Jambon duwt door in dossier stikstof, maar water lijkt veel te diep

Fasten your seatbelts: de Vlaamse regering probeert vandaag, eerder in de late (of vroege) uurtjes te landen in het netelige stikstofdossier. De kans dat het tot een akkoord komt, is klein, zo is bij key spelers te horen. Maar Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) heeft geen keuze behalve te blijven duwen op het dossier, nadat de pauze van het krokusverlof tot weinig vooruitgang leidde. De minister-president heeft een lijst knelpunten opgemaakt, waar iedere coalitiepartner zijn bekommernissen heeft opgesomd. Cd&v heeft zo’n 14 opmerkingen, de ene al groter dan de andere. Ook Open Vld heeft nog wel wat bezwaren. Bij N-VA circuleert dan weer een stevige lijst tegemoetkomingen die minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) bereid is te doen. Daarbij de grootste: een voorstel om de vergunningsdrempel voor industrie en landbouw op termijn min of meer gelijk te schakelen, de grote eis van de Boerenbond. De cruciale vraag blijft echter in hoeverre men fundamenteel kan en wil afwijken van het akkoord van vorig jaar: cd&v en ook Parlementsleden bij Open Vld willen daarin duidelijk verder gaan dan N-VA. Maar een nieuw openbaar onderzoek, en dus weer geen definitief akkoord, hoeft volgens cd&v echt niet. “We liggen echt niet zo ver uiteen, als er een wil is, komen we eruit”, klinkt sussend bij de christendemocraten. Bij N-VA spreekt men dat tegen: “Van een Zuhal-probleem is echt geen sprake, zij heeft net een stevige compromistekst op tafel gelegd. Het is aan cd&v om eens kleur te bekennen”.

In het nieuws: Een nieuwe grote vergadering van het kernkabinet van de Vlaamse regering vanavond.

De details: Jan Jambon (N-VA) en zijn ploeg dreigen opnieuw een collectieve kastijding te krijgen, morgen in het Vlaams Parlement, als ze er vannacht niet uitraken. Die kans wordt door insiders niet hoog ingeschat.

Is het morgen ‘Sterke Jan’ in het Vlaams Parlement, of weer ‘Sterkte, Jan’? De Vlaamse minister-president Jambon schuift de vraag opnieuw prominent naar voor, door nu al, en niet op het einde van de week op de traditionele ministerraad, tot een versnelling over te gaan. De kopman van de Vlaamse ploeg heeft het signaal gegeven aan zijn coalitiepartners dat het vannacht ’tot in de late uurtjes’ is.
Daarbij komen de twee protagonisten van de hele discussie, Zuhal Demir aan de ene kant, en minister van Landbouw Jo Brouns (cd&v) aan de andere kant, andermaal tegenover elkaar te staan. “Beiden moeten kleur bekennen”, zo is bij de derde hond in het spel, Open Vld, te horen.
Wat zeker meespeelt: de hele stikstofdiscussie wordt enkel problematisch, als ze echt tot een verlamming zou leiden in de bouw en de industrie. Maar de oplossing ligt in een sector die helemaal niet cruciaal is in het budgettaire of maatschappelijke plaatje van Vlaanderen: de landbouw. En meer nog: ook daarbinnen is eigenlijk 75 procent van Vlaanderen niet getroffen. “De varkensboeren van West-Vlaanderen bijvoorbeeld, het kiesgebied van Hilde Crevits (cd&v), moeten zich geen zorgen maken”, zo klinkt opmerkzaam bij een kopstuk van de coalitie.
“Maar de knoop zit nu uitgerekend wel in de Kempen en Limburg: het kiesgebied van zowel Brouns als Demir.” Dat bevestigen verschillende hoge bronnen binnen de Vlaamse ploeg: “Net in die twee regio’s zijn er wel problemen, ook omdat er grote natuurgebieden zijn.”
En dat brengt, ook heel concreet en persoonlijk, Demir en Brouns tegenover elkaar: “In die regio’s kan je toch niet tegen een hele generatie jonge boeren gaan zeggen dat er niets meer mogelijk is?“, is bij cd&v te horen. “Het zal toch van cd&v afhangen of we nu tot een akkoord kunnen komen, na al hun kritiek en hun gedrag”, zo klinkt het dan weer bij N-VA. Hard tegen onzacht dus.
Of niet: er klinkt tegelijk ook wel milderende taal. Zo zet men bij Demir, die al dagen gedisciplineerd en tegen haar natuur in haar mond houdt, in de markt dat ze een compromis wil. En ook bij Brouns is wel die boodschap te horen: bij cd&v willen ze “heel graag een akkoord”. Daarbij valt op dat men herhaalt “dat het inhoudelijk helemaal niet zo ver uit elkaar ligt, maar de wil er moet zijn om een akkoord te maken”.
Met andere woorden: zowel cd&v als N-VA leggen telkens de bal in elkaars kamp.

