Opvallende cijfers in De Standaard en bij de VRT: de koopkracht is gestegen door toedoen van de Vivaldi-regering. Maar waarom wordt dat anders gepercipieerd door de bevolking en de politiek? Een onderzoek legt verschillen bloot.

In het nieuws: Na een stijging daalt de koopkracht weer, zo blijkt.

• Uit cijfers van de Nationale Bank van België en het Planbureau blijkt dat de gemiddelde koopkracht met 2,2 procent steeg ten opzichte van 2020. Dat heeft deels te maken met een Vivaldi-maatregel. Door energiesteun te geven en een btw-verlaging door te voeren te midden van een energiecrisis bleef de schade beperkt. Ook de automatische loonindexering zorgde voor de vooruitgang.
• Toch is de perceptie bij de bevolking anders. Uit De Stemming van De Standaard en de VRT bleek dat 37 procent van de ondervraagden vond dat hun financiële situatie verslechterd was. Ook in de aanloop naar de verkiezingen speelt het thema sterk. Zowat alle politieke partijen maken van koopkracht een aandachtspunt.
• Drie onderzoekers van de UGent bekeken deze kloof tussen statistiek en perceptie. Aan de hand van de banktransacties van 900.000 Belgen merkten zij op dat de koopkracht in de huidige legislatuur effectief met 1,4 procent steeg. Alleen valt die sinds februari 2023 weer terug met 1,8 procent. Daardoor moesten mensen op korte tijd hun gedrag aanpassen: waren ze eerst gewend aan een hoger inkomen, dan konden ze nu plots minder kopen met hetzelfde geld.

De details: Het zijn de lagere inkomens die het meeste achterblijven.

• Wat opmerkelijk is, zijn de grote verschillen tussen de verschillende inkomens. De onderzoekers keken naar vijf inkomensgroepen, die telkens 20 procent vertegenwoordigden. Wat blijkt: enkel de 20 procent hoogste inkomens ging er over de volledige lijn op vooruit. Zij zagen hun koopkracht met 4,5 procent toenemen sinds de start van Vivaldi in oktober 2020. Ook in het afgelopen jaar, vanaf maart 2023, steeg hun koopkracht nog met 0,4 procent.
• De twee groepen daaronder zagen hun koopkracht in het algemeen toenemen. Bij de inkomensgroep van 40 tot 60 procent was dat met een sterke 3,5 procent. Maar daarbij is een duidelijke afname merkbaar vanaf maart 2023.
• De groep met laagste inkomens (0 tot 20 procent) is er merkbaar slechter vanaf tijdens deze regeerperiode. Zij zagen hun koopkracht dalen met 2,7 procent sinds oktober 2020. In het laatste jaar werd dat zelfs 6,4 procent. Ook de groep daarboven merkte een algemene daling deze legislatuur met 0,6 procent die sterk toenam in het laatste jaar, met 3,5 procent.

Werkelijke energieprijs lag hoger

De oorzaken: De regering bereikte net het omgekeerde effect, menen de onderzoekers.

• De automatische loonindexering moet schommelingen in de koopkracht beperken. Maar net dat systeem heeft de grote verschillen veroorzaakt, is de conclusie. “Daardoor zijn we tijdens de energiecrisis eerst overgecompenseerd en daarna ondergecompenseerd”, legt onderzoeker Gert Peersman uit aan De Standaard.
• Zo werd de inflatie berekend op basis van de nieuwe energiecontracten, terwijl het merendeel van de bevolking nog een vast of een lopend variabel contract had. Daardoor lag de reële kostprijs voor gas en elektriciteit hoger dan het inflatiecijfer aangaf. De officiële cijfers gaven 4 procent inflatie aan, terwijl de onderzoekers de gemiddelde energiefactuur met 6,6 procent zagen stijgen.
• Ze vinden dan ook dat de maatregelen van de regering, de btw-verlaging en de bredere energiesteun, foute beleidskeuzes waren. Vivaldi zou daarmee dus vooral de hogere inkomens bevoordeeld hebben. De onderzoekers pleiten ook voor een hervorming van de consumptieprijsindex, zodat die beter weergeeft wat de werkelijke energiekosten zijn.