Bevoegd minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) dringt bij de coalitiepartners binnen Vivaldi erop aan om voor Kerstmis te beslissen over de toekomstige energiemix. Zelf wil ze daarbij de kerncentrales sluiten. Maar bij de coalitiepartners klinkt gemor. Dat was er al langer openlijk bij de MR en schuifelend bij Open Vld. Maar ook CD&V zit met grote twijfels. Vrijdag op de kern bleek duidelijk dat de christendemocraten met prangende vragen blijven zitten rond de bevoorrading, wat ook op het hoofdkwartier bevestigd wordt. “Dit dossier gaat op de lange baan, als de knoop niet ontward kan worden”, zo is te horen. Al eerder pleitte CD&V-voorzitter Joachim Coens voor het bijeenroepen van een Overlegcomité over de zaak, om de Vlaamse regering te betrekken. Hij herhaalt zijn voorstel.

In het nieuws: Voor kerst dan toch een doorbraak in het nucleaire dossier?

De details: De vakbonden zijn een niet te onderschatten element in de puzzel.

• Een rapport van meer dan 200 bladzijden, dat lag vrijdag op de tafel van de federale kern. Want tussen alle commotie en media-aandacht voor het Overlegcomité en coronamaatregelen door, legde minister Van der Straeten eindelijk haar kaarten op tafel.
• Normaal had Vivaldi eind november moeten beslissen over het dossier van de kernuitstap. Maar dat ligt politiek hypergevoelig. Want niet alleen is er een enorme globale discussie aan de gang rond de uitstoot van CO2, tegelijk is er (tijdelijk) een gigantische piek in de prijzen van fossiele brandstoffen, met name gas.
• Dat maakt dat de Groen-minister uiterst behoedzaam te werk moet gaan: op geen enkele manier wil men straks dat de nieuwe energiemix gekoppeld zou worden aan hogere energieprijzen. Maar dat is op dun ijs lopen.
• Zeker omdat binnen de coalitie één partner, de MR, systematisch campagne blijft voeren om de kerncentrales open te houden. Georges-Louis Bouchez (MR) en zijn voormalige minister van Energie Marie-Christine Marghem (MR) zijn daarbij verwikkeld in een totale oorlog, om toch maar kernenergie te behouden.
• Tegenover de decibels en het theater van de MR proberen de groenen een onderkoelde, ’technocratische’ houding te plaatsen: zoveel mogelijk de zaak technisch beantwoorden, en het dossier inhoudelijk spelen. De vraag is of dat lukt.

Wat er in het rapport van Van der Straeten staat: geen verrassing, de kerncentrales moeten dicht.

• Naast een rapport van de FOD Economie, dat geen al te grote bezwaren tegen de sluiting van de kerncentrales aantekende, maar veel vragen open liet, was er dus het werk van Van der Straeten. De argumentatie daar was helder: na jaren nietsdoen, is het tijd om de knoop door te hakken. Daarbij zijn geen ‘ideale’ scenario’s.
• Maar, niet verrassend, Van der Straeten houdt vast aan de nucleaire uitstap. Bij het regeerakkoord vochten Ecolo en Groen met hand en tand om die overwinning. Vandaag nemen ze al veel meer afstand van dat symbool, zelfs in die mate dat beide partijen al luidop hebben nagedacht over de nieuwe generatie reactoren, zogenaamde SMR-centrales, kleine, modulaire kerncentrales.
• Alleen is dat een handige communicatiezet: de deur gaat dan symbolisch terug wat open voor kernenergie, in de praktijk gaan de centrales gewoon dicht. En de groenen willen ook de wet niet wijzigen, die nodig is om nog kernenergie na 2025 in België toe te laten.
• Bovendien argumenteert Van der Straeten, op basis van wat netbeheerder Elia berekende, dat zelfs als de twee jongste centrales Doel 4 en Tihange 3 open blijven, er sowieso nieuwe gascentrales en het zogenaamde CRM-steunmechanisme nodig blijven. En dat laatste mechanisme heeft Europa net goedgekeurd, omdat de kerncentrales zouden sluiten. Een nieuwe veiling moet dan georganiseerd worden, als de kerncentrales toch open zouden blijven. En nét dat brengt dan door de timing de bevoorradingszekerheid in gevaar, zo zegt het rapport.
• Praktisch is er ook Engie, de eigenaar van de kerncentrales, die allerminst happig is en graag de gascentrales wil, waarvoor ze royale subsidies gaan krijgen. Als het toch Doel 4 en Tihange 3 moet openhouden, raken ze niet op tijd klaar, is alweer het argument.
• De grote angel in het alternatief, de gascentrales, is het dossier van Vilvoorde. Daar keurde de Vlaamse regering, en minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) het project af. Van der Straeten moet dus wel erkennen dat dat een grote onzekerheid is.

