Het Vaticaan slaagt er maar niet in een einde te maken aan de nu al drie decennia aanhoudende golf van seksueel misbruik binnen de Katholieke Kerk. Paus Franciscus wordt volgens waarnemers geconfronteerd met de grootste crisis uit zijn pausdom.

In Chili heeft het gerecht huiszoekingen uitgevoerd bij de kerk, werden documenten in beslag genomen en zijn kerkleiders er van beschuldigd strafbare feiten niet te hebben aangegeven bij de gerechtelijke instanties.

In Australië riskeert de top van de kerk gevangenisstraf en regent het strafzaken. Ook in de Verenigde Staten rijzen, na het aftreden van een kardinaal, vragen over de rol van de kerkleiders die de andere kant opkeken en hem jarenlang beschermden.

Verder is dinsdag een rapport vrijgegeven waaruit blijkt dat 301 priesters in Pennsylvania jarenlang meer dan 1.000 kinderen hebben misbruikt en 99 onder hen zich schuldig maakten aan het maken van kinderporno.

Ondertussen dient zich al een nieuw schandaal aan: in Colombia zouden 17 priesters zich jarenlang hebben schuldig gemaakt aan het misbruik van kinderen, maar hun oversten deden alsof ze van niets wisten.

Meer dan drie decennia heeft de kerk gehad om zaken op te klaren. Het is inderdaad al meer dan dertig jaar geleden sinds de eerste misbruikzaken openbaar werden. Maar weinig is in die tijdsspanne gebeurd om slachtoffers te beschermen tegen dergelijke zaken.

100.000 kinderen

Niet minder dan 100.000 kinderen – en waarschijnlijk zelfs dubbel zo veel-  zijn op een of andere manier door katholieke priesters misbruikt. Dat komt overeen met 9 procent van het totale aantal priesters, en niet de 1% waarover het Vaticaan altijd spreekt, schreef de Australische mensenrechtenactivist en advocaat Geoffrey Robertson QC in 2010 in zijn boek ‘The Case of the Pope: Vatican Accountability for Human Rights Abuse’.

Het feit dat priesters verplicht worden tot het celibaat – een gebruik dat pas 900 jaar na de dood van Jezus Christus werd geïntroduceerd – en op geen enkele manier hun seksuele behoeftes kunnen bevredigen heeft tot een massaal kindermisbruik geleid, schreef Robertson, die zijn bewijsvoering verzamelde over verschillende decennia.

© EPA

Paus Franciscus: “1 op elke 50 priesters is een pedofiel”

In 2014 had paus Franciscus in een interview met Eugenio Scalfari, de stichter van de Italiaanse krant La Repubblica en een vermaard atheist, gezegd dat uit betrouwbare data moet blijken dat 1 op elke 50 priesters binnen de Katholieke Kerk een pedofiel is. Volgens de paus zijn in die cijfers ook kardinalen en bisschoppen inbegrepen en is het kindermisbruik ‘een vorm van melaatsheid die de kerk besmet’. Hij beloofde toen het fenomeen met alle middelen die hij tot zijn beschikking had te zullen bestrijden. Het Vaticaan riposteerde toen door te stellen dat hoewel de krant de geest van het gesprek correct had weergegeven, de exacte woorden van de paus waren verdraaid.

De ‘cultuur van verzet’ binnen de Katholiek Kerk

De afgelopen vijf jaar hebben vele katholieken in paus Franciscus dan ook een figuur gezien die de kerk kon moderniseren en haar kon helpen haar geloofwaardigheid te herwinnen. Maar de manier waarop hij met dit misbruik is omgegaan laat volgens velen te wensen over. Buitenstaanders schrijven dit gedeeltelijk toe aan zijn leerproces, maar vooral aan de notoire ‘cultuur van verzet’ die binnen de kerk bestaat tegen elke verandering.

Analisten die de problematiek op vlak van seksueel misbruik binnen de kerk hebben bestudeerd, herhalen dat het Vaticaan niet de nodige stappen heeft ondernomen om nieuwe schandalen te voorkomen. Dat zet het reeds verzwakte morele gezag van de kerk steeds verder onder druk.

© EPA

Doet de paus onvoldoende?

Paus Franciscus ondernam enkele moedige stappen. Het recente ontslag van de Amerikaan Theodore McCarrick uit het college van kadinalen is er een van. Deze voormalige aartsbisschop van Washington wordt beschuldigd van seksueel misbruik van volwassenen en minderjarigen. 

Maar de paus beging ook flaters. In Zuid-Amerika verdedigde hij de onschuld van bisschop Juan Barros. Die werd ervan beschuldigd een berucht misbruiker te hebben beschermd. Nadat Franciscus 2 rechercheurs naar Chili had gestuurd verontschuldigde hij zich na hun conclusies te hebben gehoord voor de ‘ernstige fouten’ die hij maakte. Hij zei dat hij een deel van het probleem was geworden en sprak over een ‘cultuur van misbruik en verdoezeling’. Hij nodigde Chileense slachtoffers uit in het Vaticaan. In de nasleep van de affaire boden 34 Chileense bisschoppen en masse hun ontslag aan. Vijf onder hen hebben ondertussen ontslag genomen.

© Nacho Arteaga/ Unsplash

Transparantie? Niet voor ons…

Toch slaagt de Katholieke Kerk er niet in het hoofdstuk over seksueel misbruik af te sluiten. Van transparantie is geen sprake: de onderzoeken en disciplinaire procedures blijven geheim. Een voorstel om bisschoppen die beschuldigd worden van nalatigheid voor een soort van kerktribunaal te berechten werd verworpen. En eerder dan te worden ontslagen en terechtgewezen, kunnen schuldige kerkleiders doorgaans zonder uitleg aftreden. De kerk is in dat verband altijd terughoudend geweest om toe te geven aan politieke druk om misbruiken openbaar te maken. Binnen de hiërarchie van het Vaticaan is men wel degelijk bevreesd dat dit de ‘doos van Pandora’ zou openen.

Paus Franciscus deed een poging met een apostolische brief, waarin werd gesteld dat het toedekken van seksschandalen binnen de kerk tot het ontslag van de betrokken bisschoppen kon leiden. Maar vandaag kunnen tot vijf verschillende Vaticaanse congregaties betrokken zijn bij een onderzoek naar een bisschop. Vaak zijn het ook dezelfde congregaties die dezelfde bisschop eerst hebben benoemd. Belangenconflicten zijn dus vaak de norm eerder dan de uitzondering.

Maar volgens Anne Barrett Doyle van BishopAccountability.org, een site die seksueel misbruik binnen de kerk onderzoekt, zijn het de misdaden binnen de kerk die het schandaal blijven, eerder dan de pogingen om die misdaden voor de buitenwereld verborgen te houden.