Stilte voor de storm, aan het Martelarenplein. Jan Jambon (N-VA) heeft nog 24 uur om een akkoord te vinden over zijn begroting, om dan alsnog in de maand september een Septemberverklaring af te leggen. Daarbij kijkt iedereen naar cd&v, de junior partner in de ploeg: kunnen zij straks water bij de wijn doen, en tot een compromis komen? Mogelijks is er via de steden en gemeenten, die samen ook meer centen eisen, een interessante bliksemafleider om over partijgrenzen heen toch een akkoord te komen tussen N-VA, Open Vld en cd&v in de Vlaams regering. Alleen: bij cd&v heeft men zich helemaal vastgereden op een starre uitgangspositie. Zo star, dat men meer vermoedt, achter de houding van voorzitter Sammy Mahdi (cd&v): al vrijdag circuleerde het scenario van een exit uit Jambon I binnen de partijtop. “En dat zou Mahdi nog niet eens zo slecht uitkomen. Dan ontdoet hij zich van Hilde Crevits, van al die kabinetten, en kan hij z’n eigen mensen zetten”, zo stelt een partijtopper van cd&v. Vanmiddag de ontknoping, want de tijd tikt opnieuw.

In het nieuws: Vandaag moet de Vlaamse regering opnieuw op topniveau bijeen komen. Meetings zijn nog niet gepland.

De details: Er komt enkel een vergadering als Jambon voelt dat er een compromis gemaakt kan worden. Anders dreigt het einde van het kabinet.

• Verbijstering en ongeloof overheersen binnen de Vlaamse coalitie. Want op 24 uur van een nieuwe deadline, waarbij minister-president Jan Jambon morgenmiddag om 14 uur zijn uitgestelde Septemberverklaring moet gaan geven, is van een doorbraak opnieuw geen sprake.
• “Er zijn wat telefonische contacten, er is wat pendeldiplomatie van de minister-president. Op kabinetsniveau zijn gisteren wat pistes onderzocht. Maar zo lang er geen politieke doorbraak is, op hoog niveau, gaat Jambon niemand samenroepen. En daar wacht iedereen dus op”, is binnen de Vlaamse regering te horen.
• Alleen, de vraag is of die meeting er effectief komt: het water tussen cd&v enerzijds, en N-VA en Open Vld anderzijds is bijzonder diep geworden. Niet zozeer ten gronde, discussies over geld kunnen altijd beslecht worden, maar wel in het perceptiespel. Daarbij heeft iedereen opgemerkt dat cd&v-voorzitter Sammy Mahdi maandagavond fluks naar de camera’s van VRT en VTM marcheerde, om daar nog eens zaken als “een rode lijn” en “onze principes” uit te spreken: “Hij heeft zichzelf en onze partij inderdaad heel weinig ruimte gegeven“, zo wordt ook op cd&v-kabinetten opgemerkt.
• Die houding werkte zowel bij Open Vld als zeker bij N-VA als een rode lap op een stier. Want beide partijen hebben met afgrijzen gevolgd wat maandag gebeurd is: de jonge cd&v-voorzitter liet de minister-president met lege handen naar het Vlaams Parlement trekken, om daar deemoedig de 124 Parlementsleden te moeten trotseren met een leeg wit blad. “Zo omgaan met mensen, dat doe je niet. Dat is echt iemand vernederen. Politieke tegenstander of niet”, zo is binnen de top van Open Vld te horen, die nu niet bepaald bekend staat om haar liefde voor de N-VA.
• Maar de crisis van de afgelopen dagen heeft ongetwijfeld liberalen en Vlaams-nationalisten bijeen gebracht: “We zoeken naar een uitweg, en hebben met N-VA echt de bedoeling om deze regering te redden”, zo is te horen aan de Melsensstraat. “Maar de houding van cd&v kan je ook niet belonen“, klinkt het bij een liberale bron. “Het is dus echt niet evident om te zien of je daarmee ergens kan landen.”
• Eenzelfde verhaal bij de N-VA-ministers in de Vlaamse regering. “Ze gijzelen heel Vlaanderen om partijpolitieke redenen en dit in crisistijd. Dit is echt onaanvaardbaar”, zo is daar te horen. Plus de vaststelling, na wat kritiek, ook intern, op Jambon, dat hun kopman compleet onnodig en onverdiend is beschadigd door cd&v. “Dit gaan wij niet vergeten. Het is nu allen rond Jan”, zo is te horen op de regeringsbanken.
• Meteen is de conclusie duidelijk: zowel N-VA als Open Vld zijn dan niet naar de pers getrokken om het openlijk van de daken te schreeuwen, maar binnenskamers moet cd&v niets meer verwachten, dan wat maandag als ultiem compromis op tafel lag.