Hoe de kern reageerde: Veel terughoudendheid.

• Dat de liberalen moeilijk akkoord zouden gaan, was al lang duidelijker. Bij Open Vld was men al sceptisch over het rapport van de FOD Economie, en ook de uitleg van Van der Straeten lijkt niet te volstaan. Bovendien dringt Open Vld in de Kamer erop aan om de wet op de kernuitstap zelf aan te passen, zodat ook na 2025 de nucleaire optie wél open blijft. Kamerlid Christian Leysen (Open Vld) legde daarvoor een wetsvoorstel neer.
• Dat de MR boos reageert, is ook geen verrassing. In de kern viel dat nog mee, op de barricaden van de media maakt Bouchez wel veel lawaai: hij beschuldigt vandaag Van der Straeten in La Libre ervan “het regeerakkoord niet te hebben nageleefd“. “Ze heeft helemaal niet aan een plan B gewerkt, namelijk twee reactors openhouden, wat wel degelijk voorzien was.” Hij wijst er ook op dat Van der Straeten “gewoon niet wil luisteren” naar de spelers in de sector die de kernreactoren willen openhouden. Hij noemt de houding van de groenen een “verrottingsstrategie“, die hij “niet verder zal toestaan”.
• Belangrijker is dat er ook elders in de coalitie vragen opduiken. Met name CD&V had op de kern toch wel een aarzelende houding, zo bevestigen verschillende bronnen. Geen toeval, want ook op het partijhoofdkwartier van CD&V wijst men “op het regeerakkoord, dat duidelijke voorwaarden stelde”. “En wij stellen vast dat die qua bevoorradingszekerheid er niet is op dit moment”.
• Bij CD&V, die zowel in de Vlaamse als federale regering zitten, dringt men nogmaals aan op een Overlegcomité, om de verschillende niveaus bijeen te brengen over het energiedossier. Maar de vraag is of anderen in de regering, met name premier Alexander De Croo (Open Vld) of de groenen zelf daar veel zin in hebben: op die manier brengt men N-VA aan tafel. En het is wel duidelijk wat de houding is van de Vlaams-nationalisten in het dossier: voorzitter Bart De Wever (N-VA) heeft hem helemaal vastgebeten in de zaak, en wil van geen sluiting weten.
• Meteen koelt men dus bij CD&V: “Het heeft er alle schijn van dat dit dossier niet zo snel opgelost raakt.” En opvallend, ook bij de socialisten is er scepticisme. “Het is zeker een bekwame dame, maar ze heeft misschien toch te lang gedacht dat alles wel in orde zou komen. Er zijn vandaag toch op een aantal zaken geen antwoorden, soms buiten haar eigen wil om”, zo vat een rode regeringsbron het dossier samen.

Om rekening mee te houden: De vakbonden roeren zich ook in het dossier.

