Terwijl een groot deel van de Belgische economie op slot blijft, komt de sleutel tot de oplossing – de vaccinatiecampagne tegen Covid – maar tergend traag op gang. Slechts 3,5 procent van de bevolking kreeg al een eerste dosis toegediend, waarmee ons land zelfs niet langer op het niveau van het Europees gemiddelde – nu op 3,9 procent – blijft. Israel, het Verenigd Koninkrijk en de V.S. liggen zoals bekend mijlenver voorop, maar zelfs met het gebrekkige EU-aankoop beleid doen de best presterende EU-lidstaten Denemarken (5,5 procent) en Finland (5,2 procent) het dan toch merkelijk beter dan België. 

Excuus nummer 1: “Het komt door de farmabedrijven”

De excuses zijn onderhand wel bekend: het zou de schuld zijn van de farmabedrijven, die de getekende contracten zouden hebben geschonden. Dat is althans waar AstraZeneca van wordt beticht, maar harde bewijzen blijven vooralsnog uit. 

Wat in elk geval duidelijk is, is dat de contracten nauwelijks harde garanties over levering bevatten, om nog maar te zwijgen over de veel lagere prijs die de EU betaalde, wat althans in het geval van Israel een invloed lijkt te hebben op de tragere levering aan de EU. Niet echt goed onderhandeld dus, met contracten die “vaag zijn over levering en timing”, volgens Europees Parlementslid Guy Verhofstadt, nochtans zowat de grootste pleitbezorger van meer macht en geld voor de EU. 

Excuus nummer 2: “Het is maar een tweederangsvaccin”

Diezelfde politici die eerst fors te keer gingen over de zogenaamde contractbreuk door AstraZeneca, gingen al snel over tot de tweede lijn van verdediging, met allerlei directe en indirecte suggesties dat het maar om een tweederangsvaccin zou gaan. 

Zo stelde Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen begin februari dat in tegenstelling tot het Verenigd Koninkrijk, “de (Europese) Commissie en de lidstaten beslisten geen compromissen te sluiten op vlak van veiligheid en efficiëntievereisten met betrekking tot vaccins.” De Franse President Macron ging nog verder, door te beweren dat het AstraZeneca vaccin “quasi-ineffectief” zou zijn bij ouderen, iets wat manifest incorrect is. Er waren enkel te weinig data om te kunnen vaststellen dat het ook bij ouderen werkt, wat ook de reden was voor het Europees Geneesmiddelenagentschap om een slag om de arm te houden, hoewel dit wel stelde dat het vaccin in elk geval “kan worden gebruikt voor oudere volwassenen.”

Ondertussen werd al duidelijk dat het vaccin goed werkt. In het Verenigd Koninkrijk ging het aantal besmettingen fors naar beneden, ook bij 60-plussers. In Schotland was het AstraZeneca-vaccin zelfs effectiever dan het Pfizer-vaccin om hospitalisaties te vermijden, wat uiteindelijk toch de reden is voor de hele vaccinatiecampagne. 

De gevolgen van de politieke twijfels die werden gezaaid om eigen falen toe te dekken, lijken bijzonder kwalijk, nog meer dan de nieuwe EU-regelgeving op vlak van vaccin-exports, die nu al voor bureaucratische vertraging bij de productie zorgt. 

In één vaccinatiecentrum in Berlijn kwamen slechts 200 van de 3.800 verwachte personen opdagen voor een inenting met het AstraZeneca – vaccin. Maar liefst 650.000 dosissen van het vaccin liggen in Duitse vriezers te verkommeren, onder meer om dat veel zorgmedewerkers hun vaccinatie bewust overslaan, omdat ze hopen in een latere ronde een ander vaccin te krijgen. Ook bij ons is het de bedoeling dat verpleegkundigen het vaccin krijgen en ook hier heerst er wantrouwen onder die groep. Sommigen dreigden al met een staking als ze geen ander vaccin krijgen. 

In Terzake zuchtte viroloog Steven Van Gucht hierover dat het om een “onterecht imagoprobleem” gaat: “Ik heb onmiddellijk gedacht, toen ik die communicatie over AstraZeneca hoorde – dat is begonnen in Duitsland en (…) dat krijg je dus niet meer kwijt”. Over twijfels dat het vaccin zou beschermen tegen de Zuid-Afrikaanse variant, gaf hij bovendien aan dat “als er een mismatch is met de Zuid-Afrikaanse stam, is dat in principe een algemeen probleem”, omdat “die component in het AstraZeneca vaccin [… ] eigenlijk hetzelfde is als [bij] al die andere vaccins”.

Excuus nummer 3: “Het Verenigd Koninkrijk volgt een andere strategie”

Een laatste lijn van verdediging bij Europese beleidsmakers is dat de Britten een zogenaamde “één-dosisstrategie” volgen, waarbij men langer dan aangeraden door de producent wacht om de noodzakelijke tweede dosis van het vaccin toe te dienen, waardoor dus meer mensen kunnen worden gevaccineerd. 

