Het clasht alweer in de Vlaamse regering van Jan Jambon (N-VA), met niet toevallig Zuhal Demir, de N-VA-minister van Omgeving, in de hoofdrol. Zowel cd&v als Open Vld zijn diep ongelukkig over de uitvoering van het stikstofakkoord. Maar zeker bij de christendemocraten zit de onvrede veel dieper: het rommelt bij de lokale cd&v-afdelingen. Die ervaren een reeks Vlaamse beslissingen, van de stikstof, over het afschaffen van de stemplicht, tot de bouwshift, als systematische aanvallen. “Ze zijn die ene slagader die cd&v nog heeft – de gemeenten – aan het doorsnijden. En de top staat erbij en kijkt ernaar”, zo klinkt de kritiek snoeihard intern.

In het nieuws: “Dit is onnauwkeurig en chaotisch werk, ten aanzien van het levenswerk van die boerengezinnen”, zo sneert Tinne Rombouts (cd&v) naar minister Zuhal Demir.

De details: In de namiddag moet minister-president Jan Jambon sussen: “Alle juridische bezwaren zullen ernstig bekeken worden.”

• “Wat zijn ze daar in Brussel aan het doen?” Het is een hartenkreet, die de laatste dagen wel vaker klonk, bij een traditionele oranje achterban, de boeren. De reden? Een hele heisa rond het stikstofakkoord, een regeling die in heel Vlaanderen de uitstoot van die voor het milieu schadelijke stof moet beteugelen.
• Dat akkoord was onderdeel van een fel bevochten ‘krokuscompromis‘, waarbij de Vlaamse ploeg van Jan Jambon na maanden bakkeleien eindelijk rust vond, en twee heel gevoelige dossiers afrondde: die van stikstof en van de bouwshift.
• Maar de onrust daarover is niet weg, niet in het minst bij de kleine coalitiepartner cd&v. Want beide dossiers liggen hypergevoelig voor de achterban, zeker op het platteland. En laat daar cd&v nog steeds politiek marktleider zijn, met 120 lokale burgemeesters. Zodanig dat daar de potjes beginnen over te koken.
• Het gevoel leeft bij meerdere lokale bronnen binnen cd&v, dat de eigen partij niet voldoende kijkt naar het grotere plaatje: dat telkens op het Vlaamse niveau, dat door N-VA gedomineerd wordt, het platteland en met name cd&v de dupe is, van een uitgekiende politiek. “Het is te veel om nog toeval te zijn”, zo stelt een lokale cd&v-sterkhouder.

Het incident: De ‘boerderij van Averbode’ wordt symbool van een grotere colère rond de stikstof.

