Hoe plots 50 miljoen euro uit onderzoek naar nieuwe generatie kernreactoren verdween: Dermine creatief met 235 miljoen euro om België toch maar een astronaut te geven

België moest en zou de volgende Europese astronaut leveren: Raphaël Liégeois uit Namen gaat tussen 2026 en 2030 de ruimte in met de ESA. Politiek gezien het paradepaardje van staatssecretaris voor Wetenschapsbeleid Thomas Dermine (PS). Die bewoog hemel en aarde, met een forse lobbycampagne van de astronaut en regering tot zelfs de koning vooraf. Maar Dermine blijkt ook wel zeer creatief te zijn geweest met budgetten van miljoenen euro’s. Want nadat de regering eerst vorig jaar beslist had de bijdragen aan de ESA net af te bouwen, ging Vivaldi plots massa’s investeren. Daarbij werd overal geld gezocht én gevonden uit budgetten die helemaal niets met ruimtevaart te maken hebben: het nucleair onderzoek naar de zogenaamde SMR’s, kleine modulaire reactoren, moest plots 50 miljoen afgeven. 35 miljoen kwam uit het herstelfonds, dat de EU gaf om de economie terug te lanceren na de COVID-periode. Defensie deed 100 miljoen in de ESA-pot, afkomstig uit de DIRS, een onderzoek- en ontwikkelingsfonds van 1,8 miljard euro voor de defensie-industrie. Tenslotte kwam er 50 miljoen rechtstreeks uit de schatkist: 235 miljoen euro over 5 jaar. Niet iedereen binnen Vivaldi was daar blij mee: het ging in tegen advies van de Inspectie Financiën, toenmalig staatssecretaris voor Begroting Eva De Bleeker (Open Vld) had grote vragen. “En die 50 miljoen moet hoe dan ook nog terug gevonden worden, om naar dat nucleair onderzoek te gaan, dat gaan we moeten corrigeren”, zo is ferm binnen Vivaldi te horen. “Dermine heeft duidelijk bepaalde beloftes moeten maken”, zo sneert Kamerlid Frieda Gijbels (N-VA) van de oppositie.

In het nieuws: Alles was goed om de eerste Waal, Raphaël Liégeois, de ruimte in krijgen.

De details: Het nucleair onderzoekscentrum SCK CEN krijgt plots maar de helft van het beloofde bedrag, voor onderzoek naar kleine modulaire kernreactoren, de zogenaamde SMR’s.

Honderd miljoen voor nieuwe SMR’s, ‘small modular reactors’. Het was een eis van zowel MR, als cd&v om toch maar het onderzoek naar de volgende generatie kernreactoren levend te houden, en zo ook de nucleaire droom. Dik tegen de zin van de groene coalitiepartners kondigde Vivaldi vorig jaar zo aan dat het het nucleair onderzoekscentrum SCK CEN in Mol een fonds van honderd miljoen euro belooft, om onderzoek te doen naar SMR’s.
“Om koolstofneutraal te zijn in 2050 zullen we alle technologie moeten gebruiken, ook kernenergie”, stelde premier Alexander De Croo (Open Vld) destijds ferm.
Alleen, zo wijzen hoge bronnen binnen Vivaldi erop, is 50 miljoen daarvan plots verdwenen. Op de ministerraad van 14 november 2022, een maand na het begrotingsoverleg, werd plots de helft van het toegekende werkingsbudget voor het centrum, 50 miljoen euro, toegeschreven aan het budget voor programma’s van de ESA, het Europees Ruimtevaartagentschap. Dat bedrag komt uit het potje van de FOD Wetenschapsbeleid, onder Thomas Dermine, de golden boy van de PS.
En straffer, het bedrag dat wordt weggehaald, wordt niet opnieuw automatisch aangevuld, zo waarschuwde De Bleeker de ministerraad destijds. Het kabinet van Dermine bevestigt dat ook: “Er zijn geen compensaties beslist of voorzien.”
Vanuit de oppositie, waar men onraad rook over dat nucleair onderzoek, kwam meermaals de vraag aan Vivaldi, wat nu de gevolgen zijn: “De premier zei dat het een tijdelijke verschuiving was, dat dit budget onderbenut is, dat het zou terugkomen. Maar het is nog altijd niet gerecupereerd“, verklaarde parlementslid Frieda Gijbels (N-VA).
En ook binnen de meerderheid was men niet echt te spreken over het plan van Dermine: “Wij wilden wel flexibiliteit tonen, maar de bedoeling was vooral niet om geld dat er niets mee te maken had, voor de ESA te gebruiken“, vertelt een regeringsbron. Binnen de regering keek men met grote ogen naar de manoeuvres van Dermine, om al dat geld voor de ESA te verzamelen. “Maar het was heel duidelijk dat de PS dit wilde.”
Alexia Bertrand (Open Vld), die De Bleeker opvolgde als staatssecretaris voor Begroting, gaf vorige week in de Kamer wel nog aan dat SCK CEN wel degelijk over een projectbudget van honderd miljoen euro zal beschikken. “We gaan dat inderdaad moeten oplossen, want dat onderzoek naar SMR’s willen we echt doen“, zo verklaart een regeringsbron vandaag. Ook het kabinet van Dermine bevestigt trouwens: “Tegelijk heeft de regering nergens beslist om de ambities voor het SMR programma te verminderen.”
Maar zo zal er wel opnieuw 50 miljoen euro moeten worden gevonden. Waar dat vandaan moet komen, is zeer de vraag.

