In een wereld waarin honderden miljoenen camera’s actief zijn en smartphones en sociale media elke minuut van ons leven registreren lijkt de rol van spion zo goed als uitgespeeld. Mensen die gewend waren hun zaakjes in het duister te regelen -denk James Bond en co – worden vandaag onmiddellijk door camera’s verraden. Het beroep van geheim agent is daardoor aanzienlijk bemoeilijkt.
“Veranderingen in technologie, politiek en de zakenwereld transformeren spionage. Inlichtingendiensten moeten zich aanpassen willen ze niet irrelevant worden,” zegt Ruslandspecialist Edward Lucas, in dat verband in Foreign Policy. Lucas is tevens de auteur van het boek “Spycraft Rebooted: How Technology is Changing Espionage.”
“ Het machtsevenwicht in de wereld van spionage is kantelt. Gesloten samenlevingen hebben nu een voordeel op open samenlevingen. Voor westerse landen is het moeilijker geworden om in plekken als China, Iran en Rusland te spioneren. Maar de inlichtingendiensten van die landen krijgen het steeds makkelijker om de rest van de wereld te bespioneren.”
Hoeveel spionnen van deze evolutie het slachtoffer zijn, is niet duidelijk. Er bestaan geen openbare gegevens over het aantal spionnen dat in de wereld actief is. Vorig jaar schatte men dat zo’n 100 spionnen Russische spionnen actief zijn in de VS. (Volgens een rapport van de Henry Jackson Society, een denktank rond de Britse buitenlandse politiek, leven er in Londen liefst 75.000 Russische informanten die de geheime dienst van hun vaderland actief helpen.) Die krijgen het steeds moeilijker. Ze opereren onder een valse naam, in open maatschappijen, waar mensen het niet vanzelfsprekend vinden door vreemden te worden gadegeslagen.
De zaak Skripal
Een recent incident illustreert hoe moeilijk het vandaag voor spionnen is om opdrachten tot een goed einde te brengen zonder te worden herkend.
Exact een jaar geleden werden voormalig Russisch dubbelagent Sergei Skripal en zijn dochter Yulia in het Verenigd Koninkrijk vergiftigd met het zenuwgas Novichok. Maar de Britse politie kon de daders al snel identificeren. Dankzij videomateriaal afkomstig van camera’s in de buurt van de misdaadplek. Men filmde beide mannen terwijl ze het gif op de voordeur van de Skripals aanbrachten. Even later namen ze een vlucht naar Moskou. De twee waren onder een valse naam Engeland binnengekomen. Bellingcat, een privé-onderzoeksorgansatie, wist in luttele maanden beide te identificeren als Russische agenten, die werken voor Poetins militaire inlichtingendiensten. Bellingcat maakte hun vermeende identiteiten openbaar. Beide zullen waarschijnlijk niet neer kunnen worden ingezet.
Enkel topspionnen die er in slagen het vertrouwen van beslissingsnemers te winnen zonder hun volgende zet te verraden door de overal aanwezige technologie zullen het beroep overleven, zeggen experts. Dat betekent niet dat we naar een wereld zonder spionnen evolueren. Getuige daarvan zijn de talrijke nieuwe privé-spionagebedrijven die opduiken in Hollywood, New York en Londen.