• Sommige theaterstukken in de Wetstraat schrijven zichzelf. Dat de paters van de abdij van Averbode in heel de saga rond het stikstof een hoofdrol zouden opeisen, werd al vrij snel duidelijk, nadat recent hun 800 jaar oude boerderij een bevel tot sluiting kreeg. Dat sijpelde door in de lokale pers, maar nadat het dossier werd opgepikt door een nationaal kopstuk, Gwendolyn Rutten (Open Vld), burgemeester van de aanpalende gemeente Aarschot, gingen de poppen helemaal aan het dansen.
• Averbode kreeg zo’n rode code, een bevel tot sluiting tegen 2025, net als 41 andere landbouwbedrijven. Maar dat zoiets telefonisch gebeurde, en daarbij de code enkele jaren voordien nog oranje was, buitte Rutten bijzonder scherp uit: “Het hangt allemaal met haken en ogen aaneen“, stelde ze in de commissie Omgeving, gisterenochtend, aan bevoegd minister Zuhal Demir. Die was not amused.
• Maar waar bij de oud-Open Vld-voorzitter de motivatie vooral lokaal zit, is bij CD&V de onvrede veel dieper. De kritiek destijds op viceminister-president en minister van Landbouw Hilde Crevits (cd&v), na het sluiten van het akkoord, was snoeihard vanuit de Boerenbond.
• Niet toevallig nam het aan de Boerenbond gelieerde Parlementslid Tinne Rombouts (cd&v) gisteren de handschoen op.
  • Ze had het over “chaotisch en onnauwkeurig werk“, en zei dat er “gigantisch wordt gespeeld met cijfers”.
  • “Dit was niet de afspraak, én niet de bedoeling“, zo stelde ze het werk van Demir in vraag, waarbij ze wees op het wisselend aantal bedrijven met code rood: dat aantal verschoof van 58 naar 41 nu.
  • “Blijkbaar zijn er achter de schermen een aantal wijzigingen gebeurd? Maar daar bestaat toch geen regeringsbeslissing over?” En ook de gebieden die beschermd moesten worden, werden telkens aangepast, zo stelde ze.
• Het doet meteen het gevoel ontstaan dat heel het stikstofakkoord kan kapseizen. Dat zou een ramp zijn, alweer, voor de Vlaamse regering: dan dreigt er een algemene stop te komen, geen enkel bedrijf dat stikstof uitstoot kan er dan nog bij. Demir schermde dus met de “juridische robuustheid” van het huidige akkoord: daaraan morrelen, dreigt het geheel onderuit te halen. “Als we nu bepaalde zaken afzwakken of niet doen, is de juridische robuustheid weg.”
• Demir verdedigde haar dossier in de gekende flamboyante stijl: “Ongelofelijk wat ik hier allemaal gehoord heb“, stelde ze over de twee dissidente tussenkomsten van haar eigen meerderheid. Veel fans bij cd&v en Open Vld heeft de Limburgse bepaald niet.
• Meteen kon Jambon aan de bak, na kritische vragen gisterenmiddag in de plenaire vergadering, om te sussen: “We leven in een rechtstaat“, zo stelde hij, de bezwaren zullen bekeken worden. Zowel Rombouts als Rutte steunden die uitspraak. Maar dat het opnieuw wringt in de coalitie, is wel duidelijk.

Nog hommeles: Ook de bouwshift doet lokaal erg veel pijn. De gemeenten zullen compensaties moeten ophoesten.

• Niet alleen het stikstofdossier leeft op het platteland, ook de beslissing rond de bouwshift zindert na. Ook dat dossier verdeelde de regering diep: niet toevallig had men het in de wandelgangen over de ‘bouwshit‘, eerder dan bouwshift. Want het gaat om mensen hun centen: hoeveel is hun stukje potentiële bouwgrond waard, als het plots herbestemd wordt?
• Vlaanderen werd in de jaren 1970, onder impuls van toen nog federaal beleid, ingekleurd in zones. En in de optiek van die jaren, waarbij groei cruciaal was, werd erg veel ‘rood’ ingekleurd: gebieden waarin gebouwd kon worden.
• Anno 2022 is 25 procent van de gewestplannen in Vlaanderen al stevig anders ingekleurd, via gemeentelijke of provinciale wijzigingen die aangebracht zijn. Maar tegelijk bleef 75 procent gebaseerd op de gewestplannen van destijds, terwijl de context heel anders is dan 50 jaar geleden: nu ligt de focus net op de open ruimte beschermen, op overstromingsgebieden mijden, en het aantal hectare bos beschermen en liefst zelfs uitbreiden.
• Eerder dan alles zelf anders in te kleuren, en vervolgens de schadevergoeding te betalen (die in ramingen tot 30 miljard euro opliep) aan de eigenaars, die hun stukje bouwgrond zien veranderen in pakweg bosgrond, schoof het krokusakkoord van de Vlaamse regering de zaak door naar de gemeenten. En daaraan gepaard, de kosten. De duizenden eigenaars van gronden op het platteland, moeten dus straks naar hun lokaal gemeentebestuur kijken.
  • Enkel de rode zones die vandaag ‘watergevoelig‘ zijn en dus potentieel kunnen overstromen, zo’n 1.500 hectare maar, kleurde de Vlaamse regering groen in. En daarvoor hoest ze zelf de compensatie op.
  • De rode zones waar bomen op staan, werden niet onmiddellijk herbestemd. De facto is het toch al bijzonder moeilijk om die te ontwikkelen, in de praktijk. Die onzekerheid voor de eigenaars blijft dus.
  • De grootste categorie, de zogenaamde woonuitbreidingsgebieden, die rode zone zijn, maar bijvoorbeeld niet meteen aan de openbare weg liggen, daarop zette de Vlaamse regering “een stolp”: de eerste twintig jaar kan er niets meer mee gebeuren.
• Tegelijk beschreef het akkoord dat het lokale niveau die laatste zones wél nog kan herbestemmen: Gemeentes kunnen beslissen die woonuitbreidingsgebieden toch nog anders in te kleuren. Gevolg: tegelijk moeten zij dan de schade aan de grondeigenaars ophoesten.
• Communicatie speelde een rol: de Vlaams regering toonde zich plots ‘royaal’, zo stelden ze bij de voorstelling van het groot krokusakkoord. Een ‘bouwshiftfonds’ waar elk jaar 100 miljoen euro wordt ingestopt zou tot 2040 de gemeenten helpen de eigenaars te compenseren. Liefst 1,6 miljard, zo orakelde de ploeg van Jambon.
• Zet een gemeente nu voortaan die rode zone om naar landbouwgrond of bosgrond, dan betaalt Vlaanderen de helft terug, uit dat fonds. “Ja, natuurlijk dat is een bijzonder vergiftigd geschenk voor de gemeenten. De problemen zijn op hen afgewenteld. Het zijn onpopulaire maatregelen, om lokaal te nemen. En vooral, het legt een enorme druk op de gemeentefinanciën, die nu al kraken, voor de komende jaren”, zo erkent een insider van de Vlaamse regering.

