Het menselijk consumptiegedrag brengt makos en andere iconische haaien op de rand van uitsterving. Dat zegt een onderzoek door de Shark Specialist Group van de International Union for the Conservation (IUCN). Volgens de studie zijn zeventien van achtenvijftig geëvalueerde haaiensoorten met uitsterving bedreigd. Die categorie omvat onder meer de kortvinmako, die zich met een kruissnelheid van 40 kilometer per uur en met pieken tot meer dan 70 kilometer per uur de snelste haaiensoort van de wereld mag noemen. De soort is echter, net zoals de langvinmako, een gegeerde delicatesse in Chinese en andere Aziatische culinaire tradities.

“De resultaten van onze studie zijn alarmerend,” zegt Nicholas Dulvy, voorzitter van de Shark Specialist Group, die 174 experts uit vijfenvijftig landen samenbrengt. “De haaien die bijzonder langzaam groeien, gegeerd zijn in de menselijke consumptie en geen bescherming kennen tegen overbevissing, zijn over het algemeen het meest bedreigd. Dat geldt momenteel onder meer voor de mako.”

Bescherming

In mei zullen de lidstaten van de Convention on International Trade in Endangered Species (Cites) stemmen over een Mexicaans voorstel om de kortvinmako sterker te beschermen. De nieuwe status zou de visserij of handel in de soort niet verbieden, maar wel reguleren.

Een studie zes jaar geleden schatte dat elk jaar meer dan 100 miljoen haaien worden gevist. Reden is de menselijke consumptie. Die is immers onder meer uit op de vinnen, het vlees en de leverolie van de dieren. In de studie krijgen zes van de besproken soorten de status van kritisch bedreigde soort.

Voor de eerste keer zijn ook de witvinkathaai, de Argentijnse engelhaai en de gevlekte zee-engel in die lijst opgenomen. Daarnaast zijn er nog eens elf andere soorten met een bedreigde status.

De wetenschappers voeren een twee jaar durend onderzoek uit van meer dan vierhonderd soorten haaien. Bij landdieren kijken de onderzoekers naar de populatiegrootte en het geografische bereik van de soorten. Bij zeedieren wordt daarentegen vooral gekeken naar de snelheid waarmee de soorten achteruitgaan.

Slechts de voorbije tien jaar leverden de haaien daarvoor concrete cijfers op. Dat was onder meer te danken aan de hulp van de tonijnvisserij, die de bijvangsten van haaien begon bij te houden. “Tien jaar later moeten we erkennen dat de situatie veel erger is dan we ooit hebben gedacht,” waarschuwt Dulvy.

Kwetsbaar

“Ironisch genoeg hebben organisaties voor visserijbeheer die de vangsten van tonijn beter controleren, de vissers geprikkeld om zich voor hun inkomsten meer op de haaienvangst te richten,” zegt Dulvy. “In de Indische Oceaan, langs de kusten van de Arabische Zee en de Golf van Bengalen, is de tonijnvisserij echt geëvolueerd tot een haaienvisserij met een bijvangst van tonijn.”

Door de nieuwe bevindingen roept de Shark Specialist Group op onmiddellijk tot nationale en internationale visserijbeperkingen. De organisatie vraagt daarbij een volledig vangstverbod op soorten met een bedreigde status.

Haaien leven al vierhonderd miljoen jaar in de wereldoceanen. Ze vervullen een cruciale rol in de wereldwijde voedselketens. Maar de dieren zijn bijzonder kwetsbaar gebleken voor menselijke predatie. Ze groeien immers bijzonder langzaam, worden relatief laat seksueel volwassen en produceren slechts een beperkt aantal nakomelingen.

Bepaalde soorten doornhaaien – die in de studie voor de eerste keer een bedreigde status kregen – heeft een draagtijd van bijna drie jaar. Dat is de langste zwangerschap uit het hele dierenrijk. Meer dan de helft van de haaiensoorten en hun verwanten hebben een bedreigde status.