De collectieve waanzin rond het overlijden van ‘The Queen’ is zodanig opgeblazen dat men niet anders kan dan te analyseren wat er aan de hand is. De Britse koningin was een uitzonderlijke vrouw en de fascinatie voor koningshuizen is in Europa nog zodanig groot dat zij voor onze maatschappij toch een nuttige functie lijken te vervullen. Ze spelen een symbolische rol, maar ze zorgen er ook voor dat representatieve democratieën nog een uitlaatklep hebben als het misloopt.

Men kon er niet omheen, hoe graag sommigen ook hadden gewild: de media zijn in overdrive gegaan. Nog nooit is over een evenement zoveel geschreven. Het heeft absurde proporties aangenomen, waarbij iedereen die ooit de koningin heeft ontmoet al is geïnterviewd en waar 4,1 miljard de begrafenis zouden hebben gevolgd. Zonder meer het grootste ‘live event’ in de geschiedenis, dat makkelijk iconische evenementen als ‘Live Aid’ en de openingsceremonie van de Olympische Spelen overvleugelt.

Men kan dan ook niet ontkennen dat de monarchie toch nog altijd iets losweekt bij de burgers. Of is het omdat het The Queen was?

‘Forrest Gump’ van de Westerse geschiedenis

Eerst en vooral: Elizabeth II was uitzonderlijk. U hebt daarover al alles gelezen, maar haar werkkracht, ethiek, haar humor, haar rol als moeder van de Britse natie en de lengte van haar bewind maakten haar uniek. Ze was bij wijze van spreken de ‘Forrest Gump’ van de naoorlogse Westerse geschiedenis. Ze was overal bij.

De hype der hypes

Daarnaast is de media natuurlijk helemaal losgeslagen. Elke zin voor proportie was volledig verdwenen. Het Russische staatsorgaan Pravda is er niets tegen, als je de heiligverklaring van koningin Elizabeth II door de westerse media ziet. 

Haar dood doet de Britten hun zorgen even vergeten

Er zijn ook redenen die specifiek zijn aan het Verenigd Koninkrijk. In Groot-Brittannië is er vandaag zeker heimwee en nostalgie naar betere tijden. Er is nu zoveel onzekerheid over de Brexit en de koopkrachtcrisis, dat deze gezamenlijke rouw heel wat Britten even hun dagelijkse zorgen doet vergeten. 

Maar dat is niet alles. Er is vandaag een breed gedragen platform, in de westerse landen die nog een koningshuis hebben, dat wil dat zij een nuttige functie vervullen in onze democratie.

Waarom bestaan er nog koninkrijken?

Dat mag natuurlijk wel verbazen. Het is al een eeuwigheid geleden, maar westerlingen hebben zich met hand en tand verzet tegen de aristocratie, koningen en keizers die Europa overheersten in de Middeleeuwen tot en met de 18^de eeuw. Zij heersten over het grootste deel van Europa, van het keizerrijk van de Habsburgers tot het Franse koningshuis van Bourbon, waar Zonnekoning Louis XIV toe behoorde.

Twee factoren gaven hen macht:

• ze hadden het leger in handen, en
• ze hieven belastingen, wat hun de macht gaf over het geld en over alle uitgaven van de staat. 

De Franse revolutie maar ook de Engelse burgeroorlog in de 18^de eeuw maakten een einde aan die absolute heerschappij. Er vormde zich met vallen en opstaan een parlementaire democratie waar de macht in handen kwam van verkozen politici.

Het was naast de Verlichting en de ontvoogding van de Kerk door het volk de belangrijkste omwenteling in de westerse geschiedenis van de laatste 500 jaar. Deze politieke, maatschappelijke en filosofische revoluties vormen nog altijd de basis van onze huidige maatschappij.  

Koningshuizen in Europa, van Spanje tot Zweden

Vandaag hebben een tiental Europese landen nog een koningshuis. Zij vervullen weinig meer dan een symbolische rol. Het zijn alle landen waar de democratie goed functioneert en waar er ook een relatief veilig en stabiel gevoel heerst onder de bevolking. België, Denemarken, Noorwegen, Zweden, Spanje, Luxemburg, Nederland horen allemaal bij de meest welvarende landen van de wereld.