En daarnaast: Van overal kwam geld voor de ESA.

Naast geld voor nucleair onderzoek dat plots geld voor de ruimtevaart werd, deed ook Defensie een forse duit in het zakje. De PS heeft met minister van Defensie Ludivine Dedonder dat departement in handen. Liefst honderd miljoen werd vrijgemaakt uit de Defence, Industry and Research Strategy, of kortweg DIRS.
In dat fonds wordt tussen 2022 en 2030 1,8 miljard euro vrijgemaakt uit het defensiebudget om investeringen in de Belgische industrie, meer bepaald in onderzoek en ontwikkeling, te structureren. Het DIRS-stuurcomité, waarin vertegenwoordigers van de kabinetten Defensie en Economie samen met de defensietop zetelen, moet beslissen naar welke projecten dit geld gaat.
De 100 miljoen voor de ESA kwam er toen dit DIRS-stuurcomité nog niet was samengesteld. Daarover was de Inspectie Financiën vernietigend: “Ze kon er desgevallend niet mee over beslissen”.
De kans dat het stuurcomité akkoord zou zijn gegaan met de toekenning lijkt ook bijzonder klein: in de DIRS staat geschreven dat het budget primair dient voor “de capacitaire noden van het Belgische veiligheids- en defensiebeleid, de prioriteiten van de EU en NAVO inzake defensiegerelateerd technologisch onderzoek of het technologische en industriële potentieel van defensiegerelateerd onderzoek en ontwikkeling”. Een investering in de ESA, een civiel agentschap, lijkt in geen van de drie domeinen te passen.
De Belgische schatkist zelf draagt nog eens 50 miljoen euro bij aan de ruimtevaartsector. En ook vanuit het RFF-fonds, het door Europa gefinancierde herstelfonds, bedoeld om de economieën van de lidstaten terug aan te zwengelen na de COVID-pandemie, wordt geld aangewend, meer bepaald uit het project “Oproep ter ondersteuning van de lucht- en ruimtevaartsector”, dat 35 miljoen euro kon aanwenden.
Het is natuurlijk Dermine zelf, als staatssecretaris voor Relance, die dat RFF-fonds mee moet beheren. “Aangezien de economie van ons land het post-corona beter deed dan verwacht, werd dat project geannuleerd, en het budget toegewezen aan twee ESA-programma’s. Die liggen dicht bij de oorspronkelijke doelstellingen” zo verklaarde een woordvoerder van Dermine.

De essentie: Dermine kreeg wel tegenstand, van de Inspectie Financiën, en van staatssecretaris De Bleeker. Maar die astronaut, die moest en zou er komen.

