Wat we eigenlijk al langer wisten, staat nu zwart-op-wit in de cijfers van de Europese Commissie, die alle begrotingen van de eurolanden kritisch doorlichten: we zijn helemaal in het zwakste clubje van Europa gesukkeld. Met een verwacht begrotingstekort volgens de Commissie van 11,2 procent in 2020 doen we slechter dan Italië, Frankrijk en eindigen we net achter Spanje. Ook in 2021 zou het begrotingstekort nog oplopen tot 7,1 procent. Meteen waarschuwt de Europese Commissie België streng: we zitten zo in hetzelfde bootje met Spanje, Portugal, Griekenland, Frankrijk en Italië.

In het nieuws: De EU-commissaris voor Financiën, Paolo Gentiloni, brengt z’n analyse over de begrotingscijfers die elke euroland midden oktober doorgaf aan de Europese Commissie. België, dat toen net twee weken een nieuwe regering had, de Vivaldi-coalitie, diende twee weken later nog meer gedetailleerde plannen in: ze hadden iets meer tijd gevraagd en gekregen.

De details: De cijfers liegen er niet om.

• De Commissie komt nu met eigen een raming, nadat België het eindcijfer voor 2020 zelf al op een gruwelijke 10,3 procent had gezet. Dat ‘gruwelijk’ moet uiteraard in de coronacontext gezien worden: elk euroland zal dit jaar zwaar in het rood gaan, maar sommige toch echt een pak meer dan andere. Voor België voorziet de EC een eindcijfer van 11,2 procent tekort.
• Daarmee zit België helemaal aan de top van de tekorten, alleen Spanje doet nog slechter. Maar ook voor 2021 ziet de Commissie het somberder in dan België zelf: voor volgend jaar verwacht men nog steeds een tekort van 7,1 procent.
• Zo verzeilt België steeds meer in het zogenaamde Club Med-groepje: Zuid-Europese landen met een torenhoge staatsschuld, een ontsporende begroting en een zwakke economische situatie. Dat het uitgerekend die landen zijn die ook in de pandemie extra hard getroffen worden, zou wel eens meer dan toeval kunnen zijn: wie niet sterk presteerde als overheidsapparaat voor de crisis, lijkt ook in de aanpak van de medische urgentie minder bestand tegen de dijkbreuk.
• Of het nu zo moet zijn dat België definitief in dat clubje blijft? Wel, ook in 2021 schrijft de Commissie dit land alvast opnieuw in bij de top 5 slechts presterende landen. Enkel Spanje, Italië, Frankrijk en Slovakije zouden het in 2021 slechter doen dan België, qua begroting. Hieronder de cijfers in een overzicht:

Waarom dat ertoe doet: België krijgt dus door de COVID-crisis nog een extra tik, die ons verder achteruitduwt onder de eurolanden.

• We zaten in 2019 én 2018 ook al op het strafbankje, met een aantal van die landen. Ook toen stelde de Commissie kritische vragen, en wees ze erop dat niet genoeg werd gedaan met de goede economische cijfers.
• In 2018 werd de begrotingscontrole nooit meer deftig afgerond: de regering Michel I viel over het Marrakesh-pact eind van dat jaar. 2019 was opnieuw een verloren jaar: er was geen volwaardige regering, en dus ook geen strak budgettair plan.
• Meteen krijgt België nu in 2020 ook een aanbeveling van de Commissie die gelijkloopt aan die van de andere Club Med-landen. De Commissie houdt rekening met het hoge niveau van de Belgische staatsschuld en de grote uitdagingen door de COVID-uitbraak, maar ze stellen zich vragen bij ‘de houdbaarheid van de financiële situatie op middellange termijn’.
• Bovendien merkt de Commissie terecht op dat ongeveer de helft van de ’tijdelijke uitgaven’ om de coronacrisis aan te pakken eigenlijk hardnekkige blijvertjes zijn: als je de minimumpensioenen verhoogt of de zorgsector loonopslag geeft, blijf je daar permanent voor betalen. Dat maakt de begrotingsoefeningen in de toekomst extra moeilijk.
• Aan inkomstenkant zijn er evengoed vragen: de begroting federaal heeft het over grote sommen die via de strijd tegen belasting- en uitkeringsfraude zouden binnengehaald worden. Tijdens de regeerverklaring leidde dat nog tot een felle discussie over die miljoenen euro’s: ‘Moesten ze in de begrotingstabel nu opgeteld worden of waren ze eenmalig?’, zo wilde Theo Franken (N-VA) van premier Alexander De Croo (Open Vld) weten. Ten gronde is de vraag anders: zitten er nog miljarden aan fiscale en sociale fraude in het systeem, of wie gaat uiteindelijk die sommen ophoesten?
• Hetzelfde geldt overigens voor de besparingen die de regering wil realiseren door de overheid ‘efficiënter’ te maken: ook die sommen gaan in de honderden miljoenen over de begrotingsjaren. Maar ook de vorige Zweedse coalitie had het over een ‘redesign’ van de overheid, die 550 miljoen moest opleveren. Het werd een dikke 50 miljoen in realiteit.
• Maar het blijven woorden, vanuit de Europese Commissie. Uiteraard heeft bevoegd commissaris Gentiloni de begrotingsregels heel fors versoepeld. Voor corona was de vaste regel dat het begrotingstekort niet hoger mocht gaan dan 3 procent. Maar die lat ligt nu veel hoger: de bovenstaande cijfers leren dat geen enkel Europees land die norm nog haalt in 2020 of zelfs 2021. De Commissie geeft dus officieel ‘groen licht’ voor de Belgische begroting, net als voor alle andere landen van de eurozone.
• Maar even logisch: op een dag komt onvermijdelijk wel de rekening. In 2022 kan men verwachten te moeten terugkeren naar min of meer ‘normale’ begrotingsregels. Meteen dreigt dan een bijzonder zware kater voor de federale regering, en bij uitbreiding ook de deelstaten in België, die de kraan wagenwijd hebben opengezet: elke dag deelt de Vlaamse regering nieuwe subsidies uit.

