De laatste weken vielen we van de éne verrassing in de andere. Entrepreneurs die vroeger de grootste sterren waren, kregen een fikse deuk in hun reputatie, toegediend door hun eigen klanten of door hun aandeelhouders. Drie verhalen springen eruit omdat ze zo zichtbaar zijn: het chaotische Twitter van Elon Musk, het ontgoochelende Meta van Mark Zuckerberg en het instortende cryptorijk FTX van Sam Bankman-Fried. Alle delen dezelfde kenmerken, een gevolg van uit de hand gelopen narcistisch gedrag. Dat zorgde voor een bewogen week in het digitale universum waar geld en overmoed elkaar kruisen.

De implosie van Twitter: links, rechts en achteruit

We hebben allemaal op de eerste rij, op Twitter notabene, het ongelooflijke parcours van Elon Musk kunnen volgen, waar er geen enkel plan bestond, waar de helft van het personeel werd ontslagen, waar Musk ineens berouw krijgt en toch maar weer een deel terug wil aanwerven. In een voetnoot meldt hij nog dat Twitter op weg is naar bankroet, als de adverteerders niet terugkomen. Het gaat om het afschrijven van het luttele bedrag van 44 miljard dollar.

De implosie van FTX: van ‘hero naar zero’ op 2 dagen

Ook hier hebben we live het einde van misschien wel het meest ‘gehypete’ bedrijf in de met voorsprong meest ‘gehypete’ industrie kunnen meemaken: de ‘golden boy’ van de crypto-industrie Sam Bankman-Fried die, op zijn sleffers en zijn wat afgeleefde T-shirt, enkele weken geleden nog 32 miljard dollar waard was. Als alle claims bekend zijn, houdt SBF – zoals men hem was gaan noemen – geen dollar over. Erger nog, de gevangenis wenkt.

De implosie van Meta: gegokt en verloren

En dan hebben we nog de posterboy van de sociale media, Mark Zuckerberg, die zichzelf in de voet schoot door onwaarschijnlijke grote investeringen te doen in een technologie waar vandaag nog geen enkel businessmodel voor bestaat: de metaverse. Hij slaagde erin om al 15 miljard dollar te verbranden aan zijn lievelingsproject. Ondertussen is de koers van het aandeel ook gekelderd en hebben de aandeelhouders 650 miljard dollar verloren.

Trump en Bezos in hetzelfde bedje ziek

Je zou nog verder kunnen gaan en daar ook de implosie van het rijk van Trump bijvoegen, die op alle fronten verloor bij de tussentijdse Amerikaanse verkiezingen. Onderstaande quote is er natuurlijk ééntje voor de geschiedenisboeken.

Of Jeff Bezos van Amazon, die 1000 miljard van zijn bedrijfswaarde zag verdampen. Overal duikt eenzelfde patroon op. Bezos was vanaf dag 1 een harde werker die enkel voor zijn gezin leefde. Sinds hij zijn tweede vrouw leerde kennen, is hij regelmatig te vinden op glamoureuze feestjes en wordt hij afgeleid door ‘pet projects’ zoals maanvluchten die niets met zijn kernactiviteiten te maken hebben.

Ongecontroleerd narcisme

De rode draad door al deze bedrijfsdrama’s is het gedrag van de CEO’s ervan. Manfred Kets De Vries, hoogleraar aan Insead, is wereldwijd de grootste autoriteit op het vlak van leiders die uit de bocht vliegen. Zijn stelling is dat alle leiders narcisten zijn, anders geraak je niet aan de top. Alleen is de vraag of die zelfliefde gecontroleerd wordt en binnen de perken blijft, zodat ze het bedrijf ten goede komt.

Sigmund Freud was natuurlijk de grondlegger van de theorie die stelt dat dit narcisme zijn oorsprong vindt in een jeugdtrauma. Musk is het type dat het beste past in de theorie van Freud. Elon noemde zijn vader herhaaldelijk ‘evil’ en de meest vreselijke mens die er ooit heeft bestaan. Het is duidelijk waar Elon zijn bewijsdrang vandaag heeft gehaald.

Wat er ook van zij, deze drie mannen – het zijn bijna altijd mannen – delen allemaal dezelfde kenmerken.

Kenmerk 1: een overdreven vertrouwen in het eigen oordeel

Musk, Zuckerberg en Bankman-Fried geloven echt dat zij het aan het rechte eind hebben en dat de rest van de wereld het niet echt begrijpt. Zij nemen de allergrootste beslissingen meestal alleen, zonder inbreng van collega’s en zonder een grondige analyse. Meestal gebaseerd op intuïtie. In de 3 bedrijven waren zij de alleenheersers die geen toelating moesten krijgen om een project te lanceren. Dikwijls zaten ze juist, maar af en toe ook spectaculair fout. Hoe groter de bedrijven worden, hoe kostelijker die fout.

Kenmerk 2: Het ontbreken van een nar

Kets de Vries is een grote aanhanger van het bouwen van een tegengewicht. Hij verwijst naar de essentiële rol van een nar in het bedrijf, iemand die op een soms wat humoristische of cynische manier de ongenaakbare CEO durft aan te vallen en op zijn plaats zetten.

Als je naar de nieuwe Raad van Bestuur kijkt van Twitter zit daar nog één man, de Homo Zeus zelf, die al de rest idioten vindt. Deze tweet hieronder geeft toch aan hoever Musk in zijn mythe gelooft.

Het is de ironie voorbij dat hij pleit voor een tegengewicht in de Amerikaanse politiek, terwijl hij alleen op zijn troon zit.

Bij Bankman-Fried was het allemaal nog veel erger. Daar beheerde een zekere Caroline Ellison, die het zusterbedrijf Alameda leidde, 10 miljard dollar(!) aan fondsen. Deze 28-jarige dame voelde zich op haar gemak toen ze startte bij het zusterbedrijf van FTX, omdat ze merkte dat haar collega’s nog minder over trading wisten dan zij.

Kenmerk 3: Een onwaarschijnlijke dosis overmoed

Dit alles leidt natuurlijk tot hubris, overmoed dat de hele wereld zal vallen voor hun verhaal. Sam Bankman deinsde er niet voor terug om heel recent nog te roepen dat hij Goldman Sachs binnenkort zou kopen. Het kan moeilijk demagogischer.

Als investeerder is het belangrijk om te zien welke bedrijven in een groeifase zitten, en die dan ook behoefte hebben aan een flamboyante ondernemer zoals Elon, en welke bedrijven nood hebben aan een stel competente handen, eerder dan aan tafelspringers die te fel beginnen geloven in hun eigen mythe.

Deze week heeft weer aangetoond wat de Grieken al lang wisten. Narcissus werd verliefd op zijn eigen reflectie in het water en stopte niet meer naar zijn zelfbeeld te staren, een prima recept voor een vroegtijdig einde.

Xavier Verellen is auteur en ondernemer (www.qelviq.com)