De cruciale vraag: Hoeveel kans maakt Jambon vannacht?

Bij de derde coalitiepartner in de Vlaamse regering, Open Vld, staat men te kijken naar het haantjesgevecht. Maar er is ook licht optimisme: “Ik voel dat er plots wat toenadering is. Maar tegelijk moet je toch vaststellen dat Brouns en Demir dan veel zullen moeten inslikken, allebei“, zo is bij een blauwe protagonist te horen.
Ook Open Vld had wel wat opmerkingen, over het Stikstofakkoord dat vorig jaar werd afgesloten. Kritische Parlementsleden als Gwendolyn Rutten (Open Vld) en Steven Coenegrachts (Open Vld) staan hun mannetje in de discussie, en willen dat vooral het akkoord “juridisch robuster” wordt gemaakt. Dat zou volgens hen forse aanpassingen én ook een (gedeeltelijk) nieuw openbaar onderzoek betekenen.
Maar net dat is uiterst gevoelige materie: want zo’n nieuw openbaar onderzoek betekent dat heel de procedure weer van vooraf aan begint, en het stikstofdossier de facto niet beslecht wordt in deze legislatuur. En dat is wat N-VA net absoluut wil vermijden: daar wil men koste wat kost een akkoord dat niet te ver afwijkt van wat in februari 2022 al werd afgesproken. Maar zo is er meteen wel niet gek veel marge om over te onderhandelen.
Om te vermijden dat er telkens nieuwe eisen op tafel komen (iets wat N-VA heel sterk verwijt aan cd&v in de hele saga), werkt Jambon met een lijst van knelpunten, waarop iedere partij haar verzuchtingen mocht overmaken. Cd&v zette zo’n 14 punten op die lijst. Daar draait het nu dus om.
Tegelijk lekte dan weer een lijst van toegevingen, in totaal 9 grote punten, die Demir bereid zou zijn te doen. Om toch maar aan te tonen dat het echt niet aan haar “koppigheid” of “symboolpolitiek” zou liggen. Maar of dat dan helpt om tot een echt akkoord te komen, blijft de vraag.
Want bij cd&v is tegelijk wel te horen “dat het toch onbegrijpelijk is dat N-VA plots in dit dossier de partij van de natuur zou worden, en niet voor de rechtszekerheid van ondernemers wil gaan”.
“Ik vrees dat buiten de landbouwwereld heel weinig mensen snappen waarover dit gaat. Zelfs op niveau van de Parlementsleden is het lastig uit te leggen. De helft haakt af voor je begint. Maar mensen onthouden één ding: de politiek raakt er weer niet uit. En dan is er maar één winnaar: Vlaams Belang”, zo vat een key-onderhandelaar het samen.
Zo valt toch eerder pessimisme te horen. Een regeringslid van Jambon I vat het mooi samen: “Een akkoord kan, alles ligt eindelijk op tafel, het contentieux is afgelijnd. Indien het vanavond niet lukt, vrees ik dat vrijdag sowieso niet lukt.”

Over wat gaat het inhoudelijk dan precies? Over de gelijkschakeling van industrie en landbouw, en ook over de rode lijst.