Niet onbelangrijk in de marge: Het Europese coronanoodfonds komt over de brug. Maar er is een addertje …

• Gisteren heeft de Europese Commissie wat duidelijkheid gegeven over het herstelfonds, en er is op dat vlak ook minder prettig nieuws: ze verwachten heel duidelijke plannen om het Europees herstelgeld, een dik half miljard euro al in 2021, te gaan besteden in België. En om precies te zijn: ze verwachten één plan, geen drie of vier, van de deelstaten erbij.
• Dat houdt meteen in dat een stevige overlegronde wacht tussen de federale overheid en de deelstaten, die elk al hun verlanglijstjes hebben, die het te spenderen bedrag vele malen overstijgen, als je ze combineert. Het Overlegcomité wordt dus straks niet alleen de plek waar aan coronabestrijding wordt gedaan, maar ook het strijdtoneel van veel geld.
  • Vlaanderen heeft al eerder laten weten dat het aanspraak maakt op het merendeel van de som: economisch zijn zij het meest getroffen door de crisis.
  • Maar traditioneel profiteren de armere delen van België, met name Wallonië, altijd veel meer van Europese steunfondsen. Die verdelingssleutel gaat tot 70-80 procent richting Franstalig België. Het verwachtingspatroon daar is dus niet dat plots Vlaanderen met het grootste deel gaat lopen.
  • Federaal zijn er ook heel wat planmakers, zelfs een eigen staatssecretaris voor Relance Thomas Dermine (PS), die hun ambities vorm willen geven met Europese centen.
• ‘De hervormingen en investeringen in het herstelplan moeten in de lijn liggen van de politieke prioriteiten van de Unie’, zo onderstreepte Gentiloni nog eens. De deelstaten en de federale overheid kunnen het geld dus niet aan om het even wat uitgeven. Speerpunten van Europa zijn onder meer een vergroening van de economie en veel meer mensen aan de slag krijgen, naast investeringen in digitale netwerken: het is zien hoe dat straks past in de plannen van de Vlaamse, Waalse, Brusselse of federale regering.

Nog iets voor het Overlegcomité straks: De Brusselse stadstol.

• Dat Vlaanderen zich met hand en tand zou gaan verzetten tegen de Brusselse stadstol die er straks aankomt voor pendelaars met de wagen, is al langer duidelijk. Open Vld, dat zowel in de Brusselse regering als de Vlaamse zit, kon in die laatste niet anders meer dan de oorlogstrom roeren.
• Minister van Mobiliteit Lydia Peeters (Open Vld) liet al verstaan dat ze zich gaat verzetten tegen de plannen die haar partijgenoot Sven Gatz (Open Vld) als Brussels minister straks mee uittekent.
• Maar een interessante dynamiek nu: vanuit Wallonië klinkt soortgelijk fel protest. In Namen keurde het Waals Parlement een motie goed, unaniem, om de Waalse regering aan te manen in ‘overleg te gaan’ met Brussel, en desnoods de zaak ook op het Overlegcomité te brengen.
• Dat die motie unaniem gestemd werd, is wel straf: met Ecolo en PS zitten er twee regeringspartijen in Namen, die ook in Brussel de plak zwaaien. Zeker de groenen trekken dit dossier, met Groen-minister Elke Van den Brandt als boegbeeld. Maar in Namen stemt Ecolo dus toch mee met de motie.
• Zeker bij de MR, die in Brussel in oppositie zitten, maar heel veel kiezers hebben in Waals-Brabant die elke dag naar Brussel pendelen, leeft dit sterk. Maar evengoed bij de PS, die er een belasting in zien die unfair is voor de kleine, werkende mens, die met de wagen naar Brussel komt elke dag.

