De nucleaire waakhond van de Verenigde Naties heeft maandag plannen onthuld voor het instellen van een veiligheidszone rondom Europa’s grootste kerncentrale in Oekraïne. Daarmee geeft de organisatie eindelijk deels toe aan de Oekraïense president Volodymyr Zelensky, die al herhaaldelijk heeft opgeroepen tot een volledige demilitarisering van het gebied rondom de centrale.
Rafael Mariano Grossi, het hoofd van het Internationaal Agentschap voor Atoomenergie (IAEA), vertelde het 35 leden tellende bestuur op maandag: “Deze situatie is onhoudbaar en we spelen met vuur. We kunnen niet doorgaan met deze situatie waarin we één stap verwijderd zijn van een nucleair ongeval. De veiligheid van de kerncentrale van Zaporizja hangt aan een zijden draadje.”
Het is idee is om “de zaken eenvoudig te houden”, zo vulde hij aan. “Wat we hier echt nodig hebben, is dat Oekraïne en Rusland de centrale niet aanvallen of beschieten.” De instelling van een veiligheidszone zou “een verbintenis inhouden dat geen enkele militaire actie gericht zal zijn op de centrale die de normale werking ervan beïnvloedt”.
Het IAEA zou erop toezien dat de veiligheidszone niet wordt geschonden, voegde Grossi eraan toe. “Onze waarnemers zijn permanent aanwezig bij de centrale en kunnen meedelen of dit al dan niet wordt nageleefd.” De Argentijn zei dat het plan momenteel besproken wordt met zowel Oekraïne als Rusland en dat hij “positieve signalen heeft ontvangen van beide kanten”.
De IAEA-chef waarschuwde ook dat als de beschietingen doorgaan en een raket een reactor, of de faciliteiten waar de verbruikte splijtstof wordt opgeslagen, zou raken, “dit zeer ernstige gevolgen zou kunnen hebben”.
Zelensky hamert op volledige demilitarisering
De Oekraïense president Volodymyr Zelensky heeft herhaaldelijk opgeroepen tot een volledige demilitarisering van de centrale en bekritiseerde Grossi, omdat hij zich niet krachtiger voor dat idee had uitgesproken. De aanwezigheid van het IAEA is volgens de Oekraïner noodzakelijk en een belangrijke eerste stap, maar zonder demilitarisering slechts een “vruchteloze rondleiding door de centrale”.
Daarop reageerde Grossi door te zeggen dat het IAEA volledig onafhankelijk functioneert en politiek geen partij kiest. “Er zijn genoeg politieke spelers in dit spel. De nucleaire waakhond moet blijven wat hij is: een waakhond voor nucleaire veiligheid. Alleen zo behouden we onze geloofwaardigheid”, zo zei hij. “Ik werk binnen mijn mandaat. Ik kan me niet bemoeien met zaken die te maken hebben met grotere demilitarisering of troepenbewegingen.”
De kerncentrale van Zaporizja werd in maart, aan het begin van de oorlog, door Russische troepen overgenomen. De centrale wordt echter nog steeds door Oekraïens personeel geëxploiteerd. Ondanks het herstel van een reserve-elektriciteitsleiding, nadat deze door beschietingen was beschadigd, werd de laatste werkende eenheid van de centrale zondag stilgelegd.
Situatie verslechtert snel
Dat zei Grossi na een vergadering over Zaporizja met onder anderen de Franse president Emmanuel Macron deze week. “Zolang de bombardementen doorgaan, zijn de risico’s enorm”. De Italiaan zei daarnaast dat hij niet zou afzien van een plan om een beschermingszone rond de kerncentrale van Zaporizja in te stellen, ondanks de plannen van Moskou om nieuwe troepen te mobiliseren en een referendum in de regio te houden.
Op de vraag of de IAEA een dergelijke zone kan handhaven met slechts twee inspecteurs, zei Grossi dat hij werkt aan de uitbreiding van de aanwezigheid van de waakhond, maar dat dit niet zijn taak is.
“We zijn een internationaal agentschap en we hebben geen handhavingsbevoegdheden, maar we hebben één macht: We vertellen de waarheid en we brengen verslag uit en dat heeft op zich al een enorme waarde,” zei Grossi.
Russische leiders in de bezette gebieden van Oekraïens, waaronder Zaporizja, hebben dinsdag plannen gemaakt voor referenda over aansluiting bij Rusland. De Russische president Vladimir Poetin heeft woensdag de mobilisatie van honderdduizenden Russen bevolen om in Oekraïne te vechten.
(evb)