Ook kleinere landen zoals Liechtenstein, Andorra en Monaco zijn bakens van stabiliteit in de wereld waar men veilig zijn geld kan parkeren en letterlijk kan leven als een koning. Tenminste als je geld hebt. 

Een buffer tegen wanbeleid

De reden dat er eigenlijk zo weinig verzet is van de parlementen zelf, heeft eigenlijk ook een stuk te maken met zelfbehoud. Het feit dat bij de ontbinding van een regering, de koning of koningin zijn zegen nog moet geven – zij het symbolisch – creëert op één of andere manier een soort buffer: Het is alsof je voor een echtscheiding toch eerst bij een wijs iemand moet langsgaan, die je toch nog eens doet nadenken of dit wel zo een goed idee is.

Hoewel ze geen macht hebben, hebben ze wel invloed. Het is toch niet echt aangenaam om aan een soort ‘pater familias’ of ‘mater familias’ te moeten uitleggen dat je mislukt bent en dat je ploeg uit elkaar is gespeeld. Het is alsof je een slecht schoolrapport moet presenteren aan je vader of moeder. 

Presidentiële democratieën zijn veel chaotischer (geworden) 

En de tegenvoorbeelden laten duidelijk zien dat democratieën waar GEEN buffer is en GEEN neutrale partij, de neiging om compromissen te sluiten is verminderd. Drie van de grootste westerse parlementaire democratieën – Italië, de VS en Frankrijk- zijn veel turbulenter geworden en hebben veel hardere zeden.

De laatste presidentsverkiezing tussen Le Pen en Macron toonde weinig fraais. In Italië is er bij wijze van spreken elke 3 maanden een nieuwe regering en in de VS is het hek helemaal van de dam als het gaat om politieke moraal. Je kan je afvragen of Trump zo onbeschoft aan politiek zou hebben gedaan moest hij zich af en toe bij The Queen hebben moeten melden, de enige vrouw waar hij oneindig respect voor had. En voor wie hij in de pas zou lopen. 

Natuurlijk zijn er heel welvarende landen die het zonder monarchie doen. Denk aan Finland, Australië, Canada en Nieuw-Zeeland, alhoewel de laatste drie nog altijd van het Brits koningshuis afhangen.

Het is geen regel, maar we kunnen niet ontkennen dat de Europese prinsdommen en koningshuizen zich hebben heruitgevonden en een plaats gevonden hebben in onze democratieën. Hierdoor bewijzen ze hun nut. Al was het maar om een heel aantal diplomatieke missies over te nemen van onze politici. Zelfs als ze dat niet doen, is het nog altijd een vorm van licht entertainment met veel glamour en glitter.

Wat brengt de toekomst?

Is het zeker dat we over honderd jaar nog een monarchie hebben in België, het VK, e.a.? Dat is zeker niet zo, want de jeugd is niet zo overtuigd van het belang van de monarchie. Nog geen 30 procent van de Britse jongeren staat achter het koningshuis tegenover 80 procent van de 65-plussers, blijkt uit een enquête van het Britse marktonderzoeksbureau YouGov (juni 2022), net voor de dood van The Queen.

Dit kan natuurlijk veranderen. Het zou misschien slimmer geweest zijn om Charles over te slaan en William en Kate koning en koningin te maken. Tegen de tijd dat William koning wordt, zal hij wellicht ook ouder dan 60 zijn. Dan hebben de continentale koningshuizen wel een veel jongere uitstraling. Maar men moet het de Britten nageven: er is geen land in de wereld die van dergelijk evenement zo’n show kunnen maken.

Xavier Verellen is auteur en ondernemer.  Hij is eigenaar van het consultancybureau PaloAlto33 (www.paloalto33.be) en de scale up QelviQ (www.qelviq.com)