatten, patatten: Steekt u een patatje mee?

• Samen met Vlaams minister van Landbouw Hilde Crevits (CD&V) heeft Belgapom, de beroepsvereniging voor de Belgische aardappelhandel- en verwerking, beslist om wekelijks 25 ton aardappelen aan de voedselbanken te geven.
• België is een aardappel- en frietenland: de Belgische productie hier overstijgt in grote mate de lokale vraag, en is bedoeld voor export. Maar die is helemaal stilgevallen, omdat de horeca in binnen- en buitenland niets meer afneemt. Aardappelen dreigen zo vernietigd te worden.
• ‘Om te vermijden dat al dat uitstekend voedsel, waar ze zo hard voor gewerkt hebben, verloren gaat, hebben we een overeenkomst gesloten met Belgapom om 25 ton aardappelen per week te schenken aan de voedselbanken. Op die manier zullen gezinnen in armoede wekelijks voorzien worden van verse, lokale aardappelen. Een positieve actie in moeilijke tijden’, zo laat Crevits weten.