Een groot aantal onderling verbonden “megadreigingen” brengt onze toekomst in gevaar. Sommige zijn al lang in de maak, andere zijn nieuw. De hardnekkig lage inflatie van vóór de pandemie heeft plaatsgemaakt voor de buitensporig hoge inflatie van vandaag. Seculiere stagnatie – voortdurend lage groei als gevolg van een zwakke totale vraag – heeft zich ontwikkeld tot stagflatie, nu negatieve schokken in het totale aanbod gecombineerd zijn met de effecten van een ruim monetair en fiscaal beleid.
Waar de rente ooit te laag was – of zelfs negatief – is zij nu snel gestegen, waardoor de kosten van leningen zijn gestegen en het risico van een cascade van schuldencrises is ontstaan. Het tijdperk van hyperglobalisering, vrijhandel, offshoring en just-in-time toeleveringsketens heeft plaatsgemaakt voor een nieuw tijdperk van deglobalisering, protectionisme, reshoring (of “friend-shoring”), veilige handel en “just-in-case” omslagen in de toeleveringsketen.
Bovendien vergroten nieuwe geopolitieke bedreigingen het risico van zowel koude als warme oorlogen en een verdere balkanisering van de wereldeconomie. De gevolgen van de klimaatverandering worden ernstiger, en gaan veel sneller dan velen hadden verwacht. Ook pandemieën zullen waarschijnlijk vaker voorkomen, virulenter en duurder worden. De vooruitgang op het gebied van kunstmatige intelligentie, machinaal leren, robotica en automatisering dreigt te leiden tot meer ongelijkheid, permanente technologische werkloosheid en dodelijker wapens om onconventionele oorlogen te voeren. Al deze problemen voeden een afkeer van het democratisch kapitalisme en geven populistische, autoritaire en militaristische extremisten van zowel rechts als links meer macht.
Een polycrisis
Wat ik megadreigingen heb genoemd, wordt door anderen een “polycrisis” genoemd – door de Financial Times onlangs uitgeroepen tot modewoord van het jaar. Kristalina Georgieva, directeur van het Internationaal Monetair Fonds, spreekt van een “samenloop van rampen”. De wereldeconomie, zo waarschuwde zij vorig jaar, staat voor “misschien wel de grootste test sinds de Tweede Wereldoorlog”. Ook de voormalige Amerikaanse minister van Financiën Lawrence H. Summers stelt dat we voor de meest acute economische en financiële uitdagingen staan sinds de financiële crisis van 2008. En in zijn laatste Global Risks Report – dat werd uitgebracht vlak voordat de elites deze maand in Davos bijeenkwamen om te discussiëren over “samenwerking in een gefragmenteerde wereld” – waarschuwt het World Economic Forum voor “een uniek, onzeker en turbulent decennium dat komen gaat”.
Welke terminologie men ook verkiest, men is het er algemeen over eens dat ons een ongekende, ongewone en onverwachte mate van onzekerheid te wachten staat. Op korte termijn kunnen we meer instabiliteit, hogere risico’s, intensievere conflicten en frequentere milieurampen verwachten.
De Toverberg
In zijn grote interbellumroman De Toverberg schetst Thomas Mann het intellectuele en culturele klimaat – en de waanzin – die leidde tot de Eerste Wereldoorlog. Hoewel Mann vóór de oorlog aan zijn manuscript begon, maakte hij het pas in 1924 af, en die vertraging had grote gevolgen voor het eindproduct. Zijn verhaal speelt zich af in een sanatorium dat is geïnspireerd op een sanatorium dat hij had bezocht in Davos, dezelfde berglocatie (het Schatzalp Hotel) waar nu WEF-gerelateerde gala’s worden gehouden.
Deze historische connectie is maar al te passend. Ons huidige tijdperk van megadreigingen lijkt veel meer op de tragische periode van 30 jaar tussen 1914 en 1945 dan op de 75 jaar van relatieve vrede, vooruitgang en welvaart na de Tweede Wereldoorlog. Er zij aan herinnerd dat het eerste tijdperk van globalisering niet volstond om het afglijden naar een wereldoorlog in 1914 te voorkomen. Die tragedie werd gevolgd door een pandemie (Spaanse griep); de beurskrach van 1929; de Grote Depressie; handels- en valutaoorlogen; inflatie, hyperinflatie en deflatie; financiële crises en massale wanbetalingen; en werkloosheidscijfers van meer dan 20%. Het waren deze crisisomstandigheden die ten grondslag lagen aan de opkomst van het fascisme in Italië, het nazisme in Duitsland en het militarisme in Spanje en Japan – met als hoogtepunt de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust.
Nog onheilspellender
Maar hoe vreselijk die 30 jaar ook waren, de huidige megadreigingen zijn in sommige opzichten nog onheilspellender. De interbellumgeneratie had immers niet te maken met klimaatverandering, AI-dreigingen voor de werkgelegenheid of de impliciete verplichtingen die gepaard gaan met de vergrijzing van de samenleving (aangezien de socialezekerheidsstelsels nog in hun kinderschoenen stonden en de meeste ouderen stierven voordat ze hun eerste pensioen ontvingen). Bovendien waren de wereldoorlogen grotendeels conventionele conflicten, terwijl conflicten tussen grootmachten nu snel in een meer onconventionele richting kunnen omslaan en mogelijk eindigen in een nucleaire apocalyps.
We worden dus niet alleen geconfronteerd met het ergste van de jaren zeventig (herhaalde negatieve schokken in het totale aanbod), maar ook met het ergste van de periode 2007-08 (gevaarlijk hoge schuldratio’s) en het ergste van de jaren dertig. Een nieuwe “geopolitieke depressie” vergroot de kans op koude en warme oorlogen die elkaar maar al te gemakkelijk kunnen overlappen en uit de hand lopen.
Voor zover ik kan nagaan, schrijft niemand die vandaag in Davos bijeenkomt de grote roman over het tijdperk van de megadreigingen. Toch vertoont de wereld van vandaag steeds meer het gevoel van voorbode dat je krijgt als je Mann leest. Veel te velen van ons geven zich over aan zelfgenoegzaamheid op de top en negeren wat er beneden in de echte wereld gebeurt. We leven als somnambulisten en negeren elk alarmsignaal over wat voor ons ligt. We kunnen maar beter snel wakker worden, voordat de berg begint te schudden.
Nouriel Roubini, emeritus hoogleraar economie aan de New York University’s Stern School of Business, is hoofdeconoom bij Atlas Capital Team en de auteur van ‘Megathreats: Ten Dangerous Trends That Imperilil Our Future, and How to Survive Them (Little, Brown and Company, 2022)’.
Copyright: Project Syndicate, 2023.www.project-syndicate.org