Staatssecretaris De Bleeker, die de begroting toen beheerde, had grote vragen bij Dermine zijn acties: in haar nota aan de regering had ze het erover dat Dermine een “zelf gecreëerde en valse hoogdringendheid” in het leven riep om de investeringen in de ESA nog snel door te duwen, nog voor de ESA-ministerraad in het Portugese Matosinhos. Die raad was al maanden gepland, Dermine had dus alle tijd om dergelijke dossiers voor te bereiden: hij hoefde niet in de week voordien in allerijl de hele zaak door de kern te duwen.
En ook de Inspectie Financiën was niet blij met de constructie. In een ontwerpnota aan de regering twijfelde ze het over de noodzaak van de beslissingen, “gelet op het feit dat er binnen de Wetenschapsbeleidsbegroting reeds met een ‘ruimtevaartenveloppe’ wordt gewerkt”. De dienst gaf dan ook een negatief advies aan Dermine, maar die zette zijn plan gewoon voort.
Ook haalt De Bleeker nog aan dat België nu al de vijfde is in de lijst van landen die het meeste bijdragen aan de ESA. Concreet investeert ons land jaarlijks 325 miljoen euro in de ESA, voor de periode 2023-2027. De extra investeringen, afgeklopt op de ministerraad van 18 november, doen daar nog eens 235 miljoen bij in totaal, zo’n 47 miljoen per jaar, “toch een heel aanzienlijke verhoging”, zo merkt Kamerlid Gijbels op.
Zeker in budgettair moeilijke tijden nog extra gaan investeren, is allerminst evident, zo schrijft ook De Bleeker in haar nota. “Overeenkomstig het regeerakkoord moet de regering er natuurlijk voor zorgen dat haar deelname aan de ESA niet verminderd wordt. Maar het uitsluiten van een vermindering is natuurlijk niet hetzelfde als de beslissing tot een verhoging.”
Uiteindelijk zal de liberale staatssecretaris bakzeil halen, de PS duwde door, en ook niemand had echt zin om daarover te vechten, binnen Vivaldi. “Dermine wilde die astronaut absoluut hebben, en is heel creatief te werk gegaan“, concludeert een hooggeplaatste regeringsbron.

Op de agenda: Morgen het conclaaf.

Vanaf morgennamiddag zit Vivaldi bijeen, over het grote dossier van de fiscale hervorming. De vraag is simpel, politiek gezien: hoeveel blijft er over van de 5,6 miljard euro aan fiscale verschuivingen, in een ‘taksshift’ weg van lasten op arbeid naar elders?
Dat er geen deal komt dit weekend, is wel al duidelijk: men heeft de druk helemaal van de ketel gehaald. Er zijn nog te veel vragen, onder meer over de terugverdieneffecten, de ‘oplossing’ voor de deelstaten die aan Franstalige kant compensaties eisen, en de gevoeligheden van de taksshift zelf.
De grote verdediger wordt minister van Financiën Vincent Van Peteghem (cd&v) maar de vraag is of de andere partijen niet één na één de stokjes van de mikado-stapel eruit gaan halen, en er zo op het eind een mager resultaat zal overblijven. Want iedereen komt wel met specifieke bezwaren aan tafel, over het geheel.
Zo is er om te beginnen nog een slotoffensief van de werkgevers, die steen en been klagen dat zij “de rekening van het feestje zullen moeten betalen”. Zowel het Belgische VBO als het Vlaamse Voka zijn daarover niet te spreken: onder meer hun fiscale voordelen voor onderzoek verdwijnen. Zij willen graag een ‘kleine’ hervorming van zo’n 1,5 miljard.
Unizo, de zelfstandigen dus, ziet dat toch anders. Die willen wél de grote operatie, met als argument dat werknemers bij loonsopslag gewoon te weinig het netto effect op de loonbrief voelen.
Daarnaast lijkt een heel groot heikel punt de btw-verhoging. Dat gaat lijnrecht in tegen de mantra van de socialisten rond ‘koopkracht’, en het ligt ook bij de MR bijzonder gevoelig. Die laatsten blijven ook nog arbeidsmarkthervormingen eisen. Een stevige boterham dus.

Heftig: Vooruit en PS clashen plots wel heel stevig.