Alles draait rond het Europese kader, dat de stikstofuitstoot voor heel de EU regelt. Daarbij valt op dat landen als België en Nederland fors meer uitstoten dan mag, en dus die uitstoot fel moeten terugdringen. Het grootste deel van die uitstoot zit bij de landbouw, maar uiteraard blokkeert finaal zowat elk groot project, als er geen oplossing komt voor de stikstof in haar geheel. Dat is net wat men wil vermijden, en wat in Nederland wel gebeurde.
Net gisteren was in Antwerpen de grote baas van Ineos, Jim Ratcliffe, te gast bij Voka. Die investeert meer dan 1 miljard euro in de Antwerpse haven, met een nieuwe grote ethaankraker. Ratcliffe zelf was bijzonder scherp op het event, voor kritiek uit de milieuhoek: “Wat gaan we doen zonder plastic, opnieuw in een grot leven? De uitdaging bestaat erin om plastic almaar beter te produceren. En dat gaan we met Ineos blijven doen.”
In de wandelgangen linkte men het dossier uiteraard aan dat van stikstof: “Gaan wij dan straks aan die man, die hier 1 miljard investeert, moeten uitleggen dat er een bouwstop is hier, omwille van een conflict in de landbouw?”, zo klinkt het bij N-VA.
Vorig jaar raakte de Vlaamse regering het erover eens om dat stikstofbad langzaam te laten leeglopen, voornamelijk door zo’n veertig landbouwbedrijven te laten sluiten. Maar de knelpunten blijven dus over, voornamelijk rond twee grote zaken.
Die verplichte sluiting en de zogenaamde ‘rode lijst’ blijft een eerste hot topic. Die lijst zou geactualiseerd worden, waar cd&v zich ook niet tegen verzet. Tegelijk is er meer geld voorzien nu, voor de boeren, dan een jaar geleden. En er wordt wel een regeling voorzien om toch, via de achterdeur, wél boerderijen op de rode lijst open te houden. Die kunnen omschakelen naar akkerbouw en natuurbeheer: dat zou bijvoorbeeld de boerderij van Averbode toelaten om verder te kunnen gaan.
Maar bij cd&v wil men meer: zij blijven erop hameren om in kleine regio’s stikstofrechten door te kunnen geven van het ene bedrijf naar het andere. “Dat stond zo ook in de expertenvoorstellen.” Het argument dat dit schaalvergroting in de hand zou werken, wat N-VA hanteert, wuift men weg: “Dat gaat er sowieso komen door Demir haar plannen”.
Daarnaast is er de manier waarop de stikstofuitstoot zelf gemeten wordt, de zogenaamde ‘kritische depositiewaarden’ (of KDW’s). De vraag blijft of die in het decreet komen of niet: cd&v wil dat absoluut niet, bij N-VA lijkt het geen breekpunt.
Gevoeliger is finaal de gelijkschakeling van industrie en landbouw, in de uitstootregels. Onder druk van de Boerenbond verscherpte cd&v daar fors haar standpunt. Een jaar geleden verdedigde Crevits nog het akkoord daarover, dat landbouw een norm oplegde van maximum 0,025 procent extra uitstoot, terwijl die bij de industrie maar vanaf 1 procent geldt. Maar Brouns wil die absoluut gelijk krijgen.
Demir kwam ook daar met een nieuw voorstel: het kan nu al naar 0,028 procent, en kan doorstijgen naar 0,8 procent, zo was de ‘verzoening’ in haar voorstel. En zelfs 1 procent zou haalbaar zijn, als genoeg boeren op termijn zich laten uitkopen. Alleen, meteen die 1 procent is onhaalbaar voor N-VA. De vraag is of cd&v hapt: “Er zit wat marge, maar industrie en landbouw moeten naar elkaar groeien, we moeten perspectief bieden aan jonge boeren.”

Beluisterd: Cd&v bouwt in dit dossier expliciet verder aan haar niche-strategie, zo stellen communicatie-experten Marc Michils en Stijn Cox in “De Insiders”.

Dat cd&v met Mahdi een heel ander, assertiever leiderschap, met soms zelfs brutale stijl, heeft dan in het tijdperk van Joachim Coens, is ondertussen iedereen wel duidelijk. Na de kinderbijslag-rel in september vorig jaar, zit de Vlaams regering zo opnieuw in een diepe crisis, met Mahdi achter de schermen als protagonist.
In het wekelijkse praatprogramma van Linda De Win en Wouter Verschelden gingen specialisten door op de profilering van Sammy Mahdi en zijn cd&v in het stikstofdossier. “Wat ik denk te zien is dat Sammy Mahdi heeft gekozen voor “vele niches maken ook één groot”, zo analyseert Marc Michils, vandaag topman van ‘Kom op tegen Kanker’, maar in een vorig leven reclamegoeroe. In 2004 tekende hij de ‘Respect’-campagne uit voor toenmalig cd&v-voorzitter Yves Leterme.
“Mahdi focust op een aantal groepen: niet-stedelingen, landbouwers, senioren. Hij gaat verschillende niches opzoeken en dan met name nog niches waar cd&v roots heeft. Die gaat hij vervolgens verdedigen. Ik vind dat een prima strategie, want met niches kan je ook redelijk op maat en persoonlijk de problemen van die doelgroep aanpakken.”
“Alleen, in dit dossier, moet je dan toch loskomen van die strategie en een oplossing vinden. Want nog erger voor cd&v is dat er gerommel blijft in de Vlaamse regering. Dan moet je een evenwicht vinden en maken dat je daar toch een oplossing hebt”, zo stelt Michils.
Stijn Cox, de CEO van Boondoggle, heeft ook zijn bedenkingen bij de niche-aanpak. “Het is nog 1,5 jaar, en die strategieën werken ook, maar enkel als je dingen kan leveren daarop, als je zaken kan realiseren. Dat is een heel groot risico wat Mahdi hier nu neemt.”
Overigens nemen sommigen bij cd&v de nieuwe niche-strategie van de partij wel heel ernstig. Zo is er mobiliteitsspecialist Jef Van den Bergh, die trots meldt in een persbericht vandaag “dat een huifkar, getrokken door een tractor, voortaan toegelaten is op de openbare weg”. Daar timmerde cd&v dus blijkbaar keihard aan de weg, en is er nu unanimiteit in de Commissie Mobiliteit in de federale Kamer om tractors dat toe te staan.