• In totaal gaat het om 6.000 jobs in de nucleaire sector, en een pak daarrond. De vakbonden verzamelden zich in één gemeenschappelijk front om de kernuitstap zwaar aan te vallen. Ook zij wijzen op de bevoorradingszekerheid voor andere sectoren (onder meer in de Antwerpse haven).
• Vorige week gingen ze langs bij zowat alle voorzitters van Vivaldi, en de uitleg viel niet overal in dovemansoren. Zowel bij de PS als bij CD&V kijkt men bezorgd naar de sociale gevolgen voor de sector. Een verlenging van de levensduur zou de spreiding van de exit van het personeel uit de sector alvast makkelijker maken.
• Die druk van de bonden is een bijkomend obstakel voor de groenen in het dossier. Want eerder spraken de werkgevers zich al fel uit tegen de kernuitstap. Ook zij willen dat beter onderzocht wordt of de twee laatste centrales niet kunnen openblijven.

Interessante zet: Bij Vooruit legt men een ‘sociale noodindex’ op tafel. Meteen is de indexsprong weg.

• Een lijvige nota van achttien pagina’s. Die werkte men bij Vooruit uit, om hun nieuwste idee te onderstutten: een sociale noodindex. Dat voorstel is meteen het antwoord van de socialisten op de discussie die losbarst rond de index.
• Want bij de socialisten is men niet blind voor de macro-economische context: de inflatie in heel de eurozone staat torenhoog en er is grote zenuwachtigheid over de koopkracht van de burgers enerzijds, zeker met de hoge energieprijzen, en het concurrentievermogen van de bedrijven anderzijds.
• Want België heeft, samen met Malta en Luxemburg, in Europa een wat unieke positie: automatisch past het indexmechanisme de lonen aan in dit land, als de inflatie een bepaalde norm overschrijdt. Meteen een enorme doorn in het oog van de werkgevers, die steen en been klagen, nu de inflatie naar meer dan 5 procent is geklommen.
• Dat betekent dat er een kleine 4 procent loonsverhoging automatisch bijkomt, of 7,5 miljard euro extra kosten, zo redeneerden de werkgevers. Daar zoemde het de afgelopen week al over maatregelen: met name een indexsprong was een heel concrete gedachte.
• Dat wilde men bij de socialisten absoluut vermijden. Niet toevallig is er vandaag een grote betoging van de vakbonden, net over het loonoverleg. De bonden blijven de wet van ’96 aanvallen, die dat loonoverleg regelt door te kijken naar de stijging van de lonen in de buurlanden. De vakbonden noemen die wet en vooral de aanpassingen van de regering-Michel ‘sjoemelsoftware’ en willen ze weg.
• En kijk, dit weekend al riep PS-voorzitter Paul Magnette ook zijn brede partijtop samen voor strategisch overleg, aan de vooravond van de betoging. Volgens Le Soir riep hij ook op “massaal op die demonstratie aanwezig te zijn”. Voor de PS zal een indexsprong stuiten op bruut verzet vanuit hun rangen.
• Aan Vlaamse kant heeft Vooruit een andere strategie. Conner Rousseau (Vooruit) legde dit weekend daar de ‘sociale noodindex’ op tafel: de aanval als beste verdediging. Want Rousseau wil wie meer verdient minder laten overhouden bij indexeringen. Een sociale correctie dus nog op de index, waarbij de laagste inkomens net meer vooruit gaan. Op die manier wil hij de hoge energieprijzen nog meer drukken voor de armsten.
• Meteen is dat horror voor zowel Open Vld als CD&V: die willen niet de middenklasse nog meer raken. “De index geeft het inkomen van iedere werkende in deze tijden een forse boost. Er is geen nood om daarin opnieuw in te grijpen en de middenklasse, die al ongeveer alles betaalt, te benadelen tegenover anderen. Op een bepaald punt wordt ‘solidariteit’ onrecht”, zo tweette Egbert Lachaert (Open Vld) meteen. Eerder moesten de liberalen in het energiedebat al slikken dat de enige echte maatregel tegen die meerkost het optrekken van het sociaal tarief was: de middenklasse kreeg niets.
• “Blij dat de index ook voor de liberalen verworven is“, zo reageerde Conner Rousseau daarop. Bij de Vlaamse socialisten sprak men meteen van een “mission accomplished“: het debat is mooi verlegd.

