Wie dacht het warme water te hebben uitgevonden met een virtuele sessie yoga in lockdowntijden: think again. Thuis fitnessen met behulp van instructievideo’s bestond al in het tijdperk van de zwart-wittelevisie. Mickey Mouse was zelfs één van de trendsetters.
Goed nieuws voor liefhebbers van teamsporten: bewegen in open lucht mag opnieuw in groep, met maximaal twintig personen. Solitaire sporters die hun spieren doorgaans in een zweterige fitnessruimte laten rollen, zijn wel nog steeds aangewezen op de vier muren van hun kot voor krachttraining. Het park kan ook altijd, maar daar circuleren dan weer ooggetuigen die jou mogelijk even snel als die royale portie pudding van gisterenavond in elkaar zien zakken na vier seconden in zijwaartse plankhouding.
Aan alternatieven voor de thuis-fitnesser gelukkig geen gebrek. Het internet bulkt vandaag van de video’s met ‘lockdown’-workouts, fitnesscentra pakken uit met groepslessen die je live kan volgen en Saartje Vandendriessche coachte ons wekenlang dagelijks door enkele sportoefeningen met ‘Beweeg in uw kot’ op Eén.
Rijke huisvrouwen waren na de Tweede Wereldoorlog de belangrijkste doelgroep voor de industrie der huiskamerfitness
Recreatief bewegen is eeuwenoud, denk maar aan de Olympische Spelen met hun bakermat in het oude Griekenland, of de oeroude wortels van authentieke yoga in India. Fitness is dan wel een stuk jonger, geschiedkundig gezien kan het concept om fit te blijven via spieroefeningen tussen de vier veilige muren van de huiskamer ook bijna 160 kaarsjes uitblazen.
Fit vanop de keukenstoel
Eén van de vroegste schriftelijke bewijzen van wat we vandaag een huiskamerwork-out zouden noemen, dateert uit 1861. Ene Friedrich Gustav Ernst schreef het handboek The Portable Gymnasium: a manual of exercises arranged for self-instruction ten tijde van het Victoriaanse Engeland. In het boek illustreert hij spieroefeningen met behulp van zijn creatie die je de voorloper van een fitnesstoestel kan noemen: een houten constructie met handgrepen, touwen en gewichten. Het toestel was vooral gericht op gegoede burgers die van thuis willen sporten of mensen met rugproblemen. Ernst had dan ook een medische achtergrond in de anatomie en orthopedie.
Toch bleven spieroefeningen om fit te blijven nog lang een zeldzaam fenomeen, mede omdat toenmalige beroepen een stuk fysieker van aard waren. Pas na de Tweede Wereldoorlog beleefde de introductie van fitness in de huiskamer zoals we die vandaag kennen een zichtbare piek. De welvaart groeide, gezinnen gingen in ruimere huizen wonen in buitenwijken en er kwam een belangrijke technologische innovatie: de televisie. Jonge, welstellende koppels uit de stadsrand gingen zich vaker met de wagen verplaatsen, waardoor het bewustzijn rond beweging als onderdeel van een gezonde levensstijl stilaan groeide. De man ging werken, de vrouw bleef thuis om het huishouden te doen. Rijkere huisvrouwen werden dé doelgroep bij uitstek voor de groeiende industrie der homefitness. Dames werd op het hart gedrukt dat ze in vorm moesten blijven voor hun echtgenoot, en dagelijks even bewegen vond ingang in het vaste beautyritueel van de vrouw.
De hoelahoep werd in 1958 verkocht als fitnessaccessoire. Na zes maanden waren er al 100 miljoen verkocht.
In 1951 begon de intussen overleden Amerikaanse fitnessgoeroe Jack LaLanne tv-shows uit te zenden die zich specifiek richtten op huisvrouwen. In een soort onemanshow toonde de tv-ster oefeningen om het lichaam strak te houden die je makkelijk van thuis kon doen, met als enige attribuut een keukenstoel.
Beenwarmers troef
In de jaren vijftig en zestig van vorige eeuw werden steeds vaker producten aangeprezen die een snel resultaat beloofden met in verhouding weinig inspanning. Uit die tijd dateren de eerste slim suits, pakken die je moest dragen tijdens het sporten en waarmee je meer zou zweten, waardoor er ook meer kilo’s zouden ‘wegsmelten’. Ook vandaag bestaan van dit concept nog steeds moderne varianten. De hoelahoep werd dan weer oorspronkelijk verkocht als een fitnessaccessoire. In de eerste zes maanden nadat het gadget werd uitgebracht in 1958, gingen maar liefst 100 miljoen exemplaren over de toonbank.