“Vooruit is onze zusterpartij. Maar de uitlatingen van Joris Vandenbroucke (Vooruit) zijn onaanvaardbaar. Iedereen is het erover eens dat we de verkeersveiligheid moeten verbeteren. Maar een rijbewijs met punten, is niet de oplossing. Wij vragen de proportionaliteit van boetes, meer efficiënt, en meer rechtvaardig.”
Het was zowaar de grote PS-baas Paul Magnette zelf, die Vooruit-Kamerlid Vandenbroucke in de hoek kwam zetten, op Twitter.
Woensdag nog wees diezelfde Vandenbroucke de PS en ook de MR als grote schuldigen aan, over de vraag waarom dat rijbewijs met punten er maar niet komt. “Zonder argumenten eigenlijk. Maar ze zijn vooral bang dat ze kiezers gaan verliezen. Er sterven dus mensen op de weg, vermijdbare doden, omdat zij weigeren om maatregelen te nemen om de verkeersveiligheid te verbeteren”, zo haalde hij keihard uit op de VRT. Voor de Franstalige micro’s wilde hij dat niet herhalen, kwestie van het niet nog op te poken.
Maar bij Magnette ging het compleet in het verkeerde keelgat dus. En ook bij de MR, die een perscommuniqué stuurden, om te zeggen dat de woorden van Vandenbroucke “grotesk waren in hun vorm, en zeer ernstig ten gronde”.
Het wetsontwerp, om dat rijbewijs in te voeren mét punten, is uitgewerkt door minister van Mobiliteit Georges Gilkinet (Ecolo), maar ook minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (cd&v) én minister van Jusititie Vincent Van Quickenborne (Open Vld). Het ligt sinds november klaar. Maar PS en MR blokkeren dus, ook begin deze maand nog toen het dossier op 2 juni op de tafel van de regering lag. Het idee is om elke Belg met 12 punten te laten beginnen, maar telkens punten af te trekken wanneer er inbreuken worden vastgesteld.
Vandenbroucke liet zich niet doen, ook gisteren in de Kamer haalde hij hard uit naar PS en MR. Hij heeft daarbij de expliciete steun van zijn partijvoorzitter, Conner Rousseau (Vooruit).
Vandenbroucke schermt daarbij met een studie van Vias, het instituut voor verkeersveiligheid, die nota bene op vraag van de PS en MR besteld werd, om toch eerst de zaak te onderzoeken. “Zij zeggen nu dat het moet, en ook 22 Europese landen hebben dat systeem. Het puntenrijbewijs werkt. We hebben dit afgesproken in het regeerakkoord, tijd om te beslissen”, zo pookte hij verder op.
Maar in het regeerakkoord is het toch niet zo helder, zo beweert alvast de MR. “De regering maakt werk van een structurele aanpak van hardnekkige recidive, ook voor overtredingen die doorgaans afgehandeld worden met een onmiddellijke inning. De wet betreffende het rijbewijs met punten vormt hiervoor de basis”, zo staat er in de tekst. “Daar staat dus nergens in dat het er zo moet komen, het is enkel een uitgangspunt”, zo reageert MR-vicepremier David Clarinval wat laconiek in La Libre.

Om te volgen: De voedselprijzen bevriezen, goed idee of niet? Vivaldi is het niet eens.

Dat de PS en Vooruit volop bezig zijn met de prijs van de winkelkar, leidt geen twijfel. Zo loopt vicepremier en minister van Economie Pierre-Yves Dermagne (PS) rond met het idee, overgewaaid vanuit Griekenland en Frankrijk, om de prijzen voor voedingsproducten te bevriezen. Daarvoor hebben PS en Vooruit een wetsvoorstel ingediend, de PVDA duwt vanuit de oppositie ook fors mee. “Om de graaiflatie tegen te gaan”, zo zeggen ze.
Maar dat is niet bepaald naar de zin van de coalitiepartners cd&v en Open Vld. Die huiveren voor zo’n fors marktingrijpen. In de Kamer kwam het gisteren tot een fel debat tussen beiden blokken uit de meerderheid: het wetsvoorstel gaat geen meerderheid halen.
Maar Dermagne zet op zijn manier druk: hij zag gisteren de voedingsfederatie Fevia. En meteen eist hij nu een oplossing van hen, om de voedingsprijzen in de supermarkt binnen de maand te doen dalen. En hij dreigt: doen ze dat niet, dan wil hij een soort ‘blacklist’ publiceren, een zwarte lijst van bedrijven, die weigeren hun prijzen te laten dalen.
Daarbij schakelt Dermagne ook een oud vehikel in: het Prijzenobservatorium. Dat werd in 2008 opgericht, net omdat er toen ook wat inflatie van de voedselprijzen was. Dat observatorium moet van Dermagne nu een onderzoek doen naar de winstmarges bij de voedingsbedrijven, ten opzichte van het buitenland.

De harde cijfers: België eindigt met 105,1 procent staatsschuld ten opzichte van het bbp in 2022.

