De Belgische Staat verleende Bpost de voorbije tien jaar voor honderden miljoenen euro’s aan onrechtmatige staatssteun. Dat onthult het boek ‘Bpost Hold-Up’ op basis van een confidentiële informatienota van voormalig Bpost-CEO Dirk Tirez. Die is bedoeld voor de Europese Commissie: zij moet toezien of lidstaten niet marktverstorende overheidssteun verlenen, want daarbij gelden strikte regels. Dat deed de Commissie ook, over Bpost, en de Commissie gaf ook ‘groen licht’, zo zegt het overheidsbedrijf al jaren. Maar uit de nota blijkt dat de Commissie gewoon jarenlang misleid is. Overheidsopdrachten, zoals Bpost die uitvoert, waaronder de thuisbezorging van de papieren kranten of het beheren van de overheidsrekeningen, mogen van de Commissie. Maar de winstmarges moeten dan hoogstens 7,4 procent bedragen van de kostprijs. Bij Bpost ging het om veel en veel meer, met marges op sommige overheidsopdrachten die tot boven de 70 procent gingen, zo staat zwart op wit in de nota. En die misleiding is doelbewust en op systematische wijze gedaan, onder meer via het opblazen van de kosten. Ze komt bovenop een uiterst heftige politieke discussie, waarbij de liberalen binnen de regering aandringen om het krantencontract te schrappen en de PS er mordicus aan vasthoudt. Een externe audit naar de kostprijs van het overheidscontract bij Bpost, belooft zo uiterst explosief te worden.

Met bijdragen van Emmanuel Vanbrussel.

In het nieuws: Nieuw bewijs dat de voormalige Bpost-top de boel heeft opgelicht.

De details: Het is één van de grote architecten van de misleiding, voormalig CEO Dirk Tirez, die in een onthullend memorandum alles blootlegt van hoe Bpost en de Belgische overheid de Europese Commissie om de tuin hebben geleid. Zo kon Bpost onrechtmatig de hand leggen op miljarden euro’s belastinggeld.

• “Op basis van de bovenstaande feitelijke elementen moet de Europese Com­missie een formeel onderzoek instellen tegen het Koninkrijk België om de ver­schillende subsidies in de afgelopen tien jaar aan Bpost te onderzoeken, en om de verlenging van de perscontracten voor 2023 en daarna te onderzoeken”, zo eindigt het 25­ pagina’s tellend document, onthult het boek ‘Bpost Hold-up’. Het document vormt voor de vele tegenstanders van het krantencontract, van Bposts concurrenten over de krantenverkopers tot online nieuwsmedia, de ideale munitie om een rechtszaak op te starten.
• In het bewuste memorandum aarzelt Tirez niet om de ingenieuze constructies die zo­ veel mogelijk subsidies moeten binnenhalen, helemaal uit de doeken te doen. Daar heeft hij in vele gevallen nochtans zelf mee aan gesleuteld. Het gaat onder meer om de “uitdiepingsovereenkomsten”, aparte contracten tussen Bpost en de Belgische Staat over specifieke diensten, zoals het beheer van de rekeningen van de Staat (de zogeheten 679-rekeningen) of het innen van boetes van buitenlandse verkeersovertreders. Die geheime afspraken blijven voor de Europese Commissie jarenlang verborgen.
• De praktijken zijn al dertig jaar schering en inslag, zo onthult Tirez. Voor de 679­-rekeningen haalde Bpost tussen 1992 en 2010 heimelijk ongeveer 450 mil­joen euro aan subsidies binnen, tegenover 108 miljoen euro kosten. Dat levert dus 342 miljoen euro winst op, zo rekent hij voor.
• Volgens de Europese regels mogen de subsidies echter hoogstens 7,4 procent hoger liggen dan de kostprijs en had de Belgische Staat dus hoogstens 116 mil­joen euro moeten betalen voor die dienst. Conclusie: de Staat heeft, alleen al voor dit ene specifieke dossier, 334 miljoen euro (450 miljoen min 116 miljoen) illegale staatssteun gegeven. En dat is nog buiten de intresten gerekend, voegt de hyperprecieze Tirez eraan toe.
• De gulle en vaak verdoken subsidies geven Bpost de financiële vuurkracht om zijn activiteiten in andere domeinen op te voeren, zoals de pakjesmarkt. De concurrentievervalsing in een marktsegment leidt dus tot illegale cross subsidies, en dus marktvervalsing, in een ander segment, zo bevestigt Tirez in zijn memo­randum.
• De voormalige grote baas van Bpost maakt ook brandhout van het veelgehoorde idee dat de subsidies voor de krantenbezorging nodig zijn voor de persvrijheid, en daarmee de democratie, een stelling die Tirez zelf als interim­-CEO nog voor de bühne verkondigde in de Ka­mer. De expert in Tirez beschrijft hoe de vork juridisch echt in de steel zit: nergens in de Belgische Grondwet staat dat de nieuwsverspreiding via papier moet gaan, of via krantenabonnementen en niet via de krantenwinkel. Het is dus allemaal maar voor de schone schijn: de persvrijheid inroepen is een drogreden.

De harde cijfers: De misleiding van de Commissie leidt tot een waanzinnige rekensom: op ruim tien jaar tijd vloeide 4 miljard euro aan overheidsgeld naar Bpost. Bij het overgrote deel daarvan zijn grote vraagtekens te plaatsen.