The Big Picture: Voor cd&v’ers op het platteland voelt het bijzonder bitter aan.

• De recente akkoorden, zowel rond stikstof als rond de bouwshift, worden ervaren als een “regelrechte ramp”, als men lokale mandatarissen van cd&v spreekt. “De partij meet zich telkens maar een stadsprofiel aan. Maar daar zitten onze stemmen helemaal niet. Nu schuift men weer de hete aardappel door naar ons, de kleine gemeenten.” Daarbij wijst men erop dat de huidige woonuitbreidingsgebieden veel minder in de grote steden liggen: die hebben al veel langer hun gewestplannen wel al gewijzigd.
• Meer nog: er is uiteraard een relatie tussen potentiële bouwgronden schrappen op het platteland, en ze omzetten naar landbouw- en bosgrond, en de druk op prijzen in de steden. “De keerzijde van de bouwshift is dat in de Vlaamse steden de grondprijzen nog omhoog zullen gaan, en tegelijk blijft de instroom van bewoners komen. En dat heeft grote gevolgen voor heel de stadsontwikkeling.”
• Immers, steden als Antwerpen en Gent werken systematisch met een taks op nieuwe grote projecten: de zogenaamde “stedenbouwkundige ontwikkelingskost” (SOK). Bouwpromotoren worden daarbij verplicht om in de buurt dan extra infrastructuur aan te leggen of te betalen, zaken zoals fietspaden of parken. “Terwijl de steden zo zichzelf verfraaien, blijkt de kleine gemeentekas leeg“, zo vat een cd&v’er het cynisch samen.
• Dat ook het federale niveau de financiële druk nog verhoogt, onder meer door ook de kost van politiediensten door te schuiven, met uitgerekend Annelies Verlinden als cd&v-minister op Binnenlandse Zaken, zit niet lekker. Onlangs nog trok de Waalse regering daarom aan de alarmbel: ze leggen dat dossier op een Overlegcomité.
• Dat de gemeenten zo financieel onder druk worden gezet, is geen toeval. Te kleine entiteiten zijn financieel niet leefbaar, is de mantra van de Vlaamse regering. Er is een duidelijke politiek van de Vlaamse overheid, al voor de regering Jambon, om de gemeenten te duwen richting fusies. Verplichten doet ze niet, maar men houdt wel telkens dezelfde wortel voor: schuldvermindering. Bij de mislukte fusieplannen tussen Mechelen en Boortmeerbeek was het niet moeilijk te zien wat meespeelde: Mechelen had zo zelfs 50 miljoen euro schuld kunnen schrappen.
• “Allemaal goed en wel, maar dat concept van grote gemeenten, grote politieke entiteiten, dat is geknipt voor het N-VA-model: één boegbeeld, top-downcampagnes, met burgemeesters die er zitten dankzij de partij, niet dankzij zichzelf. Ons cd&v-model was altijd bottom-up, met lokale sterke figuren, die het op eigen kracht deden, en zo de partij verstrekten. Ze zijn die ene slagader die cd&v nog heeft, de gemeenten, aan het doorsnijden. En de top staat erbij en kijkt ernaar”, zo klinkt de snoeiharde conclusie bij een lokale sterkhouder van cd&v.
• Wat naast die stijgende kosten, de bouwshift én stikstof bovendien ook manifest nazindert: de beslissing van de Vlaamse ploeg om de stemplicht af te schaffen. Ook dat wordt, alweer, gezien als een aanslag op cd&v zelf: die hebben zeker gemeentelijk veel gewoontestemmers. “Onbegrijpelijk allemaal.”
• De vraag of een nieuwe voorzitter bij cd&v het tij kan keren, wordt daarbij zelfs niet echt meer gesteld: “We hebben een voorzitter die van een kleine gemeente komt nu, en zie het resultaat”, zo klinkt het bitter.