De context: Wat ligt er nu op tafel in die begroting?

• Eigenlijk was alles maandag rond, de grote zaken waren uitgeklaard, het was tijd om te landen. Dat verklaart waarom zowel N-VA als Open Vld eigenlijk helemaal niet in paniek waren, in de uren voor de verwachte Septemberverklaring: de discussie ging enkel nog over de kinderbijslag, en daarin de eis van cd&v om die volgens de spilindex te laten verhogen.
• Omdat het over zo’n grote groep mensen gaat, staat daar een kost van dik 500 miljoen tegenover, maar voor de gezinnen betekent het niet gigantisch veel, in het licht van enorme energiefacturen: 8 euro per kind. “Twee koffies is dat dus, daarover discussiëren we“, is schamper te horen bij een N-VA-minister, een echo van een uitspraak van econoom Ivan Van de Cloot, gisteren bij De Tafel van Vier.
• Daarover ging net de ultieme discussie: zou het niet beter zijn om het budget gericht te besteden, meer aan kinderopvang, of aan sociale toelagen, zo bleven Open Vld en N-VA opperen. Die laatste waren uiteindelijk bereid om de begrotingsdiscipline te lossen en toch zo’n 300 miljoen te reserveren voor de cd&v eis: ruim meer dan de helft van wat de christendemocraten eisten.
• Daarbij werd zelfs gezocht naar een compromis in de semantiek: het woordje ‘spilindex’ zou in de tekst komen, zodat Mahdi kon zeggen dat hij dat gehaald had, maar die zou dan pas in 2025 weer helemaal van toepassing zijn. “Voor het ego van een jonge voorzitter doen we veel”, zuchtte toen, midden in de onderhandelingen, een topper binnen de regering. Het bleek achteraf niet te volstaan: Mahdi wou de volle pot, 500 miljoen, of niets. Het werd niets.
• Wel al beslist dus, al zit het vast in een globaal akkoord:
  • 200 miljoen subsidies voor energie-intensieve bedrijven.
  • 1 miljard aan leningen om de cash-nood van bedrijven die kampen met hoge energierekeningen op te vangen.
  • 150 miljoen om de Vlaamse heffingen verder uit de energiefactuur te halen.
  • 100 miljoen extra voor de kinderopvang.
  • 100 miljoen voor een stevigere jobbonus.

De essentie: Het vertrouwen in cd&v, dat die in good faith onderhandelen, is gekrakt.