Dankzij de uitvinding van de videocassette werd thuis voor televisie sporten op eender welk moment mogelijk
In de daaropvolgende twee decennia verhuisde sporten meer van de huiskamer naar de buitenwereld, met de opkomst van het joggen en de daarbij behorende kledij. Sporten en fit zijn werd een levensstijl, die ook gepaard ging met een hele nieuwe garderobe. Denk: hoofdbanden, beenwarmers en leggings in om ter felste kleuren. Ook de eerste fitnessruimtes en groepslessen werden een feit.
Toch werd sporten voor het televisiescherm thuis nog niet afgeschreven. De uitvinding van de videotape zorgde voor een nieuwe boost, want nu konden sporters eender op welk moment fitnessvideo’s afspelen thuis. Iconisch daarbij was de Amerikaanse actrice Jane Fonda met haar workoutvideo uit 1982, die zich opnieuw op de huisvrouw ging richten. Van die tape werden ruim 17 miljoen kopieën wereldwijd verkocht, en de hele fitnessindustrie kreeg een boost. Fonda kreeg bijval van andere fitnesspersoonlijkheden, zoals Richard Simmons in de VS of Mr Motivator in de UK – die overigens in coronatijden een korte revival kent. Recent maakte de intussen 82 jaar oude actrice in april zelfs een TikTok-account aan, om haar iconische workoutvideo’s voor de gelegenheid nieuw leven in te blazen.
Ook kinderen werden in de jaren 80 aangemoedigd om te bewegen, onder het goedkeurend oog van niemand minder dan Mickey en Minnie Mouse. Tv-hit Mousercise was een Disneyproductie uit de jaren tachtig, waarbij een fitnessinstructeur samen met enkele Disneyfiguren turnoefeningen demonstreerde aan kinderen. De televisieserie liep tot half jaren 90, en er kwamen ook video’s en CD’s uit van de work-outs op kindermaat.
Sporten als levensstijl
In de jaren 90 kwam eveneens via de televisie een tweede golf van spullen op waarmee je thuis fit kon blijven. De hometrainer werd geïntroduceerd, naast allerlei technische snufjes die het ene snelle resultaat na het andere beloofden. Wie overdag de televisie aanzette, kreeg via ‘Shoptv’ het zoveelste wondermiddel te zien om schijnbaar moeiteloos buik-, -arm of andere spieren te kweken. Aanlokkelijk voor de dames en heren die nu allebei steeds meer uithuizig gingen werken, en liefst fit zouden zijn volgens de wet van de minste inspanning.
Vandaag zijn het vooral influencers en bekende sportpersoonlijkheden die via sociale media een weg naar de huiskamer vinden. De doelgroep beperkt zich al lang niet meer uitsluitend tot huisvrouwen, en een workout heeft niet meer als hoofddoel ‘in vorm blijven voor je echtgenoot’. Fitness en sporten zijn versmolten met de idee om goed voor jezelf zorgen. Niet enkel voor een fit lichaam, maar ook om je mentaal sterk te voelen (denk aan combinaties van yoga en mindfulness), het hoofd leeg te maken en je gezondheid in eigen handen te nemen.
Een fitnesszaal vervult ook een sociale rol. De lichte vorm van competitie en het gemeenschapsgevoel trekken sporters aan.
Professor James Stark
Dat er tijdens deze pandemie een boost is van meer sporten binnen en buiten de huiskamermuren, valt niet te ontkennen. Het aantal downloads van sportapps zoals de ‘7 minute workout’ of Strava ging de hoogte in, en de verkoop van toestellen voor thuisfitness stijgt, zo bleek de voorbije week nog maar eens bij een leeggeplunderde Decahtlon. Blijven we na deze pandemie nog steeds argwanend kijken naar publieke fitnesstoestellen die iedereen gebruikt? Het is te vroeg om de balans op te maken, maar professor James Stark van de Universiteit van Leeds in England denkt van niet. ‘Een fitnessruimte vervult ook een sociale rol’, vertelt hij aan BBC. ‘Je kan er als individu oefeningen doen, terwijl je toch een gemeenschapsgevoel en een lichte vorm van competitie ervaart. Als de lockdown helemaal voorbij is, zie ik mensen weer naar de fitness trekken om op zoek te gaan naar dat menselijke, sociale contact, dat voor velen een belangrijk onderdeel van sporten is.’