Voor de volledigheid: Groen heeft geen drie, maar vier duo’s.

• Nog een duo dus, onbekende Renaat Van Rompaey en Djalikhatou Barry, zijn ook kandidaat-voorzitter bij Groen. Zij wensten gisteren bij de voorstelling van de kandidaten aan de pers, expliciet niet te spreken met de pers: ze willen alleen de leden zelf zien. Beiden hebben geen enkel mandaat, ook niet gemeentelijk.
• Het zegt wel iets over de licht achterdochtige sfeer waarin de verkiezing verloopt bij Groen: voor Villa Politica wilden Jeremie Vaneeckhout (Groen) en Elisabeth Meuleman (Groen), beiden de meest bekende namen en allebei Vlaams Parlementslid, niet voor de camera’s in discussie gaan. Blijkbaar is onderling de afspraak gemaakt om dat niet te doen in het publiek, enkel achter gesloten deuren, voor de leden.
• Dat is opvallend, omdat Groen altijd transparantie en openheid in haar vaandel draagt. Maar de ervaringen met de pers de afgelopen jaren, waarbij de verschillende kampen binnen Groen, die op voet van oorlog stonden, allebei lekten naar de media, lieten blijkbaar een trauma. Al dagen gaat het over ‘consensus’ zoeken, en zoveel mogelijk dus het conflict vermijden. Het is dan ook allerminst duidelijk hoe de verschillende duo’s inhoudelijk echt verschillen van elkaar.

Genoteerd: Vanaf 16 jaar stemmen voor Europa weer stapje dichterbij.

• De leeftijd om te gaan stemmen is al langer voer voor discussie: de groenen willen dat die verlaagd wordt van 18 jaar nu, naar 16 jaar.
• In het regeerakkoord bedongen ze dat, maar enkel voor de Europese verkiezingen. Na een positieve beslissing in de ministerraad in november vorig jaar, heeft de commissie Grondwet in de Kamer de zaak nu ook goedgekeurd. De meerderheid stemde voor, Vlaams Belang en N-VA waren tegen.
• Het gaat om toch wel wat volk: ongeveer 270.000 jongeren tussen 16 en 18 jaar kunnen in 2024 dus voor de Europese verkiezingen gaan stemmen. Tegelijk wordt dat wel een wat vreemde oefening: iedereen gaat dan ook op dezelfde dag voor het Vlaams, Brussels of Waals Parlement stemmen én ook voor de Kamer (als de federale regering niet vroeger valt). Maar voor al die verkiezingen krijgen de 16- en 17-jarigen dan geen stembrief, enkel voor Europa.

Ook genoteerd: Misschien stemmen we in 2024 wel twee keer voor Europa, waarvan één keer voor de topkandidaten als Commissievoorzitter.

