Van Facebookbaas Mark Zuckerberg en zijn rechterhand Sheryl Sandberg kan veel gezegd worden, maar niet dat het idioten zijn. Drie jaar geleden werden ze door een visionair professor aan de NYU al eens “een van de gevaarlijkste en meest schadelijke managementduo’s aller tijden” genoemd. De donderdag aangekondigde naamsverandering is de volgende meesterzet van een duo, dat de voorbije weken in de media meermaals aan het kruis werd genageld. 

Wat iedereen al lang vermoedde, werd de voorbije weken door klokkenluider Frances Haugen overvloedig gedocumenteerd. Met materiaal dat ze in het Facebookhoofdkwartier in Menlo Park had verzameld. Shockerend waren die duizenden pagina’s aan bezwarend materiaal zeker, verrassend allerminst.

De naamsverandering (naar het model van Alphabet, dat in 2015 Google absorbeerde) moet het bedrijf redden uit de tsunami van vitriool waarin het de voorbije weken dreigde te verdrinken. Aan die naamsverandering werd blijkbaar al een tijd gewerkt. Maar de publicatie van de Facebook Papers heeft die strategische zet nu versneld. 

Zuckerberg heeft meer nodig dan een naamsverandering

Of dat veel zal veranderen? Ook Google veranderde jaren geleden zijn naam in Alphabet. Maar iedereen noemt het nog altijd Google. En Zuckerberg heeft waarschijnlijk meer nodig dan een naamsverandering. Hij zal binnenkort persoonlijk worden gedagvaard in een rechtszaak aangespannen door de procureur-generaal van Washington DC. Die zegt dat Facebook de wet overtrad door in 2018 apps van derden toegang te geven tot gebruikersgegevens, wat resulteerde in het Cambridge Analytica-schandaal. Volgens de procureur is het Zuckerberg zelf die verantwoordelijk is voor het geven van toegang aan die apps.

Toch is de naamsverandering een slimme zet. Zuckerberg verandert het gesprek van onderwerp en zal vanaf nu focussen op zijn recent aangekondigde Metaverse. Dat is een toekomstige versie van het internet, waarin Facebook geen afschuwelijk bedrijf is, en waar mensen toegang krijgen met behulp van virtual reality en augmented-reality headsets. De Oculusbril krijgt daarin een hoofdrol. 

Een nieuwe CEO?

Hoewel hij dat vooralsnog ontkent, zal Zuckerberg naar alle waarschijnlijkheid snel iemand vinden die tientallen miljoenen dollar per jaar betaald krijgt om de pijlen die op hem worden afgevuurd, af te wenden. Een nieuwe CEO voor het sociale netwerk Facebook, dat gewoon zijn naam behoudt. Die persoon zal lastige journalisten van antwoord dienen met hun vragen over “tienerdepressie”, “genocide”, “6 januari” etc. Terwijl Zuckerberg als eindverantwoordelijke het woord zal voeren wanneer het over “Meta” gaat.

Het verlies van onze autonomie

Een hypothese uiteraard, want in de praktijk kan alles snel evolueren. In de VS wordt in dat verband steeds vaker verwezen naar het werk van Harvardprofessor Shosana Zuboff. Volgens haar is het de plicht van de overheid om tussen te komen wanneer mensen hun autonomie verliezen. (Omdat kinderen onvoldoende autonoom zijn om zich tegen kinderarbeid te wapenen, bestaan er wetten die kinderarbeid verbieden.) Zo kan men zich bijvoorbeeld afvragen of de mensen die op 6 januari deelnamen aan de bestorming van het Capitool, op sociale media zodanig veel troep voorgeschoteld hadden gekregen dat ze hun autonomie verloren. Ze konden met andere woorden niet langer het onderscheid maken tussen waarheid en onzin. Wie de beelden van de bestorming bekijkt, kan zich daar wel iets bij voorstellen.

Een wat vergezocht argument? De cijfers vertellen iets anders. Drie van de vier meest geconsulteerde sociale media wereldwijd zijn eigendom van de heer Zuckerberg. Een derde tot tweederde van de wereldbevolking krijgt zijn nieuws via zijn netwerken aangereikt. 

Surveillance Capitalism

Dat nieuws wordt zo geprogrammeerd dat bedrijven als Facebook er een maximum aan advertenties aan kunnen plakken. Algoritmes bouwen een digitaal portret van elke gebruiker en bombarderen hem of haar daarna in die mate met desinformatie dat het niet langer als desinformatie aanvoelt.

“Surveillance capitalists manipuleren straffeloos de economie, onze samenleving en zelfs ons leven, en brengen niet alleen de privacy van het individu in gevaar, maar ook de democratie zelf. Afgeleid door waanideeën, hebben we deze bloedeloze staatsgreep van bovenaf niet eens opgemerkt”, schrijft Zuboff. Als resultaat daarvan oppert ze dat de betrokken gebruikers niet langer het onderscheid kunnen maken tussen waarheid en onzin en is het de taak van de overheid om in te grijpen.

Zuckerberg en co zullen niet lang meer ontsnappen aan regelgeving en andere maatregelen die het concurrentievermogen (anti-trust) moeten beschermen. Of daar straks als gevolg van de Facebook Papers, in de VS of elders, “misdaad met voorbedachten rade” (criminal intent) bijkomt en toplui van Facebook gearresteerd zullen worden, blijft nog even afwachten. 

We hebben onze vijand gevonden en die vijand zijn wij zelf

Maar enkel Zuckerberg blameren voor de ravage die zijn diensten hebben aangericht is evenmin fair. We hebben de vijand gevonden en die vijand zijn wij zelf, die het monster dagelijks blijven voeden.

Zuckerberg heeft meermaals bewezen dat hij een visie heeft, maar geen oplossingen wil. De politiek heeft wel oplossingen, maar geen visie. De storende waarheid wil dat, met of zonder Zuckerberg, we altijd het internet zullen hebben dat we verdienen.

Tot daar verandering in komt, kunnen we enkel hopen dat Frances Haugen de geschiedenis zal ingaan als de vrouw die met de Facebook Papers een cataclysme op gang bracht dat Big Tech eindelijk verplichtte een menselijker en productiever ecosysteem te ontwikkelen. 

(lb)