In Kazachstan is een hevige protestgolf aan de gang. President Kassim-Jomart Tokajev kondigde woensdag een nationale noodtoestand af, kort daarop deelde hij het ontslag van de regering mee. De betogingen kwamen op gang uit protest tegen de stijgende brandstofprijzen, maar ontaardden in een burgerrevolte tegen de overheid. Intussen roept Tokajev de hulp in van Rusland en zijn taferelen van het omgetrokken dictatorstandbeeld opgedoken op de sociale media.
UPDATE
Dit stuk verscheen eerder woensdagochtend.
Dat de regering is opgestapt, heeft het protest niet doen uitdoven. In verschillende grote steden van het Centraal-Aziatische land, vooral in de economische hoofdstad Almaty, worden officiële gebouwen bestormd.
President Tokajev zegt dat “terroristen belangrijke infrastructuur innemen”, aldus Meduza. Hij roept de hulp in van de CSTO-alliantie, een militair bijstandspact tussen Rusland en de voormalige Sovjetrepublieken Armenië, Wit-Rusland en de Centraal-Aziatische republieken Tadzjikistan, Kirgizië en Kazachstan. In de praktijk is het vooral Rusland dat met de spierballen kan rollen in die organisatie. Maar die oproep komt erg ongelegen voor Russisch president Vladimir Poetin; veel van zijn troepen bevinden zich momenteel aan de oostgrens met Oekraïne.
Politie en militairen staan machteloos
Wat aanvankelijk begon als betogingen tegen hogere brandstofprijzen, is ontaard in een nationale protestgolf tegen het Kazachse regime. De protesten verspreidden zich sinds zondag over het hele land. In Almaty, de grootste stad van Kazachstan, is het dinsdagnacht tot gewelddadige botsingen gekomen tussen protesteerders en oproerpolitie.
Op beelden van woensdagochtend is te zien hoe de oproerpolitie zich aan de protesteerders overgeeft. Politieagenten kijken machteloos toe hoe protesteerders de stad in trekken. In sommige gevallen sluiten agenten zich aan bij de betogers.
Dinsdagavond probeerde president Tokajev de situatie te controleren door een nationale noodtoestand in te voeren en op te roepen tot kalmte: “Elke oproep om overheidsgebouwen of militaire posten aan te vallen is absoluut illegaal en zal ook bestraft worden”, zei de president in een videotoespraak. Woensdagmorgen kondigde Tokajev het ontslag van zijn regering aan.
De stap opzij van Tokajev slaagt er echter niet in de burgers te kalmeren. De protesteerders zouden overheidsgebouwen, bankkantoren, restaurants en winkels aanvallen. Op andere beelden is te zien hoe militairen zich overgeven aan burgers.
Brandstofprijzen
Op zondag kwamen burgers op straat nadat president Kassim-Jomart Tokajev een verhoging van de prijzen voor de brandstof LPG aankondigde. Veel Kazachen rijden met LPG-wagens omdat die brandstof goedkoper was. De overheid oordeelde dat de brandstof té goedkoop was en liet de prijslimieten los, waardoor de prijs van LPG bijna verdubbelde.
Door de protesten kwam Tokajev terug op zijn besluit en voerde hij terug prijslimieten in, maar de prijsverlaging kwam te laat. De protesten namen ondertussen een andere toon aan, de brandstofprijzen vormden slechts de druppel die de emmer van ongenoegen bij de bevolking deed overlopen.
Kazachstan wordt sinds zijn onafhankelijkheid van de Sovjet-Unie in 1991 geregeerd als een autoritaire staat, daarom is politiek protest ongezien in het land. Na de ineenstorting van het communistisch blok, bleef de premier van de voormalige Sovjet-deelstaat Noersoeltan Nazarbajev tot 2019 aan de macht. Na zijn aftreden duidde Nazarbajev zelf Tokajev aan als opvolger.
Door de machtsconcentratie en corruptie, kan men in Kazachstan spreken van een kleptocratie: de opbrengsten van de vele grondstoffen die Kazachstan rijk is, verdwijnen grotendeels in de zakken van machthebbers en een kleine elite die dicht bij de regering staat. De autoritaire regering liet nauwelijks oppositie toe. Daarbovenop was protest grotendeels illegaal en werden betogingen vaak gewelddadig onderdrukt. Hierdoor kon de Kazachse regering lange tijd oproer vermijden. Nu lijkt de maat echter vol voor de bevolking.
Met bijdrage van Laurens Bouckaert
(ns)