• Krijgt Europa een échte presidentiële verkiezing? Die uiterst gevoelige politieke vraag is eigenlijk door het Europees Parlement al beantwoord: daar keurde men deze week het voorstel goed om straks, bij de verkiezingen in 2024, met twee lijsten te werken.
• Eentje voor de nationale zetels, waarbij men enkel op Vlaamse kandidaten kan stemmen in Vlaanderen. En eentje waarbij enkel de topkandidaten vanuit heel Europa, de ‘spitzenkandidaten’ met de Duitse term, of ‘presidentiële kandidaten’, worden uitgespeeld. Dat zou dan een lijst van 28 verkozenen worden, waarbij iedereen dus zijn Europese toppers uitspeelt.
• Meteen is het de oude droom van de Europese fracties, om de voorzitter van de Europese Commissie rechtstreeks te laten verkiezen, door de burger. Die zou dan alvast een veel groter politiek draagvlak hebben.
• De vraag is of de Europese raad daar mee zal instemmen: de vergadering van de 27 Europese staatshoofden en regeringsleiders. Want de huidige commissievoorzitter, Ursula von der Leyen, werd uiteindelijk in een grote deal over de verdeling van de topposten, gekozen door die 27. De Duitse was minister van Defensie, niet de spitzenkandidaat. Dat was Manfred Weber, een andere Duitse christendemocraat.
• Maar zullen de premiers en presidenten van de lidstaten van de EU zomaar akkoord gaan met het nieuwe systeem, dat hen vanuit het Europees Parlement wordt voorgelegd? Maar eentje moet een veto stellen, en het voorstel komt er niet door.
• Zeker de grote landen zitten niet te wachten op zo’n systeem van rechtstreekse verkiezing: dan krijgt de toekomstige Commissievoorzitter veel meer politieke macht, en kan die straks een Franse president of Duitse kanselier wel eens gaan overschaduwen.
• Tegelijk is het wel een heel fundamentele vraag voor de EU: wil men een meer transparante en democratische instelling, dan is een rechtstreekse verkiezing van de leider eigenlijk niet meer dan normaal. Plus: het zou een manier zijn om die Europese verkiezingen echt kleur te geven, er een race van te maken en een Europees gevoel meer te versterken.
• De meeste Belgische partijen zijn felle voorstander van het voorstel. Een peiling die vorige week werd uitgevoerd, wijst op grote publieke steun voor het voorstel: 64 procent van de Europeanen is voorstander. 

Hoe zit het nu? Europa komt met een zesde sanctiepakket. Maar hoort olie daar nu bij?

• Maandag moet het rond zijn: het nieuwste pakket Europese sancties tegen Rusland. Niet toevallig op de dag dat Poetin zijn grote overwinningsparade van de Tweede Wereldoorlog plant, traditioneel een belangrijk moment in Rusland.
• Premier Alexander De Croo (Open Vld) kondigde deze week al aan dat het “vooral Rusland pijn moet doen”, en niet de “eigen mensen treffen”. Hij onderstreepte vooral de nieuwste financiële sancties tegen Russische banken. Sberbank, veruit de grootste in Rusland, zal uit het internationale betalingssysteem SWIFT gegooid worden: meteen kunnen een pak Russen dan nog erg moeilijk internationale transacties doen.
• Europa gaat ook verder op de wat controversiële weg door Russische media compleet te bannen. Eerder werden Russia Today en Sputnik al van de Europese tv-zenders gegooid. Daar komen nu nog drie zenders bij: TV Centre International, Rossiya RTR/RTR Planeta en Rossiya 24/Russia 24. Het blijft een bedenkelijke discussie: op basis van welke inhoudelijke of journalistieke criteria roept men censuur in? Want die deur openzetten, roept ook binnen de media vragen op.
• Maar het meest besproken en omstreden aspect van het zesde pakket is ongetwijfeld het olie-embargo: de EU wil de import van Russische olie over zes maanden aan banden leggen. Alle afgeleide producten van olie krijgen één jaar tijd. Ook het transporteren van Russische olie met Europese schepen wordt verboden.
• Maar er zijn al allerlei achterpoortjes voorzien: vier Oost-Europese landen liggen dwars, omdat ze zelf erg afhankelijk zijn van Russische crude. En los van Hongarije, dat systematisch wat dwarser ligt, zijn daar ook Slovakije, Bulgarije en Tsjechië bij, nochtans landen die fanatiek Oekraïne steunen. Hongarije en Slovakije kregen al een uitstel van 1 jaar, om de oliekraan dicht te draaien, maar eisen meer. Vermoedelijk zal het dus gaan over het aantal jaren uitstel dat elk van hen bedingt.