• “Waanzin, in deze tijden van crisis”, zo noemt men bij hoge liberale bronnen de houding van cd&v ondertussen. En daarbij komt de cruciale vraag naar boven borrelen: “De vraag blijft toch gewoon: wil Mahdi in die regering nog zitten of niet? Het is tijd om kleur te bekennen.”
• Hetzelfde verhaal bij N-VA, waar men zich openlijk afvraagt wat de agenda van cd&v dan is: ook daar heeft men meer en meer indicaties dat al vanaf eind vorige week de voorzitter van cd&v met een plan rondliep. Op een meeting met zijn top zou ook daar al het scenario van een exit uit de Vlaamse regering besproken zijn, dat vervolgens doorsijpelde tot de Vlaamse kabinetten van cd&v. Daar bevestigt men, tot afgrijzen van N-VA en Open Vld: zij hebben 72 uur toneel moeten slikken.
• En zo stelt de partijtop van de twee andere coalitiepartners zich een essentiële vraag: is er wel ter goeder trouw onderhandeld, in good faith, of was dit een politiek spelletje? Net daarom bewegen ze bij N-VA niet meer over hun standpunt: “We gaan echt niet meer toegeven. Dus ofwel aanvaarden ze dit budget ofwel is het over en out.”
• In het achterhoofd spelen uiteraard dat toekomstige verhoudingen, in de werkrelatie met Mahdi, als er nu wordt toegegeven, wat moet dat straks dan worden met het dossier van Ventilus of tal van landbouwdossiers? “Nu plooien, dan ben je voor eeuwig de dweil van Madhi“, zo merkt een partijvoorzitter op.
• Bij de coalitiepartners van cd&v merkt men bovendien op aan welk tempo de jonge Mahdi zijn ministers aan het opbranden is. “Annelies Verlinden is op een kamikaze-opdracht vooruit gestuurd. Die horen we niet meer. En zowel Benjamin Dalle (cd&v) als Jo Brouns zijn nu in de prak gereden. Die zijn muisstil nu. Hoe aanvaarden die dat allemaal?”, zo is bij een Vlaamse minister te horen.
• Dat de spanning te snijden is, zeker op de kabinetten van cd&v, is logisch: het is nooit aangenaam om de bureaus te moeten leegmaken en plots op straat te staan. In die zin bekijkt men daar wel met wat afgrijzen hoe sommige partijgenoten communiceren.
• De immer offensieve Robrecht Bothuyne (cd&v), Vlaams Parlementslid, ging op z’n Facebook verklaren dat “de tjeven niet zijn geplooid en niet zullen plooien”. Niet bepaald taal om een compromis mee te gaan maken. Het is geen geheim dat die Vlaamse fractie, waar nogal wat mensen zelf ambities hadden als minister, al langer geagiteerd rond loopt. Van voorzitter Mahdi kregen ze ook het ordewoord om veel meer in het offensief te gaan, tegen de eigen coalitie, van bij zijn aantreden.
• Maar nog meer verbazing was er over Kamerlid Nawal Farih (cd&v), confidante van voorzitter Mahdi, die op haar Instagram wat humor dacht te moeten brengen tijdens een regeringscrisis. Bij een pop waarop ze hartmassage oefende, poste ze de begeleidende tekst: “De Vlaamse regering reanimeren of zo?!”. Dat bericht ging als een lopend vuurtje door de Wetstraat, en hielp allerminst de sfeer tussen de gekwetste N-VA en cd&v verbeteren. “Dit is echt niet gepast, het is al erg genoeg“, zo klonk daarover op een Vlaams cd&v-kabinet zuchtend vanmorgen.

De partijanalyse: Cui bono?

• Wat hoe dan ook klopt, is dat Mahdi in feite weinig te verliezen heeft bij de hele situatie: een akkoord, met toegevingen van de anderen, zou een enorm succes zijn. Een exit uit de ploeg, betekent dat hij straks keihard kan uithalen over Ventilus en het Stikstofakkoord. Twee keer gewonnen dus. Het enige dat manifest lastiger is: de relatie met de andere partijen, straks. Maar dat is dan vooral een probleem voor na ’24, zo lijkt.
• Wie wint er bij deze crisis, mocht cd&v werkelijk de Vlaamse regering verlaten? Een topper binnen cd&v is nuchter daarin: “Het is niet zo moeilijk te zien waarom Sammy dat eigenlijk helemaal niet zo erg vindt, om eruit te gaan. Want dan verdwijnt in één klap een pak ‘oude cd&v’, vergeet dat niet”, zo stelt die.
• “Dan ontdoet hij zich van Hilde Crevits, van al die kabinetten, en kan hij z’n eigen mensen zetten. En let op, dan kan hij evengoed ook nog uit die federale regering gaan hé, dan is hij meteen overal baas. Politiek is soms niet moeilijker dan dat”, zo stelt de oranje topper.
• Het is in elk geval schrikken, voor veel betrokkenen, binnen en buiten cd&v, om zo snel een regiewijziging te zien, met zoveel gevolgen: het verdwijnen van Crevits, om medische redenen, zaterdag, is daarbij voor velen een factor.
• Zij wordt voorlopig niet opnieuw aan tafel verwacht, zo is bij cd&v te horen. “Het is niet dat ze niet op de hoogte is. Want ook maandagavond is ze met Sammy betrokken geweest in overleg over onze positie. Maar ze heeft echt wel gezondheidsproblemen, dat is echt wel serieus. Dus ze moet wel rusten. En of ze nu vandaag zou terugkomen of niet, daarmee is niet alles plots opgelost hé“, zo klinkt op een Vlaams cd&v-kabinet.

En nu? Er zijn nog mogelijke creatieve oplossingen, de ‘lokale kaart’ trekken bijvoorbeeld.