• 4 miljard euro is de totale som aan belastinggeld die Bpost in de periode 2013-2023 binnenhaalde: 
  • Het gaat om 3 miljard euro aan subsidies (vooral het krantencontract, en daarnaast het beheerscontract voor diverse overheidsopdrachten).
  • Daarnaast zijn er nog eens ruim 1 miljard euro aan vergoedingen voor de specifieke contracten: de 679-rekeningen, de verkeersboetes en het afleveren van nummerplaten.
• De stelling van het boek is dat de overheidscompensaties in grote mate onrechtmatig verkregen werden via de te innige banden tussen staat en overheidsbedrijf. Dit is het duidelijkst in de cases van het krantencontract en de specifieke overheidsopdrachten. 
• Dat krantencontract kostte de belastingbetaler de afgelopen tien jaar liefst 2,2 miljard euro: het totaalbedrag aan subsidies dat Bpost verkreeg voor het bussen van kranten en magazines:
  • In de periode 2013-2015: 810 miljoen euro (270 miljoen per jaar)
  • In de periode 2016-2020: 850 miljoen euro (170 miljoen per jaar)
  • In de periode 2021-2023: 525 miljoen euro (175 miljoen per jaar)
• Het memorandum van Tirez stelt dat Bpost de persbezorging kan uitvoeren voor zowat 75 miljoen euro aan bedrijfskosten per jaar, terwijl de jaarlijkse subsidie tot vandaag nog altijd 175 miljoen euro bedraagt. Bpost kan via het subsidiemanna dus een snelle winst van 100 miljoen euro per jaar maken. Maar dat is slechts de helft van het verhaal. Bpost factureert de uitgevers ook nog eens 105 miljoen euro per jaar voor dezelfde dienst. De indrukwekkende geldmachi­ne levert in totaal dus 205 miljoen euro ruwe winst per jaar op voor het overheidsbedrijf.
• Die zeer gulle stroom aan inkomsten verklaart in elk geval waarom het bedrijf zo keihard lobbyde om het contract te kunnen behouden. En waarom het illegale akkoorden sloot, ‘collusie’, met de krantenuitgevers, om te zorgen dat de concurrenten niet mee zouden bieden. Daarover loopt ondertussen een gerechtelijk onderzoek, én een onderzoek van de BMA, de concurrentiewaakhond.
• Naast het krantencontract ging er in tien jaar ook tussen de 1,1 à 1,4 miljard euro belastinggeld naar de drie veelbesproken overheidsopdrachten (verkeersboetes, 679-rekeningen, nummerplaten). Die specifieke opdrachten leveren Bpost een jaaromzet van 104 à 130 miljoen euro per jaar op: deze contracten werden buiten het zicht van de Europese Commissie gehouden, zegt de nota-Tirez.
• Bpost zelf bracht op 24 april 2023 nog schoorvoetend naar buiten in een bericht voor de beleggers, dat het bij die drie overheidsopdrachten de Europese concurrentieregels overtrad. Het gevolg was een flinke klap op de beurs.
• De toen al ontslagen Bpost-CEO Dirk Tirez zat zelf achter die winstwaarschuwing, zo blijkt uit de reconstructie in het boek. Het bedrijf wist mogelijk al in februari, via zijn boekencontroleurs van het Rekenhof, dat er iets niet pluis was met de drie overheidsopdrachten.
• Bij die overheidsopdrachten werden dus geheime deals gesloten tussen Bpost en de Staat, de “uitdiepingsovereenkomsten”, die aan het oog van Europa ontsnapten. Voormalig staatssecretaris voor Begroting Eva De Bleeker (Open Vld) stelde zich vragen bij die praktijken.

De essentie: Het ging om schokkende normvervaging en een compleet ontspoorde bedrijfscultuur, bij Bpost.

• Dat men bereid was zeer ver te gaan, om alles in stand te houden, blijkt uit de handelingen van de Bpost-top. Zo deed men een Europese rechtszaak verdwijnen via een schimmige deal met een krantenverkoper uit Deurne.
• Bpost sloot in 2019 een deal met Tony Vervloet, de topman van de krantenverkopersfederatie VFP, om een Europese rechtszaak te doen verdwijnen die bedreigend was voor het lucratieve krantencontract. Men zette een constructie op waarbij die laatste persoonlijk financieel zou winnen.
• De Bpost-top overwoog zelfs even om de krantenwinkel van Vervloet te kopen aan een belachelijk hoge prijs, onderzocht die piste ook, maar uiteindelijk verliep de financiële compensatie (in de ordegrootte van 2 miljoen euro) via de vzw van de VFP. In ruil staakt de federatie van persverkopers de procedure voor het Europees Hof in Luxemburg, die tegen de subsidies voor de krantenbezorging door Bpost gericht was.
• Het is niet het enige voorbeeld, maar wel tekenend voor de sfeer en de methodiek van de Bpost-top. Die gingen op het eind steeds verder en werkten steeds drastischer, om toch maar hun subsidiestroom te kunnen vrijwaren. Tot de hele zaak ontplofte in hun gezicht.

Deze editie van Wetstraat Insider wordt u gratis aangeboden. Zot van politiek, en de wereld van de Wetstraat, maar dan achter de schermen? De Wetstraat Insider van politiek journalist Wouter Verschelden brengt je waar weinig anderen raken: de achterkamers, de deals, de intriges. Exclusieve informatie en diepgaande analyses. Een need-to-read voor iedereen die echt wilt weten hoe de vork aan de steel zit.