Om te volgen: De federale regering wil dan toch, met premier De Croo op kop, het asielbeleid aanpakken.

Premier Alexander De Croo (Open Vld) gooit nog een extra werf bij op z’n ‘to do’ lijstje: asiel en migratie trekt hij naar zich, zo bericht De Tijd vandaag. Verrassend is dat niet: de asielcrisis blijft aanslepen en inhakken op de coalitie. Want daar staan aan de ene kant de groene partijen en de PS met getrokken messen, en aan de andere kant staatssecretaris Nicole de Moor (cd&v), die al maanden worstelt met het dossier.
Na de ontruiming van de Paleizenstraat, is er een nieuw, heel zichtbaar tentenkamp ontstaan. Aan het Brusselse kanaal, tegenover het Klein Kasteeltje, is op het grondgebied van Molenbeek nu een tentenkamp dat zich honderden meters uitstrekt. Het kamp is een doorn in het oog van de oppositie, die er al filmpjes ging maken, maar ook van de groenen, toch een regeringspartner. Met name Nadia Naji (Groen-covoorzitter), die zelf van Molenbeek is, wond er zich al danig over op.
Om te vermijden dat Vivaldi intern begint te struikelen over het dossier, en om het beeld te geven dat er toch beweging is, trekt De Croo het nu naar zich. Zo komt het dossier bij op de stapel die al stevig is. Want ook beslissingen over de pensioenen, en over het openhouden van de kerncentrales dringen zich op. En daarnaast wacht in maart uiteraard de begroting, én de langverwachte fiscale hervorming.
Op de vrijdag voor de Krokusvakantie kwam de Moor met een aantal voorstellen om ook structureel in te grijpen op de instroom, die al maanden bijzonder hoog is, in het hele asiel-opvangsysteem. Die voorstellen zijn volgens cd&v-bronnen “zeer evenwichtig”, want ze doen zowel langs links als rechts toch wat pijn. Voor de Krokus raakten ze niet door het kernkabinet.
Zo is er voor de linkervleugel wel wat bezwaar over de maatregel om enkel mensen in de opvang te houden die puur in een asielprocedure zitten, en niet langer anderen die in regularisatieprocedures of gezinshereniging zitten. Dat zou 1.000 plaatsen opleveren, van mensen die nu vaak in een ellenlange juridische uitputtingsslag zitten. Maar die mensen komen dan wel op straat te staan.
Anderzijds zou de Moor dan wel automatisch verblijfsrecht gaan toekennen aan de ouders van vluchtelingenkinderen en staatlozen. Die krijgen nu achteraf via regularisatie toch bijna altijd verblijfsrecht, maar tegelijk belast die procedure dan weer heel het systeem van opvang. Dat valt dan weer zwaar bij de rechtervleugel in de regering. Maar het is ook onderdeel van het regeerakkoord, zo schermt de Moor met die tekst.
De Croo pakt de voorstellen nu mee in z’n bilaterale gesprekken met alle vicepremiers: voor de Moor een goede zaak. Zij kreeg al bijzonder veel kritiek vanuit het veld, met NGO’s die dagelijks schieten op haar beleid, maar evengoed vanuit de meerderheid zelf. Dat het nu een zaak van de vicepremiers zelf wordt, maakt de verantwoordelijkheid over het dossier alvast wat meer gedeeld.

Voorspelbaar: De N-VA lost nieuwe congresteksten, en meteen is er felle reactie, want ze willen een aantal grondwettelijke spelregels aanpassen.