• Een opvallende bijeenkomst gisteren van de dertien centrumsteden van Vlaanderen, op het Antwerpse stadhuis. Daarbij dus toppers als Bart De Wever (N-VA) die gastheer speelde, maar ook Mathias De Clercq (Gent, Open Vld), Mohamed Ridouani (Leuven, Vooruit), Bart Tommelein (Oostende, Open Vld), Wim Dries (Genk, cd&v), Dirk De Fauw (Brugge, cd&v) en Lieven Dehandschutter (Sint-Niklaas, N-VA), die de koppen bijeen staken. En kijk: opvallende eensgezindheid.
• De steden en gemeenten trekken immers fors aan de alarmbel, in tijden van hyperinflatie: ze dreigen naar eigen zeggen “kopje onder te gaan”, in een gezamenlijk persbericht dat ze achteraf uitstuurden, met alle dertien, over partijgrenzen heen. Dat namen als De Wever, maar evengoed De Clercq en Ridouani daarbij staan, kan tellen.
• Daarbij rekenen de lokale overheden door: in 2023 gaat alleen al aan personeelskosten, door de index, er 16,6 procent meer moeten betaald worden, of 920 miljoen euro. Plus er zijn de stijgende energiekosten, en hogere uitgaven van de OCMW’s: meer mensen hebben steun nodig. “De situatie is bijzonder zorgwekkend”, zo zegt De Wever in het persbericht.
• Ze waarschuwen voor heel heftige besparingen op het lokale niveau, als de Vlaamse en federale regering niet meer bijspringen. “‘Lokale besturen zijn goed voor 35 procent van de publieke investeringen: ze vormen hiermee een draaischijf voor de economie. Een vermindering van de lokale investeringen heeft effect op de werkgelegenheid en op de kwaliteit van de publieke ruimte,”, zegt De Clercq.
• Concreet nu voor de Vlaamse begroting is er het Vlaamse gemeentefonds. Dat wordt gespekt met zo’n 3 miljard, en daar heeft Gent bijna 400 miljoen uit jaarlijks, en Antwerpen zelfs net geen 800 miljoen. Dat fonds wordt geïndexeerd met 3,5 procent, te weinig dus om de index te volgen. De Vlaamse regering ging al wat compenseren: er zou de komende drie jaar telkens 100 miljoen extra, eenmalig in het fonds gestopt worden.
• Maar dat vinden De Wever en co dus te weinig: iedereen keek eigenlijk naar iedereen tijdens de onderhandelingen binnen Jambon I, dit weekend. Men had verwacht dat cd&v, toch de partij van de lokale besturen, daar een eis op tafel zou gelegd hebben. Maar die zetten vol in op hun kinderbijslag, met de gekende gevolgen.
• Een optie is dus om via het gemeentefonds nu cd&v toch wat extra te geven: De Wever en ook Open Vld met Bart Somers als minister van Binnenlands Bestuur zullen niet ‘neen’ zeggen. Mogelijk kan het dus als smeerolie dienen, om straks toch te landen met een Septemberverklaring, als er een doorbraak komt. 

Genoteerd: Georges-Louis Bouchez (MR) eist arbeidsmarkthervormingen, met name de beperking van de werkloosheid in de tijd.

• We zouden het haast vergeten: de federale regering onderhandelt ook nog over haar begroting. Dat kan voorlopig helemaal in de luwte, aan Vlaamse kant focust iedereen op het drama in de Vlaamse regering. Maar de Franstalige pers heeft dat nog niet echt ontdekt, en dus is er altijd de MR en Georges-Louis Bouchez om het kot nog eens in brand te steken.
• In Le Soir en De Standaard legt die nu een eis op tafel, die niet nieuw is: hij wil de werkloosheidsuitkeringen gaan beperken in de tijd en de vijs stevig aandraaien. Zo schermt hij voor wie een opleiding of knelpuntberoep weigert met uitsluiting, en wil hij wie langer dan twee jaar werkloos is gemeenschapsdienst laten doen. Plus: om de drie jaar alle inkomsten en eigendommen van werklozen laten controleren.
• Al deze zomer kondigde hij aan een fel offensief over de arbeidsmarkt te willen gaan voeren. Wat wel nieuw is: hij koppelt die eisen nu aan de fiscale hervorming. Die hervorming is de droom van minister van Financiën Vincent Van Peteghem (cd&v), maar ook heel de linkervleugel van Vivaldi dringt hierop aan: lasten op arbeid moeten dalen, en in de plaats moeten andere zaken zoals inkomsten uit vermogens belast worden.
• “Geen fiscale hervorming, als er ook geen nieuwe jobsdeal komt”, zo stelt hij het scherp. De vraag is of de coalitiepartners, met name de PS, daar veel voor voelen: een kleine hervorming van de arbeidsmarkt, vorig jaar al beslist bij de begroting, kostte tot juni dit jaar om praktisch door te voeren. PS-minister van Werk Pierre-Yves Dermagne sleepte zodanig lang met de voeten in het dossier, dat het bijna tot een crisis in de regering leidde. Dat zijn muizenstapjes, in vergelijking met wat Bouchez eist: zowat alles wat hij wil is ‘compleet onaanvaardbaar’ voor de PS. Zo lijkt er vooral straks niets te komen, voor Vivaldi: geen fiscale aanpassingen, noch veranderingen voor de arbeidsmarkt.
• Overigens zat premier Alexander De Croo (Open Vld) gisteren samen met de sociale partners, in de groep van tien. Daar bepleitte de regering eenzelfde compromis van de status quo: er wordt niet geraakt aan de loonnormwet, maar ook niet aan de index. En hij drong er tegelijk op aan om de welvaartsenveloppe te respecteren, een toegift voor de vakbonden, want de werkgevers willen ook daaraan morrelen. De sociale partners hebben nu een maand om een akkoord te maken, maar de kans is klein dat dat lukt. 

