Sinds het einde van de feodale maatschappij in de 18e eeuw, waar religie de Middeleeuwse burger zowat de enige morele houvast gaf, is de ‘verlichte‘ mens op zoek gegaan naar nieuwe goden, om de oude te vervangen. Deze zoektocht mondt vandaag de dag uit in de verheerlijking van sportlui, politici, maar ook ondernemers. Zij zijn de nieuwe Opperwezens en alles wat zij zeggen, tweeten of doen, wordt verheven tot het Heilige Woord. De ‘primus inter pares’ – de Oude Grieken zouden spreken van Zeus, de oppergod onder alle andere Goden – is zonder enige twijfel Elon Musk, die Bezos en co naar de achtergrond heeft verdrongen.
Yuval Noah Harari lanceerde de term ‘Homo Deus’ om aan te geven dat een klein deel van de bevolking in de nabije toekomst supersterallures zal krijgen. Zij zullen de maatschappij en de economie domineren dankzij artificiële intelligentie, genetische manipulatie en datawetenschap, bovendien gezegend met het eeuwige leven. De rest van de bevolking zal meedraaien in het door hen opgelegde systeem. De waarde die de mens nog aan het economisch systeem kan toevoegen zal dan vrijwel tot nul herleid zijn.
Men kan rustig stellen dat het huidige economische apparaat goed op weg is om Harari’s visie te realiseren. ‘Homo Dei’ zoals Mark Zuckerberg, Jeff Bezos, Sergei Brin en Jack Ma bepalen nu al ons dagelijks leven. Dankzij uitgekiende softwareapplicaties domineren zij sectoren zoals retail en media.
Musk is de eerste Homo Zeus
Elon Musk is echter een uitzondering. Hij is niet zozeer een Homo Deus. Hij is dat statuut al voorbij en rangschikt nu als ‘Homo Zeus’- of ‘oppergod’. Musk doet iets wat niemand hem heeft voorgedaan. Hij slaagt erin om op zijn eentje – met zijn ongebreideld denkvermogen en zijn ijzeren wilskracht – mega-industrieën, waar zeer hoge toegangsdrempels gelden voor kleinere bedrijven, omver te werpen. De autosector of de ruimtevaart zijn uiterst complexe sectoren om door te breken. Musk heeft deze onwaarschijnlijke opdracht tot een goed einde gebracht, wat hem ongetwijfeld een plaats zal opleveren in de galerij der groten van het kapitalisme.
Hij wordt door zijn volgers niet eens meer als een medemens gezien, maar als een echte God. Je kan zijn status alvast letterlijk nemen. Tesla-fans reageerden verbaasd toen een studie bij 511 Christenen – met de vraag hoe God eruit zou zien – een blauwdruk gaf van een gezicht dat bijna gelijkaardig was aan dat van de Tesla-oprichter.
Disclaimer: Ook ik was en ben één van de grootste fans van het Zuid-Afrikaanse godenkind. In september 2013 bestelde ik een Tesla zonder hem ooit te hebben gezien en rij er nu al 7 jaar mee rond. De schitterende autobiografie van Ashlee Vance “Tesla, Space X and the quest for a fantastic Future” verslond ik bij de publicatie in 2015. Het is dan ook één van de strafste ondernemersverhalen die bestaan. Een absolute aanrader. Wat niet belet dat het tijd is om wat gas terug te nemen en een aantal vragen te stellen rond de man.
Musk, een innovator die zijn gelijke niet kent, maar geen uitvinder…
Elon Musk is zonder enige discussie een zakelijk genie, een briljant industrieel en een innovator. Waarschijnlijk de allergrootste in zijn soort, een status die hij overneemt van Henry Ford. Deze laatste lanceerde de revolutie van massaproductie en gaf daarmee de groei van het kapitalisme een enorme zet. Musk is echter geen uitvinder – een status die velen hem onterecht toedichten – zoals Benjamin Franklin, Thomas Edison of zijn idool Nikola Tesla. Hij bezit wel de vaardigheid om uit bestaande technologieën het maximum te puren, gaande van een elektrische motor met een groot bereik, een veel goedkopere manier om raketten de lucht in te schieten of het efficiënt exploiteren van zonnepanelen.
Maar hij vond niets uit. De Hyperloop werd al in 1972 geconcipieerd door de ingenieur Robert Salter. De elektrische auto bestond al in 1832! In 1883 ontwikkelde Charles Fritz de eerste zonnecel en de eerste raket vloog in 1926 al de lucht in, een uitvinding van Robert Goddard.
Straffer dan Steve Jobs
Musk kan best worden vergeleken met Steve Jobs, die hierin ook een meester was. Jobs heeft de mobiele telefoon niet uitgevonden, hij heeft al zeker niet het touchscreen bedacht, maar hij kon als geen ander al deze puzzelstukken verwerken tot een helder, gebruiksvriendelijk product, dat onontbeerlijk is geworden in ons bestaan. Bovendien creëerden ze beide een onwaarschijnlijke cultus rond hun persoonlijkheid. Met een leger fans dat bereid is alles te kopen, op voorwaarde dat het logo van Apple of Tesla erop staat.
Musk onderscheidt zich van zijn medegoden. Door zijn achtergrond in natuurkunde en zijn onstilbare honger om bij te leren rond diverse onderwerpen zoals automechanica, artificiële intelligentie, zonne-energie of rakettechnologie, heeft Musk zich verdiept in zeer complexe industriële processen. Hij is geen softwaregeek zoals Zuckerberg of de Google-oprichters Brin en Page. Elke dag moet hij zich inwerken in complexe interacties tussen hardware en software, een kwaliteit die hem intellectueel zonder meer verheft boven zijn Silicon Valley-rivalen.