Een echte consensus lijkt hier nog niet over te bestaan, maar het medisch tijdschrift The Lancet stelt dat het aantal symptomatische infecties alvast sterk afneemt na de toediening van een enkele dosis van het Pfizer vaccin. Volgens een studie zou het AstraZeneca – vaccin zelfs effectiever blijken te zijn indien men de tweede dosis uitstelt. De hierboven vermeldde daling van 94% van het aantal hospitalisaties in Schotland na een enkel dosis van dit AstraZeneca vaccin spreekt bovendien voor zich. Het leidt er de nieuwe Italiaanse regering ook toe om de Britse aanpak nu te overwegen, waarbij die ook wordt aangeraden door Amerikaanse onderzoekers. De oproepen om de aanpak in Europese landen te herzien klinkt dan ook steeds frequenter.

Het belang van dit alles kan niet worden onderschat. In Israel is de economie ondertussen alweer grotendeels open, ook al omdat het Pfizer-vaccin er bijna 90% van de transmissie van het virus stopte. Het Verenigd Koninkrijk kon dan weer de deadline om iedereen een eerste dosis te geven van september naar einde juli vervroegen.

Ondertussen blijven in België wetenschappelijk zinloze maatregelen van kracht

Het gevaar voor een derde golf blijft ondertussen aanwezig bij ons, wat politici er voor terug doet schrikken om voluit voor de heropening van de economie te gaan. 

Het is lovenswaardig dat Premier Alexander De Croo meer transparantie verschaft over de methode op basis waarvan verstrengingen en versoepelingen worden genomen, maar dit is niet genoeg. Tot op heden zijn in ons land heel wat maatregelen in voege die niet enkel Grondwettelijk gezien bedenkelijk zijn, maar ook geen enkele wetenschappelijke basis hebben. 

De mondmaskerplicht in de vrije buitenlucht – van kracht in het gehele Brusselse Gewest, ook in parken dus – is zo’n voorbeeld. Volgens epidemioloog Luc Bonneux is dit eenvoudigweg “nutteloos, tenzij in een opeen gepakte massa volk met langdurig contact op minder dan 1 meter afstand”. 

Volgens dezelfde logica is er dus ook geen enkel epidemiologisch risico bij het opheffen van het verbod op buitenterrassen voor restaurants en café’s, iets wat de pijn zou kunnen verzachten voor deze voor ons land cruciale economische sector, die ook sociaal gezien van bijzonder belang is. Het wordt allemaal niet serieus overwogen. Te moeilijk voor de politie, of zoiets. Dan hebben we het nog niet gehad over zaken zoals het verbod op indoor sporten zonder fysiek contact en in grote ruimtes, zoals tennis. Last but not least is er ook nog de avondklok, een disproportionele aantasting van de vrijheid van iedereen, omdat de overheid er denkt niet in te kunnen slagen om samenscholingen te verbieden. 

“Vertrouwen komt te voet, maar gaat te paard”

Veeleer lijken dergelijke maatregelen ingegeven om – zoals Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke zegt “den blok er op” te gooien. Om de bevolking te intimideren dus. Dit kan echter het tegenovergestelde effect hebben en de motivatie ondermijnen om ook redelijke maatregelen te respecteren. Zeker als de politiediensten en het parket daarbovenop klungelen bij de uitvoering van de soms slecht uitgewerkte regels, met hier en daar een mediageile rechter die de verantwoordelijkheid van zijn ambt al te weinig beseft.

In 2020 was er geen enkel westers land waar de oversterfte zo hoog was als in België. Geen enkele politicus is echter opgestapt. Ook niet de Vlaamse en Brusselse Ministers van Volksgezondheid, Wouter Beke en Alain Maron, die politiek verantwoordelijk waren voor het disfunctionele “testing & tracing”. Een ontslag ware nochtans een belangrijk signaal geweest doorheen het overheidsapparaat dat men niet zo maar met elk falen kan wegkomen. Het moet gezegd, sinds december pakken de regeringen het beter aan. Niet-essentiële winkels en deels ook scholen waren open en de positiviteitsratio bleef niettemin stabiel. 

Ook het verbod op niet-essentiële reizen kan men verdedigen. Zo konden Finland en Noorwegen een lockdown in de herfst vermijden. Voor België is dit niet evident, maar net omdat ons land in het middelpunt van Europa ligt kunnen we zo ook wel heel wat kwetsbaarheid verminderen voor de noodzaak van een lockdown. Een voorwaarde is wel dat het gestoeld moet zijn op objectieve cijfers die gevaarlijke infectiehaarden aantonen in de landen waarvoor reisbeperkingen gelden. Aangezien de situatie in de buurlanden heel wat beter is, kan men dit verbod nu maar beter weer fors versoepelen. 

Fundamenteel blijven de sputterende vaccinatiecampagne en het opleggen van onzinnige maatregelen de achilleshiel van het beleid. Zoals Herman De Croo, de vader van onze Premier, het stelt: “vertrouwen komt te voet, en gaat te paard”. Er was al nooit overmatig veel vertrouwen in onze politieke klasse, maar nu gaat het echt wel de verkeerde kant uit. 

De auteur Pieter Cleppe is verbonden aan de denktank Property Rights Alliance

@pietercleppe