Nieuwe slachtoffers van het giftige product Novichok in Groot-Brittannië heeft nogmaal de aandacht gevestigd op de grote moeilijkheden die de wereld ondervindt om de verspreiding van chemische wapens tegen te gaan. Nochtans werd al meer dan twintig jaar geleden de Chemical Weapons Convention ondertekend, waarbij de ondertekenende landen beloofden de ontwikkeling, productie, opslag en distributie van chemische wapens te stoppen.

Het blijkt echter bijzonder moeilijk om die engagementen te laten naleven. Er wordt wel getracht om de macht van de Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons (Opcw) te versterken.

Skripal

De aanslag op de Russische dubbelspion Sergei Skripal en diens dochter in de Engelse stad Salisbury met Novichok eerder dit jaar heeft nogmaals het gevaar van chemische wapens duidelijk gemaakt. Het tweetal kon uiteindelijk worden gered, maar een Engelse vrouw die eveneens met het product in aanraking bleek te zijn gekomen, is inmiddels wel overleden.

Hoewel Rusland elke betrokkenheid bij de aanslag ontkent, kunnen er veel banden tussen Novochok en het land worden teruggevonden. Novichok zou volgens een aantal bronnen in de jaren zeventig van de voorbije eeuw in een laboratorium in Oezbekistan, toen een onderdeel van de Sovjet-Unie, zijn gecreëerd.

Koude Oorlog

“Tijdens de Koude Oorlog hadden de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie geheime programma’s met chemische en biologische wapens, waarbij geëxperimenteerd werd met dodelijke stoffen die ziekten zoals miltvuur, pokken of pest veroorzaken,” aldus het tijdschrift The Week.

“Rusland ontkent het ooit geavanceerd zenuwgas te hebben gemaakt, maar toen Sovjet-chemicus Vil Mirzayanov tijdens het laatste decennium van de vorige eeuw naar de Verenigde Staten vluchtte, onthulde hij het bestaan van Novichok, diens chemische samenstelling en details over de productie van het product. Mirzayanov beweerde dat de Sovjets voldoende voorraden hadden opgeslagen om verscheidene honderdduizenden mensen te vermoorden.”

Geen betrouwbaar tegengif

“Novichok ontstaat door een combinatie van twee andere stoffen die individueel minder gevaarlijk zijn,” aldus nog The Week. “Dat maakt het bijzonder moeilijk op te treden. Zodra het gif in contact komt met een menselijk lichaam, volgt een felle aanval op het zenuwstelsel, waardoor spieren onvrijwillig en gewelddadig samentrekken.”

“Slachtoffers kunnen binnen enkele minuten sterven aan een verstikking of hartfalen. Zelfs kleine doses kunnen permanente neurologische schade veroorzaken. Er is geen betrouwbaar tegengif ter beschikking.”

Polonium

Sergei Skripal was niet de eerste Russische vluchteling die in Engeland werd aangevallen. Twaalf jaar geleden werd Alexander Litvinenko, een voormalig lid van de Russische veiligheidsdienst, in Londen met polonium vergiftigd. Speurders konden het spoor van de radioactieve isotoop door de stad volgen, waarbij de betrokkenheid van een aantal specifieke Russische agenten bij de aanval kon worden aangetoond.”

“Op dergelijke sporen moet bij Novochok echter niet worden gerekend. Bij de aanslag in Salisbury zouden meer dan honderddertig mensen aan het gif zijn blootgesteld, met een risico op de ontwikkeling van onder meer motorische stoornissen.”

Russen zoeken nieuwe middelen

“De gruwelijke dodelijkheid van dergelijke wapens heeft het internationale recht doen beslissen deze producten illegaal te verklaren,” zegt The Week. “Inmiddels heeft Rusland aangekondigd dat zijn laatste voorraden vorig jaar werden vernietigd.”

“Dat is echter geen definitieve oplossing, want de productie van giftige chemische stoffen voor industrieel gebruik – zoals in kunstmest of geneesmiddelen – wordt immers wel toegestaan zolang de internationale toezichthoudende instanties worden gewaarschuwd. Vijf jaar geleden zei de Russische president Vladimir Poetin bovendien dat zijn land innoverende wapens moest ontwikkelen om zich tegen zijn vijanden te verdedigen.”

“Sindsdien hebben Russische onderzoekers met alle mogelijke middelen – van chemicaliën voor de controle van groepen mensen tot genetisch gemodificeerde pathogenen – geëxperimenteerd. Sommige bronnen spreken over activiteiten in meer dan twee dozijn Russische laboratoria, die vaak zijn gevestigd op voormalige Sovjet-sites voor biochemische wapens.”

Ook Syrië en Noord-Korea

Jens Stoltenberg, secretaris-generaal van de Navo, zei dat de aanslag met Novichok deel uitmaakte van een bredere Russische agressie, die ook bleek uit de annexatie van de Krim en cyberaanvallen op westerse politieke verkiezingen. Ook Syrië en Noord-Korea hebben voorraden chemische wapens, die met de hulp van Rusland zijn ontwikkeld.

Maar Rusland van zijn kant zegt dat de Verenigde Staten in het geheim aan nieuwe biologische wapens werken. Sommige Russische organisaties beweren zelfs dat de Verenigde Staten verantwoordelijk zijn voor de uitbraken van ziekten zoals zika en ebola.

Ook Novichok wordt door die organisaties in verband gebracht met de Verenigde Staten, die de aanval zouden hebben opgezet om Rusland in diskrediet te brengen.