Een Iraakse academicus is vastbesloten om een door ISIS verwoeste bibliotheek in zijn oude glorie te herstellen.

Alaa Hamdon kan zich de geur van de verbrande boeken nog levendig herinneren toen hij drie jaar geleden voor de eerste keer terugkeerde naar de vernielde universiteitsbibliotheek, net nadat het Iraakse leger de laatste IS-strijders uit Mosul had verjaagd.

Tussen het puin stond ooit een ‘baken van verlichting en kennis’ dat meer was dan alleen een plek waar boeken werden bijgehouden, zegt de archeoloog aan Newsweek België. Het was een plek die onderzoekers en 40.000 studenten aan Iraks op een na grootste universiteit samenbracht.

Totdat terreurorganisatie Islamitische Staat (ISIS) in juni 2014 na zes dagen van hevige gevechten Mosul in zijn klauwen kreeg. Einde die maand riep Abu Bakr al-Baghdadi het ‘kalifaat’ uit in de al-Nuri-moskee in het centrum van de Iraakse stad. Zijn troepen gebruikten de bibliotheek als militaire basis en staken niet lang daarna zo’n 1 miljoen boeken, publicaties en manuscripten – sommigen eeuwenoud – in brand.

Culturele zuiveringen

De VN bestempelde het als ‘een van de meest rampzalige daden van vernieling van bibliotheekcollecties in de menselijke geschiedenis’. De bibliotheek van Mosul, een van de grootste in het Midden-Oosten, behoort zo tot een waslijst van ‘culturele zuiveringen’ die de terreurorganisatie doorheen het gebied – van de ruïnes in Hatra tot de historische woestijnstad Palmyra – doorvoerde.

‘Het is onbeschrijfelijk’, zegt Hamdon. ‘Het was een prachtig gebouw vol met ware schatten en leesplaatsen voor studenten.’ Naast de brandstichting door IS, viel de bibliotheek ook elf keer ten prooi aan coalitiebombardementen bij de herinname van de stad.

Ondanks de extremistische rampspoed en drie lange oorlogen in de loop van vier decennia, staan Irakezen bekend om hun intellectuele nieuwsgierigheid en geletterdheid. Een oud gezegde in het Midden-Oosten luidt zelfs: ‘Boeken worden geschreven in Egypte, gedrukt in Libanon en gelezen in Irak.’ Sinds zijn oprichting in 1967 gaf de universiteitsbibliotheek van Mosul aan Iraakse studenten de kans om zowel historische collecties, als buitenlandse literatuur en een negende-eeuwse Koran te raadplegen.

Mosul Book Bridge

Na de bevrijding van de stad, keerde een groep studenten terug om de resterende boeken en manuscripten te redden. Ze konden er naar eigen zeggen bijna 90.000 uit de smeulende brand veiligstellen. In 2017, twee jaar voor de aanvang van de langverwachte renovatiewerken, lanceerde Hamdon zijn Mosul Book Bridge campagne om de verloren gegane boeken te vervangen.

‘Toen ik de verwoeste bibliotheek zag, besloot ik dat ik iets moest doen en dat ik niet zou opgeven’, zegt hij. ‘Mensen hebben dit nodig; mensen als ik maar ook de volgende generaties. We moeten herbouwen.’

Universiteiten en organisaties vanuit de hele wereld gaven al gehoor aan zijn oproep. De Londense liefdadigheidsinstelling Book Aid doneerde bijna 11.000 boeken en wil op termijn 50.000 boeken leveren. Ook Britse universiteiten zoals onder meer die van Liverpool en Lancaster steunden hun Iraakse collega’s al door expertise en online technologieën met hen te delen. Bij aankomst van de gedoneerde boeken dansten de docenten van Mosul naar verluid in de straten.

‘Toen de eerste lading aankwam, kon mijn geluk niet op’, zegt Hamdon. ‘Nadat ik mijn campagne begon, dacht ik dat niemand zou reageren – maar exact een jaar later deden ze dat wel. Ze kwamen naast me staan en ze zeiden: ‘Wij maken deel uit van de Mosul Book Bridge’.’

Hamdon denkt graag terug aan de tijd waarin hij zelf nog als student rondliep op de campus. Als frequent bezoeker van de bibliotheek, deed hij niets liever dan er een stille plek uitkiezen om er Oliver Twist of boeken over IJsland te lezen. Nu de rust in zijn stad is weergekeerd, hangt Hamdon een rooskleurig beeld op van de toekomst van zijn universiteit.

‘Ik droom ervan om voor de poort van de bibliotheek te staan en te zien hoe het vroeger was’, zegt hij. ‘De studenten wandelen binnen en halen overal boeken uit de schappen. Dat is mijn droom. Fantastisch!’