Een jaar geleden lanceerde Finland als eerste Europese land een proefproject met een gegarandeerd basisinkomen. Het experiment loopt over een periode van twee jaar en kon wereldwijd op een bijzonder grote belangstelling rekenen.

Het proefproject heeft nu de helft van zijn looptijd achter de rug, maar concrete conclusies kunnen volgens de initiatiefnemers echter nog niet worden getrokken. Er volgt pas een eerste evaluatie nadat het project is afgesloten. Wel wordt opgemerkt dat de impact van het basisinkomen mogelijk veel verder kan reiken dan de arbeidsmarkt of de persoonlijke financiële zekerheid. Het initiatief kostte de Finse overheid 20 miljoen euro. In het experiment wordt aan tweeduizend werkloze Finnen tussen vijfentwintig en achtenvijftig jaar een maandelijks basisinkomen van 560 euro betaald. Er is geen verplichting om werk te zoeken of te aanvaarden. Deelnemers die een baan opnemen krijgen het basisinkomen gewoon verder doorbetaald.

Automatisering

“Het initiatief wordt echter meestal verkeerd gepresenteerd,” benadrukt Markus Kanerva, gedragswetenschapper en medewerker van de Finse regering. “We willen vooral kijken of een gegarandeerd inkomen een werkloze zou ontmoedigen een betalende baan te zoeken of te aanvaarden. Studies rond een universeel basisinkomen zouden met alle bevolkingsgroepen moeten werken.” “Het onderzoek moet onder meer kijken op welke manier hinderpalen voor een grotere tewerkstelling kunnen worden weggewerkt,” zegt ook Marjukka Turunen, juridisch specialist bij het Finse sociale bureau Kela, dat verantwoordelijk is voor het experiment. In Finland wordt al langer nagedacht over een gegarandeerd basisinkomen. Het concept werd mogelijk gezien als een manier om de gevolgen van de dalende industriële tewerkstelling sinds de jaren tachtig van de voorbije eeuw op te vangen. Het gegarandeerde inkomen zou immers grotere delen van de bevolking voor maatschappelijke services, zoals vrijwilligerswerk, moeten kunnen vrijstellen. De onderzoekers merken alvast op dat het maandelijks basisinkomen nog aantrekkelijker is geworden door de dreiging van de automatisering, de binnen twintig jaar in het westen mogelijk tot één derde van de banen zou kunnen doen verdwijnen. Het concept wordt bovendien door uiteenlopende maatschappelijke visies als een mogelijk werkinstrument beschouwd. Progressieve groepen zien immers de mogelijkheid om armoede en ongelijkheid te bestrijden. Conservatieve geledingen van het politieke spectrum wijzen vooral op de afbouw van het traditionele bureaucratische welvaartssysteem.

Gezondheid

Het is volgens Kela op dit ogenblik echter nog niet mogelijk te bepalen of de introductie van een gegarandeerd basisinkomen uiteindelijk voordelig zou blijken. Ook over de uiteindelijk vorm van het concept kan volgens de initiatiefnemers nog geen uitsluitsel worden gegeven. Er moet volgens Kela immers naar een brede waaier van factoren worden gekeken. Onder meer moet rekening worden gehouden met de positie van het concept ten opzichte van andere systemen van sociale zekerheid. Ook de impact op het gebied van fiscaliteit en pensioenen zou nog verder moeten worden bestudeerd. Het lopende experiment zal volgens de onderzoekers echter al wel enkele elementen kunnen verduidelijken. “Mogelijk zou het basisinkomen zich ook in de statistieken van de gezondheidssector tonen,” wordt er opgemerkt. “Het gegarandeerde inkomen kan immers mogelijk een veiligheid bieden waardoor onder meer angstigheid en stress kunnen worden bestreden. “Daardoor zou minder vaak op artsen beroep moeten worden gedaan, terwijl tevens het gebruik van geneesmiddelen zou dalen. Een inkrimping van de medische kosten zou dan ook een positief neveneffect van het gegarandeerde basisinkomen kunnen worden.” Eveneens kan volgens Kela worden gewezen op administratieve besparingen. “Het basisinkomen zou immers in de plaats komen van het huidige stelsel van sociale ondersteuning,” wordt er opgemerkt. “Die administratieve vereenvoudiging zou ook beter aan het karakter van de 21ste eeuwse arbeidsmarkt beantwoorden.” “Een stelsel met diverse sociale programma’s kan slechts moeilijk omgaan met de huidige markt, die gekenmerkt wordt door parttimers, kortlopende contracten en startups,” wordt er aangevoerd. (mah)