Onze nood aan nieuwe Goden
De mens kan het echter niet laten om achter goeroes aan te lopen. In de feodale maatschappij van weleer werden alle morele en ethische beslissingen in de handen van God gelegd. Dit bevrijdde een groot deel van de bevolking van de verplichting om na te denken. Wie de geboden van de Kerk volgde, kon rekenen op een plek in de hemel. De Verlichting bracht daarin verandering. Terwijl de 19e-eeuwse intellectuelen de Griekse filosofen herontdekten en Kant ons de weg wees van het kritische denken, werden geleidelijk de dogma’s van de kerk in vraag gesteld. In de plaats kwam de ideologie van het liberalisme en het onwrikbare geloof in de capaciteit van de mens om te oordelen wat goed en kwaad is.
Het humanisme was geboren. In de ideale omstandigheden betekent dit dat we allen zelf onze mening vormen en onze beslissingen baseren op rationele argumenten en doordachte denkprocessen, in de traditie van Socrates. Spijtig genoeg bleek dat toch moeilijker dan gedacht. Vandaag vervallen we terug in het kritiekloos achternalopen van een aantal goeroes, die het denken voor hun medemens doen. Elon Musk is daarvan het prototype. Hij wordt door miljoenen – opleiding speelt geen rol – gevolgd als ware hij Jezus Christus in eigen persoon.
Tegenspraak wordt niet geduld
Maar als we geen kritische vragen meer durven te stellen en zonder verpinken aanvaarden wat Elon Musk propageert, dwalen we.
Zo is het geen geheim dat elektrische wagens niet zo milieuvriendelijk zijn als ze wel lijken. De productiemethoden om een elektrische wagen te bouwen zijn helemaal niet CO2-neutraal. Bovendien zou de wereld er beter aan toe zijn als de overheden en bedrijven investeren in openbaar transport en infrastructuur. Met voorsprong de best geleide stadsstaat in de wereld durfde het zelfs aan om Elon Musk tegen te spreken. Singapore gaf aan te willen blijven inzetten op bussen en trams, eerder dan een vrijgeleide te geven aan zijn ambities om heel Singapore op elektrische auto’s te laten overschakelen. Een tegenspraak die Musk niet aanvaardde.
Dat typeert Musk honderduit. Hij is zo overtuigd van zijn eigen gelijk dat hij geen enkele kritiek aanvaardt. Toen Bill Gates het aandurfde om een elektrisch aangedreven Porsche Taycan te kopen, eerder dan een Tesla, zag Musk dit als een persoonlijke belediging, waarop hij prompt Gates een veeg uit de pan gaf. Trump zou het niet beter gekund hebben.
Mars of Aarde?
Daarnaast kunnen we ons afvragen wat de bedoeling is om Mars te koloniseren. Zou het niet verstandiger zijn om alle breinkracht van de wereld te gebruiken om de Aarde te redden in plaats van een route te zoeken om te ontsnappen – een privilege dat uiteindelijk enkel de ‘Homo Dei’ van deze wereld zal toekomen? Dat een aantal van de rijkste mensen ter wereld – Musk, Bezos, Branson – zo snel mogelijk de aarde wil verlaten, zegt ook iets over de huidige stand van de planeet.
Het recente boek van Michaël Mann ‘The New Climate War’ – één van ‘s werelds leidende experts in deze materie – is een zoveelste oproep om de juiste beslissingen te nemen en niet te veel te luisteren naar wie hardst roept. Vluchten aar Mars is geen oplossing. Je kan begrip opbrengen voor de ‘moonshot’-filosofie, maar alle grote vooruitgang in de wereld is er gekomen wanneer de overheid haar rol kan spelen in het transformatieproces. Nu beschikken deze privéspelers over zo veel geld dat het publieke belang ondergesneeuwd dreigt te raken in het belang van de ‘happy few’.
Hoe kleine beleggers zich kunnen verbranden
Ook stelt zich de vraag waarom Musk zich lanceert in de hype rond bitcoin. De recente aankoop door het bedrijf zelf kon op weinig sympathie rekenen. Bill Gates spaart zijn kritiek niet en waarschuwt kleinere beleggers om niet mee te gaan in elke manie die de Tesla-God lanceert. Is dit echt de kernactiviteit van Tesla of is dit een zoveelste provocatie aan het adres van het ‘establishment’, waarvan hij als rijkste man op aarde nu meer dan ooit deel van uitmaakt? Bovendien zijn bitcoins een energieverslindende en inefficiënte technologie, zoals recent de hoofdstrateeg van Puilaetco Frank Vrancken terecht opmerkte.
Maar misschien wil Musk zelf wel dat alles wat kalmeert. Zoals de Israëlische denker Yuval Harari gevat antwoordde op ons Newsweek-evenement in de Lotto Arena op de vraag van Thomas Vanderveken hoe hij omgaat met zijn godenstatus, zou Musk ook best nu reageren op deze godsverering.
Professor Harari verkeert immers in dezelfde situatie als Musk. Miljoenen – vooral hoogopgeleide – westerlingen hangen aan zijn lippen. In zijn antwoord deed hij een warme oproep om zelf kritisch te blijven nadenken en ons niet te laten verleiden door de sirenenzang van de goeroes.
Kritisch denken is de mooiste gift van de Verlichting. Het is onze plicht denken niet aan anderen over te laten. (am)
De auteur Xavier Verellen is ondernemer in de ‘Internet of Things’-industrie. Binnenkort komt zijn eerste boek ‘Human Park‘ uit.