Nooit waren er zoveel politieke protesten wereldwijd dan het afgelopen decennium. Ook na de coronacrisis lijkt het erop dat die stijgende trend in globale onrust zich zal voortzetten. 

De afgelopen jaren heeft de wereld meer politieke opstanden gekend dan ooit tevoren. Alleen al in 2019 waren er op elk continent en in 114 landen protesten, van Hongkong tot Chili en van Algerije tot België. Volgens het Center for Strategic and International Studies (CSIS) in Washington maakt deze golf van sociale onrust deel uit van een stijgende tendens. Uit recent onderzoek van de denktank blijkt dat het aantal massaprotesten in de wereld 11,5 procent steeg per jaar sinds 2009. De auteurs van de studie menen dat het relatieve aantal demonstranten in de laatste drie jaar zelfs dat van de vredesbeweging tegen de Vietnamoorlog in de late jaren zestig en vroege jaren zeventig overstijgt. 

Maar de snelle opmars van het coronavirus in december en de maatregelen die regeringen overal ter wereld invoeren om de verspreiding ervan tegen te houden, roept nu een halte toe aan de protestbewegingen die afgelopen jaar honderden tot honderdduizenden mensen op de been brachten. Voorlopig althans, zegt Samuel Brannen, directeur van de Risk en Foresight Group van het CSIS en auteur van de studie. ‘De trends die de massale protesten hebben aangewakkerd voordat we ons aan de social distancing-maatregelen moesten houden, zetten zich voort en versterken zich zelfs.’

De aanleidingen waarnaar Brannen verwijst zijn net zo divers als de bewegingen die ze hebben voortgebracht. Hoewel velen vergelijkbare thema’s delen – waaronder trage economische groei, klimaatverandering en corruptie – worden ze aangewakkerd door lokale gebeurtenissen. In Soedan was de vonk te wijten aan de prijs van brood, in India aan de prijs van uien, in Libanon aan een WhatsApp-taks en in Iran aan stijgende brandstofprijzen. 

Gevolgen coronavirus

Afgelopen jaar waren de eisen die veel protestbewegingen stelden aanvankelijk bescheiden, maar vrijwel alle protesten escaleerden snel en actievoerders wereldwijd stelden hun regeringen een ultimatum om ingrijpende veranderingen door te voeren. Zo mondden de betogingen in Hongkong, naar aanleiding van een omstreden uitleveringswet die het mogelijk zou maken verdachten uit te leveren aan China, uit in een bredere strijd tegen de invloed van de Chinese regering. In Chili werden de demonstraties aangewakkerd door een stijging van de metrotarieven, maar draaiden al snel uit tot massabetogingen om een einde te maken aan de wijdverspreide sociale en economische ongelijkheid in het land. 

‘Zodra het veilig is om weer de straat op te gaan, zullen mensen opnieuw demonstreren’, zegt Brannen aan de telefoon. ‘Hun gevoelens zijn versterkt door de manier waarop regeringen op Covid-19 hebben gereageerd. Ze zien nu nog meer de tekortkomingen die ze eerder hebben gezien. De landen waar we eerder de meeste massaprotesten zagen, zijn in feite de landen die nu slecht reageren op de huidige crisis.’

‘Ik verwacht dat Covid-19 de ongelijkheid op vele vlakken laat toenemen’

Dat betogers wereldwijd opnieuw de straat optrekken na de opheffing van de lockdown-maatregelen, verwacht ook Jacquelien van Stekelenburg, hoogleraar sociale verandering en conflict aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Zij doelt vooral op de economische en sociaal-emotionele gevolgen van de coronacrisis. ‘Ik verwacht dat Covid-19 de ongelijkheid op vele vlakken laat toenemen; de ene groep is toch echt wat minder veerkrachting dan de ander’, zegt ze aan Newsweek België. ‘Niet elke regering heeft daar goed op gereageerd en we verwachten natuurlijk dat er een nieuwe economische crisis zal aanbreken – dat is altijd reden voor een stevige protestgolf.’ 

Social media

Smartphones en sociale media hebben een revolutie teweeggebracht in de manier waarop demonstraties worden georganiseerd en voortgezet. Noodgedwongen zetten activisten nu dan ook hun strijd online voort. ‘De virtuele aanwezigheid van deze activistische gemeenschappen is als het ware nog actiever geworden’, zegt Brannen. Zo ziet hij een opflakkering in internetfora die activisten in Hongkong gebruiken om te bespreken wanneer het veilig is om weer de straat op te gaan. 

Daarnaast hadden verschillende klimaatbewegingen, waaronder Extinction Rebellion, de Sunrise Movement en Fridays for Future (onder leiding van Greta Thunberg), plannen om ook dit jaar protestmarsen te organiseren in de aanloop van de nu uitgestelde VN-conferentie over klimaatverandering in het Schotse Glasgow. Maar ook klimaatactivisten passen zich nu aan de nieuwe realiteit aan waardoor het grootste deel van hun activisme nu online moet plaatsvinden. ‘Onze generatie is hiervoor gemaakt’, zei Stephen O’Hanlon, mede-oprichter van de Amerikaanse Sunrise Movement, onlangs aan The Washington Post. ‘We hebben ons hele leven online doorgebracht.’

Volgens Brannen is het grootste verschil met protesten in het verleden dat activisten beroep kunnen doen op nieuwe technologie en social media om zich gemakkelijker te organiseren. In 1968, toen betogers naar de campussen van Amerikaanse universiteiten trokken om te demonstreren tegen de Vietnamoorlog, werden plannen nog verspreid via vaste telefoons, folders en mond-tot-mondreclame. Nu bieden gecodeerde apps, zoals Telegram, WhatsApp en AirDrop, een veiligere manier van communiceren en een zekere mate van anonimiteit. 

Maar van Stekelenburg wijst er wel op dat we de kracht van sociale media ook niet moeten overschatten. ‘In 2011, tijdens de Arabische lente, had iedereen het over de Twitter- en Facebook-revolutie’, zegt ze, ‘maar we hebben toen onderzoek gedaan naar de mensen die op het Tahrirplein in Egypte stonden en hoe ze gemobiliseerd waren en waar ze hun politieke informatie vandaan haalden. Toen had inderdaad een deel van de demonstranten het via Facebook gehoord, maar de meesten hadden het via vrienden of via buurtorganisaties vernomen.’

‘In de jaren zestig hadden we nog geen social media en toen werd er ook heel veel geprotesteerd. Sociale media spelen zeker een rol, maar het is niet dé verklarende factor waarom we zoveel protesten zien. Protesten zijn altijd een reactie op wat er in de context gebeurt en die verandert constant. Ik kan me dus wel voorstellen dat ongelijkheden of onrechtvaardigheden die er ontstaan of uitvergroot worden tijdens de coronacrisis een rol gaan spelen.’