Na de val van de Berlijnse Muur is in Duitsland een grote volksbeweging op gang gekomen. Vele inwoners van gebieden die tot de voormalige Duitse Democratrische Republiek (DDR) behoorden, hoopten immers op een betere toekomst in de regio’s van de vroegere Bondsrepubliek (BRD). Inmiddels is die stroom weliswaar in grote mate opgedroogd, maar de oosterse gebieden dragen nog altijd de littekens van die leegloop. Dat is de boodschap van een analyse die het Duitse magazine Die Zeit over de grote migratiebeweging die het land na zijn eenmaking bijna dertig jaar geleden heeft gekend.

“Sinds de oprichting van de communistische Duitse Democratische Republiek, oefende het westen op zijn bevolking steeds een grote aantrekkingskracht uit,” aldus Die Ziet. “Velen probeerden immers naar het kapitalistische westen te vluchten.”

“Toen dertig jaar geleden de Berlijns Muur verdween, werd die beweging nog aangezwengeld. Velen dachten dat de Duitse Wiedervereinigung daaraan een einde zou maken, maar dat bleek niet het geval. Vele oostelijke regio’s moesten een nieuwe exodus registreren. Dat zou uiteindelijk in een zware demografische crisis uitmonden.”

Werkloosheid

“Sinds de Wiedervereinigung zijn in Duitsland tussen oost en west ongeveer 6 miljoen mensen verhuisd,” berekende Die Zeit. “Daarbij zochten bijna 3,7 miljoen Oost-Duitsers een nieuwe toekomst in het westen. Dat betekende nagenoeg een kwart van de totale populatie van de regio. Velen vertrokken omdat hun bedrijven de deuren sloten. Dat leidde tot een grote werkloosheid.”

“Grote bevolkingsgroepen besloten dan ook een beter leven in het westen te zoeken. Vooral jongeren, vrouwen en hoogopgeleiden verkozen een verhuis naar het westen. Dat verlies kon nooit worden compenseerd door 2,5 miljoen West-Duitsers die zich in het oosten gingen vestigen.”

“Vele gemeenschappen in het oosten konden een neergang niet vermijden,” zegt het magazine. “Uit een onderzoek van het Emnid Institut bleek dat de regio in een zware depressie was geraakt. De onderzoekers kwamen immers tot de vaststelling dat één derde van de volwassen bevolking van de regio het gevoel had voor de maatschappij geen nut meer te hebben.”

“Tijdens de eerste vijf jaar na de val van de Berlijnse Muur bleek dan ook 80 procent van de arbeidsbevolking met een tijdelijke of definitieve werkloosheid te zijn geconfronteerd. Nagenoeg alle Oost-Duitse regio’s verloren aanzienlijke delen van hun populatie aan het westen.”

Infrastructuur

“De Oost-Duitse deelstaten verloren daarbij niet alleen fiscale inkomsten,” benadrukt Die Zeit. “Op vele locaties bleek ook de sociale infrastructuur uit elkaar te vallen. Vaak moesten scholen, ziekenhuizen, sportcomplexen en culturele instellingen de deuren sluiten.”

“Niet alleen de emigratie woog echter op de Oost-Duitse demografie. Ook het geboortecijfer liet een drastische terugval optekenen. Tijdens de eerste helft van de jaren negentig was er nagenoeg sprake van een halvering. Vele inwoners wisten immers niet welke toekomst hen zou wachten. Een groot aantal koppels besliste daarom zijn kinderwens uit te stellen of definitief op te bergen.”

“Pas twee jaar geleden werd een historische ommekeer opgetekend,” benadrukt het tijdschrift. “Dat jaar verhuisden voor de eerste keer in de geschiedenis van het eengemaakte Duitsland meer inwoners van het westen naar het oosten dan omgekeerd. Dat was echter gedeeltelijk te wijten aan een tekort aan inwoners die nog naar het westen wilden emigreren.”

“Momenteel worden in Oost-Duitsland ook opnieuw iets meer kinderen geboren dan is de westelijke deelstaten. Het zal echter nog een hele tijd duren vooraleer die kloof weer is overbrugd. Anderzijds blijkt wel dat een aantal regio’s, zoals Potsdam of Leipzig, opnieuw een grotere aantrekkingskracht hebben. Leipzig is inmiddels de snelst groeiende stad van heel Duitsland.”

Populisme

“Een belangrijk gedeelte van de stabilisering moet echter ook worden toegeschreven aan de immigratie van buitenlanders,” zegt Die Zeit. “Daarbij moet echter een treurige samenhang worden opgemerkt. In de Oost-Duitse gebieden die een grote ontvolking hebben gekend, vinden rechts-populistische partijen een vruchtbare voedingsbodem. Alternative für Deutschland (AfD) staat heel sterk in regio’s waar een groot deel van de originele inwoners is vertrokken.”

“De aanhoudende emigratie heeft Oost-Duitsland een zware slag toegebracht,” zegt het weekblad nog. “Die schade zal niet snel zijn hersteld. Zelfs in economische bloeiperiodes kende het oosten minder voorspoed dan het westen. De regio moest immers met een gebrek aan sociale infrastructuur – scholen, bibliotheken, openbaar vervoer – afrekenen. Daardoor werden vele inwoners uitgesloten, waardoor een duurzame opleving werd geblokkeerd. Dat heeft een frustratie gecreëerd die al lange tijd politiek merkbaar is.”

“Kort na de hereniging waren Oost-Duitsers gemiddeld jonger dan hun nieuwe landgenoten in het westen,” voert Die Zeit nog aan. “Die situatie is de jaren daarop radicaal veranderd. In het oosten groeien nog slechts weinig jongeren op. De bevolking wordt er steeds ouder. Tegelijkertijd echter biedt het oosten ook aan het westen een inzicht in zijn eigen toekomst. Ook in het westen is er immers een groeiende kloof tussen de metropolitane gebieden en hun periferie, tussen opkomende en stervende regio’s.”