Wie is de baas: rechters of politici? Al meermaals maakte de N-VA zich in het verleden boos over een zogenaamde ‘gouvernement des juges’, een beleid dat door rechters, eerder dan door verkozenen van het volk zou gemaakt worden. Op het departement Asiel en Migratie werd daar steen en been over geklaagd, destijds door bevoegde staatssecretaris Theo Francken (N-VA), vandaag ondervindt opvolger Nicole de Moor ook de moeilijkheden van de gerechtelijke druk: op de dienst Fedasil werden zelfs meubels in beslag genomen, na de vele veroordelingen.
In de nieuwe congresteksten van N-VA, die in het voorjaar een groot ideologisch congres houden, kwamen voorgangers Sander Loones (N-VA) en Francken zelf met een aantal voorstellen, die ze gisteren al presenteerden.
En zoals zo vaak, werkt het als een hondenfluitje voor de andere partijen, die fel reageerden op wat N-VA presenteert. De partij stelt een ‘volksberoep’ voor, een suprematie van de Kamer en het Vlaams Parlement, op finale beslissingen van de rechterlijke macht. Dat voorstel is niet nieuw, bestaat ook in een aantal landen, en komt uit de koker van socioloog en tegenwoordig huisideoloog van N-VA Marc Elchardus, die het in zijn recente boek verwoordt.
Concreet komt het erop neer dat de Kamer en het Vlaams Parlement de macht zouden krijgen, om met een tweederdemeerderheid uitspraken van het Grondwettelijk Hof terug te draaien. Klassieke grondrechten zouden niet kunnen aangepast worden op deze manier, maar wel bijvoorbeeld de vernietiging van een wet of decreet.
Overigens is dat Grondwettelijk Hof zelf ook relatief ‘nieuw’ in het Belgische systeem: het bestond niet bij de stichting en het schrijven van de Grondwet in 1830, maar kwam er pas in 1970 als ‘Arbitragehof’ in het nieuwe federale systeem, en uiteindelijk werd het pas in 1980 ook in de Grondwet opgenomen. Pas in 2010 werd het finaal het ‘Grondwettelijk Hof’.
Meteen volgden vanmorgen felle reacties, nadat in de pers koppen als “N-VA zet de aanval in op ‘activistische rechters’ verschenen. “De N-VA zet de aanval in op de rechtsstaat. Ongezien. De scheiding der machten is een fundament van de liberale democratie”, zo reageert Groen-covoorzitter Jeremie Vaneeckhout. “Alles kan altijd beter, maar zonder rechtsstaat hou je enkel politieke willekeur over. Dan ben je als burger morgen rechteloos tegen een toevallige politieke meerderheid, zelfs als die jouw grondrechten zou overtreden. Een dergelijke wereld is geen democratie, maar een tirannie”, zo stelt dan weer Open Vld-voorzitter Egbert Lachaert.
Even opvallend, en met even weinig kans op slagen, is een voorstel om de (Vlaamse) kieswet te herschrijven. Daarbij stelt N-VA een systeem voor van twee stemmen per kiezer. In totaal zouden nog 100 Vlaamse zetels te verdelen zijn. 70 daarvan via een systeem van kleine kieskringen, met een first past the post-systeem: enkel de grootste partij krijgt de zetel. Daarnaast zouden dan nog 30 zetels te verdelen zijn via een Vlaamse kieskring, met een proportioneel systeem.
Dat zou meteen heel het landschap kunnen hertekenen, in twee grote blokken: een op links en een op rechts. Al toont Frankrijk al jaren aan dat ook extreemrechts bijzonder goed in zo’n systeem zou kunnen scoren. Schotland en Nieuw-Zeeland hebben dergelijke systemen, ook Duitsland heeft een soortgelijk kiessysteem. Nieuw is het N-VA-idee niet: ook in het verleden pleitte Bart De Wever al voor zo’n hervorming.
Tenslotte zit er nog één heel interessant idee in de lijst van voorstellen: een automatische inkrimping van de regering in lopende zaken. Alleen de vicepremiers en de premier, het kernkabinet dus, zouden mogen aanblijven in die lopende zaken. Dat zou meteen druk zetten op heel het systeem om sneller te gaan bij regeringsvorming: partijen kunnen dan niet maandenlang hun kabinetten blijven behouden en rustig achteruit leunen. Weinig ervaringsdeskundigen van lopende zaken kunnen hier tegen zijn.
En meer nog: na drie maanden zouden dan de regionale regeringen de bevoegdheden van de federale ploeg tijdelijk overnemen. Het lijkt een natte droom voor de Vlaams-nationalisten maar bij N-VA wijzen ze netjes naar cd&v, dat ooit ook een dergelijk voorstel lanceerde.