Het Federaal Agentschap van de Schuld komt met haar jaarverslag. België blijft met de schuldratio helemaal achteraan het peloton van de eurozone bengelen: enkel de Club Med van Frankrijk, Spanje, Portugal, Italië en uiteraard Griekenland, heeft relatief gezien nog meer schulden. In percentages ging het wel ‘beter’: door de hoge inflatie verdampt voor elke schuldenaar de relatieve schuld.
In totaal deed België er vorig jaar nog 19,3 miljard euro extra schulden bij, tot 478,5 miljard, een stijging van 4,2 procent. Maar de deelstaten maakten het bonter, want de opgetelde schuld van alle overheden ging met 5,3 procent vooruit, tot 577,6 miljard in totaal. De deelstaten lieten hun schuld met 10,4 procent omhooggaan.
Het echte zorgenkind is echter de rentelast: doordat schulden maken veel meer kost, betaalt België straks veel meer aan die rente. Vorig jaar was dat overigens nog een meevaller, maar vanaf volgend jaar wordt het erger.
In 2022 zit die rentelast op 6,86 miljard euro, maar dit jaar zal het al 8,45 miljard worden, en in 2027 zelfs 14,21 miljard. In relatieve cijfers: nu reserveren we 1,24 procent van het bbp aan rentebetalingen, maar dat springt naar 2,16 procent van het bbp in 2027. Maar dat is bij ongewijzigd beleid: als de regering fors uitgaven zou gaan snoeien, of inkomsten verhogen, verandert het plaatje uiteraard.

Moeilijke vragen: Wie gaf nu die burgemeester van Teheran én zijn entourage toegang tot België en de EU?

Vandaag in de Kamer moet minister van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib (MR) het toch komen uitleggen. Want de rel rond de aanwezigheid van Alireza Zakani, de burgemeester van Teheran, op Belgisch grondgebied blijft nazinderen.
Die man, een ultraconservatief met een trackrecord van onderdrukkingen en repressie in de Iraanse hoofdstad, kreeg een visum om naar België af te reizen voor een internationale conferentie voor burgemeesters, in het Brusselse stadhuis.
De man die mee de zaak organiseerde was Brussels staatssecretaris voor Internationale Betrekkingen Pascal Smet (Vooruit). Die vroeg namens de ‘Brussels Urban Summit’ de visa aan, maar Buitenlandse Zaken gaf in maart negatief advies. Smet drong aan, namens de organisatie die de burgemeesters uitnodigde. En uiteindelijk zette Buitenlandse Zaken dus vorige week het licht op groen.
Smet duwde zo het balletje heel expliciet door naar minister Lahbib, die het nu moet uitleggen. Ironisch genoeg namen in Brussel zowel kopman David Leisterh (MR) als voorzitter Georges-Louis Bouchez (MR) eerst heel hard Smet op de korrel.
Opvallend is dat de Belgische ambassade in Teheran vorige week liefst veertien visa uitdeelde aan de entourage van die Zakani. Die veertien werden wel gescreend door de veiligheidsdiensten, en kregen toestemming.
Maar ze zouden helemaal niet zo onschuldig zijn, zo beweren Kamerleden Theo Francken (N-VA) en Darya Safai (N-VA): zij geloven dat het om agenten van de Iraanse inlichtingendienst gaat, die deze week actief Iraanse betogers in Brussel zijn gaan filmen “om nadien familieleden van de betogers in Iran extra onder druk te zetten”. Zij hebben forse kritiek op het feit “dat Buitenlandse Zaken die terroristen hier toelaat”. Binnen de meerderheid komen er overigens vragen: ook Els Van Hoof (cd&v) gaat Lahbib ondervragen.

Om ook te volgen: Een nieuwe wet op transparantie van overheidsdocumenten raakt er voorlopig niet door.

Vivaldi wil de wet van ‘openbaarheid van bestuur’ aanpassen, minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (cd&v) is bezig met een hervorming. De bedoeling is meer transparantie te geven in overheidsprocedures, en dus meer documenten vrij te geven.
Volgens de oppositie gaat het allemaal niet ver genoeg: onder meer negatieve adviezen van de Inspectie Financiën, of van Begroting zouden nog altijd niet vrijgegeven worden onder de nieuwe wet.
Voor de Vlaamse regering zijn dergelijke adviezen wel altijd automatisch publiek. En in Brussel is men ook daarnaar aan het streven: in het regeerakkoord daar stond om het voortaan ook zo te doen. Daar stemden regeringspartijen in met die grotere openheid.
Voorlopig lijkt de meerderheid in de Kamer er niet wakker van te liggen: toen het (veel zwakkere) voorstel van Verlinden gisteren moest gedebatteerd worden, was er alvast geen meerderheid aanwezig. Geen debat dus.