Uitgelegd: De Brusselse regering moet even uithalen naar de Vlaamse, om zo uit te leggen dat het dossier van de vluchten uit Zaventem weer in de frigo gaat.

• “De onderhandelingen over de vluchten vanuit Zaventem zijn mislukt, want Vlaanderen heeft er de stekker uit getrokken”. Schreeuwerige koppen, komende van bij Brussels minister van Milieu Alain Maron (Ecolo), de man die als minister van Volksgezondheid naam en faam maakte in de coronacrisis. Toen stelde Maron het vervuilende karakter van de vaccins in vraag, (“elke spuit moet weggegooid worden”) en haalde hij met Brussel een beschamende vaccinatiegraad.
• Nu haalt Maron uit naar de Vlaamse regering, en N-VA-ministers Zuhal Demir en Ben Weyts. Die zijn aan Vlaamse kant verantwoordelijk voor het dossier van de (nacht-)vluchten uit Zaventem. Daar is al jaren protest bij de buurtbewoners in de rand rond de hoofdstad, en uiteraard in Brussel zelf ook.
• De kwestie is al veel langer ook communautair: in Brussel wil men liefst zo streng mogelijke normen, en zo veel mogelijk hinder weg. In Vlaanderen wil men vooral de luchthaven zo veel mogelijk openhouden. Andere samenstellingen in de coalities van de regeringen, maken het dossier nog complexer.
• Voor Ecolo, dat federaal met Georges Gilkinet (Ecolo) ook de bevoegde minister van Mobiliteit heeft, is het een lastig dossier: zij krijgen constant kritiek van hun achterban en pers, maar moeten dus wel met N-VA’ers onderhandelen.
• Maron haalt nu plots vandaag daar keihard over uit: in La Libre klinkt het zelfs dat “Vlaanderen de deur heeft dichtgegooid, nadat er een akkoord was”. In De Morgen klinkt dan weer dat het “een oorlogsdaad is”, wat de Vlaamse regering heeft gedaan: aanpassingen in de tekst, die stellen dat de overeenkomst eenzijdig kan opgezegd worden, “als de economische belangen in het gedrang komen.”
• Binnen de Vlaamse regering, waar ze wel andere problemen hebben, heerst gelatenheid: van een akkoord was nooit sprake, de bewuste tekst was al drie maand geleden gestuurd, het verscheen allemaal al in de pers ook, “en nu pas blazen wij het gesprek zogezegd op?”, vraagt een Vlaams minister zich af. De uitleg is eerder dat Maron een aantal parlementaire vragen heeft vandaag, en iemand als ‘schuldige’ moet aanduiden. “Daarna kan het dossier weer twee jaar liggen te wachten”, zo klinkt het cynisch: een doorbraak komt er niet.
• Overigens haalt de oppositieleider, Alexia Bertrand (MR) wel fel uit naar Maron: “Ah, Ecolo ontdekt de context van het dossier van de vluchten: met Vlaanderen een akkoord vinden. Ja, onder Franstaligen een akkoord maken is wel makkelijk: alle last naar Vlaanderen sturen en minder vluchten. En dan verbaasd dat de Vlamingen dat niet willen?”