Om te volgen: Eindelijk een coronabarometer?

• Dat het laatste Overlegcomité een kater liet, is wel duidelijk. De zaak stond er urenlang op scherp, met geroep, bedreigingen en een compromis als gevolg waar niemand gelukkig van werd. Enkel de antipolitiek won, zo klinkt unisono de conclusie.
• Het zat Frank Vandenbroucke (Vooruit) zo hoog dat hij nauwelijks in staat was het compromis te verdedigen, en dat zelfs op de persconferentie kenbaar maakte: “Niet vergaand genoeg”, zo stelde hij over de beslissingen. Het zette de premier, Alexander De Croo (Open Vld), die dat comité leidt, helemaal in z’n hemd. “Een minister houdt z’n mond of neemt ontslag“, zo klonk tot vervelens toe bij andere spelers in de Wetstraat: daar verweet men de “koppige meester Frank” een ronduit “deloyale houding”.
• Later die dag op Terzake milderde Vandenbroucke wat van toon, maar zondag gaf zijn voorzitter Conner Rousseau (Vooruit) wél opnieuw gas op de Zevende Dag: “Wat voor nut heeft het om wetenschappelijke adviezen te vragen, als we die niet gebruiken“, wierp die op.
• Erika Vlieghe, de voorzitter van het GEMS dat die wetenschappelijke adviseurs verenigt, doet er vandaag nog een schepje bovenop. “Als er snel wéér een vervroegd Overlegcomité komt, weet ik niet of wij nog een advies zullen schrijven. Wat valt er dan nog te zeggen?”, zo stelt ze. Eerder dreigde Vlieghe al met een ‘mediaboycot’, toen ze vond niet genoeg gehoor te krijgen. Vraag is hoe geloofwaardig die dreigementen allemaal zijn: er zijn meer specialisten dan enkel Vlieghe voorhanden in dit land.
• De politieke schade binnen Vivaldi is ondertussen wel stevig. “Een gebrek aan leiderschap“, zo is bij de socialisten, alweer, te horen over de rol van De Croo. “Niet voor herhaling vatbaar”, is ook bij de christendemocraten te horen over de chaotische manier waarop het verliep. En uiteraard is er Georges-Louis Bouchez (MR), hij weer, die openlijk Jan Jambon (N-VA) verwijt “de zaak te hebben gegijzeld”.
• Want het was diezelfde Jambon die de zaak aan het rollen bracht, door zelf een Overlegcomité voor te stellen, het derde al in minder dan twee weken. Binnen de Vlaamse regering kijkt men achteraf met verstomming naar hoe het liep: de coalitiepartners zijn niet bepaald lovend over het optreden van ‘hun’ minister-president.
• Dat Jambon er nog in slaagde om dan het sluiten van de scholen af te doen als een ‘fait divers’ en de en passant de leraars te schofferen, om vervolgens dan op zondag zijn excuses te moeten aanbieden: het was adding insult to injury.
• De vraag is of die malaise nu de deur openzet naar een andere aanpak. Die presenteert zich in de vorm van een ‘coronabarometer’: een systeem waarbij op voorhand bepaalde niveaus worden vastgelegd van besmettingen en ziekenhuisopnames, handig uitgelegd met bijvoorbeeld kleurcodes en daaraan gekoppelde, duidelijk vastgelegde maatregelen.
• Verschillende politici zien daarin nu heil. De vraag is of de kernspelers dat willen: het verkleint hun rol en hun beslissingsmacht. En dat zijn nu net de moeilijkste keuzes om te maken voor politici, diegenen waarin ze het primaat van de politiek, en vooral hun eigen impact, moeten verminderen.