De koning krijgt overal een ‘doorlichting’ na 10 jaar koningschap: politiek gezien “weegt” de vorst alvast wél

Of de koning nu “goed overkomt” of “eerder harkerig” en of hij “volks” en zelfs “vol humor” is of niet: het is de focus van zowat elke doorlichting die de kranten vandaag maken. En opvallend daarbij, zowel aan Franstalige als Vlaamse kant in de papieren pers erg veel clementie en zelfs lof. “Hij kan het wél”, is de boodschap die moet doorsijpelen, over zijn koningschap.

Die populariteit speelt nauwelijks een rol bij het beoordelen van zijn prestaties en handelingen in het politieke spel in de Wetstraat. Maar het rapport dat de koning daarover kan voorleggen is interessant, zo concluderen verschillende bronnen. Want, zo is haast unisono te horen in de Wetstraat: Filip speelt wél een behoorlijk grote rol, op moment van de regeringsvorming. En hij heeft die rol ook al “extensief” gebruikt, tot ergernis van sommige partijen.
Vanmorgen op Radio 1 gaf Frans van Daele, de voormalige kabinetschef van Filip, een unieke definitie van hoe het koningshuis die rol ziet, in de periode van regeringsvorming. Daarvoor is geen grondwettelijke kader, het gaat om gewoonterecht. Hoe van Daele, als voormalige kabinetschef, dat gewoonterecht naar eigen zeggen invulde, is dus razend interessant: “Wij willen dat de koning de dingen doet, handelingen stelt, de aanstelling van namen of functies toewijzen, die van zo’n orde zijn dat de publieke opinie in grote meerderheid zegt: ‘in zijn plaats zou ik hetzelfde gedaan hebben’“. Een soort vox populi als toetssteen dus.
Of dat strookt met de praktijk is telkens de vraag, zeker in een land met meerdere publieke opinies en gevoeligheden. Want opvallend genoeg leidde de regeringsvorming én de keuzes van de koning, van zowel 2014 als die van 2019, voor animositeit bij verschillende partijen.
In 2014 was er consternatie over de rol van het Paleis in de vorming van een uniek Zweeds kabinet, met aan Franstalige kant een fors onevenwicht, met maar één partij, de MR. Met name de PS nam het toen het Paleis zeer kwalijk dat zij niet aan zet waren gebracht, en moesten ondergaan hoe er een regering zonder hen gevormd werd. Daarbij wees men overigens naar van Daele, een christendemocraat, die “hen niet lustte”.

Extensieve invulling

Evengoed was het ontvangen van Tom Van Grieken (Vlaams Belang) op het Paleis een schok voor Franstalig België, terwijl het voor Vlaanderen eerder een normale zaak leek: ook daarin maakte Filip finaal een keuze, al wisten hij en zijn entourage dat ze onmogelijk die hele “vox populi” konden meehebben.
In 2019 bleek opnieuw dat het Paleis toch een duidelijke agenda had: ze wilden absoluut dat er een kans gegeven werd, een ernstige, aan een coalitie mét N-VA en PS erbij, als twee grootsten. Daarbij speelde de analyse dat zo’n pacificatie tussen de grote twee nodig was, om de toekomst van het land te vrijwaren. Ook toen leidde dat tot frictie met de PS, waar de top die analyse niet deelde. En er waren ook de groenen, die zeker met Ecolo wél de verkiezingen wonnen, en in de ellenlange formatie, met talloze aanstellingen van het Paleis, niet één keer aan zet werden gebracht door de koning.
Een “extensieve invulling van zijn rol”, zo oordelen toppers in de Wetstraat zelf dus. Maar daarbij geldt dat er evengoed veel argumenten décharge zijn: in dergelijk complex land is het net goed dat “niet zomaar iedereen aan bod of aan zet komt”, maar dat men “rationele keuzes maakt”, zo is bij een toppoliticus te horen.
Want ondanks de kritiek, is het algemeen aanvoelen wel dat er sprake is van een enorme verbetering, ten opzichte van vader Albert II, die op het eind van zijn koningschap geen gezag meer had over de politiek, en een entourage had die compleet gedateerd te werk ging. “Filip zijn mensen, die weten écht wel wat ze doen”, is in de Wetstraat te horen.