Genoteerd: Een staatssecretaris maakt van z’n beleidsverklaring een interessante maatschappelijke discussie.

• Vivaldi blijft verrassingen baren. Zo was er de casting van Mathieu Michel (MR), bij de start van de coalitie, die vriend en vijand verbaasde, en ei zo na voorzitter Georges-Louis Bouchez (MR) de kop kostte intern. Een pak Franstalige liberalen waren immers het ‘nepotisme’ kotsbeu. Mathieu Michel is de broer van Charles Michel, jarenlang boegbeeld en autoritaire leider van de MR, en zoon van Louis Michel, ook jaren baas geweest.
• De jongere Mathieu is staatssecretaris voor Digitalisering. Een mooie post, die Michel toch op z’n heel eigen manier inkleurt. Bij de uitleg over z’n beleidsvisie sprak hij het volgende uit: ‘Mijn opinie: de digitalisering van de burger en de implicaties. Ik heb zo’n ervaring in m’n provincie gehad. Vandaag gebruiken de burgers sociale netwerken om over politiek te spreken. Ik denk dat sociale netwerken niet gemaakt zijn daarvoor. En dus denk ik dat het interessant zou zijn om een plaats (te creëren) daarvoor waar burgers hun ervaringen kunnen delen, hun opinie geven, in feite, deelnemen aan de staat.’
• Die uitspraak, ‘sociale netwerken zijn niet gemaakt voor politiek‘, vatte meteen vuur … op die sociale netwerken. Niet onlogisch, als een staatssecretaris voor Digitalisering zoiets verklaart. Onder meer Franstalige journalist Alain Gerlache reageerde door de uitspraak te tweeten.
• Daarop reageerde dan, noblesse oblige, MR-voorzitter Bouchez zélf, via Twitter: ‘Dat zegt hij niet. Hij wil een platform dat toelaat om dit kwalitatiever te gaan doen. Om te vermijden wat u net doen, namelijk zinnen uit de context halen.’
• Een soort staatsgedreven digitaal overlegplatform dat Twitter en Facebook moet vervangen dus, als grote droom van een liberale staatssecretaris? Het blijft toch wat vaag, bij Bouchez, en zeker Michel zelf. We kijken alvast reikhalzend uit naar de concrete plannen.

Beetje lastig: Vivaldi krijgt het oude dossier van het grote terreurproces op het bord. En dat verdeelt.

• In 2022 zou het er dan eindelijk moeten komen: het grote proces rond de aanslagen van 22 maart 2016. Zes jaar na datum krijgen de slachtoffers dan ook juridisch gerechtigheid. Al is het dus de vraag in welke vorm van proces. Want de top van Justitie waarschuwt al langer dat ze heel graag een assisenproces willen vermijden.
• Zowel de federale procureur Frédéric Van Leeuw, als de vorige minister van Justitie Koen Geens (CD&V) drongen er meermaals publiekelijk op aan om dat soort monsterproces toch eerder voor een correctionele rechtbank te laten verlopen. Assisen blijft, met een volksjury, een archaïsch en vooral procedureel gevaarlijk instrument, wanneer men zich over letterlijk duizenden schuldvragen moet uitspreken.
• De kans op fouten en dus geen veroordeling is huizenhoog, los van de logistieke nachtmerrie. Zelfs de nabestaanden dringen aan op een procedure die assisen vermijdt.
• Maar de breuklijn over dit dossier, net zoals destijds bij het afschaffen van heel het assisenproces (wat Koen Geens destijds wilde), loopt nogal communautair. De Vlaamse partijen, met uitzondering van PVDA en Groen, zijn voorstander om speciaal voor terreurprocessen een uitzondering te maken, de Franstaligen zijn tegen en willen assisen absoluut behouden. Dat maakt dat er geen tweederdemeerderheid is om de Grondwet te wijzigen. Dat was in de vorige coalitie en heel de periode van lopende zaken ook al het geval.
• De federale regering probeert zichzelf nu wat tijd te kopen om een oplossing te vinden, zo schrijft De Standaard. Onder meer CD&V-fractieleider Servais Verherstraeten maakt zich sterk dat een compromis nog kan.
• De vraag is hoe dat uitdraait: hoe dan ook gaat de huidige meerderheid N-VA-steun nodig hebben om tot een grondwetswijziging te komen. Maar vanuit N-VA klonk al felle kritiek over de verdeeldheid van de coalitie in dit dossier.