Het coronavirus overspoelt nu Europa en de Verenigde Staten, maar heeft ondertussen ook langzaam wortel geschoten in Afrika. Wat staat het continent en haar zwakke gezondheidssystemen te wachten?
‘De snelle evolutie van Covid-19 in Afrika is zeer zorgwekkend en een duidelijk signaal voor actie’, waarschuwde Matshidiso Moeti, regionaal WHO-directeur voor Afrika, vorige week donderdag. Daarmee verwees ze naar de plotse toename van het aantal besmettingen in 34 landen. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) rapporteerde toen meer dan 600 gevallen voor het continent, vergeleken met 147 een week voordien. Hoewel die cijfers tot nog toe beduidend lager liggen dan bij ons, spoort de angst voor hun kwetsbare gezondheidssystemen verschillende Afrikaanse staten ertoe aan om vroegtijdig preventieve maatregelen te nemen.
Het continent spiegelt zich daarvoor naar het voorbeeld van Azië, meer nog dan Europa. Enkele Afrikaanse regeringen, waaronder Senegal, Rwanda, Ghana en Kenia, proberen de snelle verspreiding van het virus tijdig in te dammen door onmiddellijk scholen te sluiten, bijeenkomsten te verbieden en reisbeperkingen in te voeren – ondanks het relatief kleine aantal besmettingen.
Zo sloot de Nigeriaanse hoofdstad Lagos, met 21 miljoen inwoners de grootste Afrikaanse stad, al zijn scholen en zijn massabijeenkomsten er nu verboden. Daarnaast voerde de Nigeriaanse regering maandagavond al een verbod in op alle internationale vluchten en sloot het de landsgrenzen. Sinds zondagavond is ook Rwanda in een totale lockdown, het eerste Sub-Saharaanse land dat de maatregel nam om de verspreiding van het virus tegen te gaan. De Democratische Republiek Congo volgde dinsdag dit voorbeeld door de grenzen te sluiten en een verbod op reizen van en naar de hoofdstad Kinshasa uit te vaardigen.
In Zuid-Afrika, dat ondertussen 709 bevestigde gevallen telt, riep president Cyril Ramaphosa vorige week al een nationale noodtoestand uit. Het land gaat vanaf donderdag voor 21 dagen in lockdown en internationale reizigers die na 9 maart in Zuid-Afrika zijn aangekomen uit landen met een ‘hoog risico’ mogen hun hotels niet uit totdat ze een quarantaineperiode van 14 dagen hebben voltooid.
Slechte levensomstandigheden
Ondanks deze vroege en ingrijpende maatregelen vrezen experts dat Afrika het hardst getroffen zal worden door het coronavirus. De gezondheidsstelsels in de regio zijn te slecht uitgerust om een pandemie het hoofd te bieden, schreef Kevin Watkins, directeur van Save the Children UK, in een opiniestuk in The Financial Times. Volgens de WHO kreunt het continent onder een tekort van zo’n 3,6 miljoen gezondheidswerkers. Bovendien heeft de helft van de bevolking er geen toegang tot moderne gezondheidsdiensten.
Gezondheidsdeskundigen wijzen ook op de slechte levensomstandigheden in veel Afrikaanse landen, wat de verspreiding van het virus bevordert. In gebieden die kampen met ondervoeding, een hoge bevolkingsdichtheid en gebrek aan toegang tot water, zou het sterftecijfer volgens hen weleens hoger kunnen liggen dan wat tot nu toe in het Westen is gezien. Maar ook op het platteland, waar de bevolkingsdichtheid lager is, zijn de omstandigheden vaak verre van ideaal. In bepaalde gemeenschappen met hoge hiv-besmettingsgraden zijn mensen kwetsbaarder door ondervoeding en een zwak immuunsysteem.
Nergens in Afrika stijgt het aantal nieuwe besmettingen zo snel als in Zuid-Afrika. Volgens de minister van Volksgezondheid Zweli Mkhize stond het aantal bevestigde gevallen op woensdag op 709, tegenover 554 de dag ervoor. Hoewel de regering verschillende maatregelen neemt, waarschuwen experts voor wat er zou gebeuren als het virus de townships en informele nederzettingen binnendringt.
‘Ik maak me grote zorgen over de townships’, zegt ook Atiya Mosam, een arts en specialist in volksgezondheid, aan de telefoon vanuit Johannesburg. ‘De kans dat het virus zich snel verspreidt is er enorm omdat mensen er zeer dicht op elkaar leven en voorzieningen zoals badkamers en waterkranen delen.’
Hierdoor zijn maatregelen om verspreiding tegen te gaan, zoals voldoende de handen te wassen, er extra moeilijk te handhaven. ‘Plots bevelen we deze mensen dat ze vijf keer per dag hun handen moeten wassen, maar ze vragen zich af: ‘Waarom moet het nu opeens wel? Jullie maakten zich er vroeger geen zorgen over dat we dit deden en jullie gaven ons geen faciliteiten’’, merkt Mosam op, die nu zelf thuis blijft door een mogelijke besmetting met het coronavirus.
‘In ons land zijn we chronisch onderbesteed wat betreft faciliteiten, gezondheidswerkers en middelen’, voegt ze er nog aan toe. ‘Gezondheidsinstellingen proberen zich zo goed mogelijk voor te bereiden met wat ze hebben, maar als het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld al geen tests meer heeft, is het slechts een kwestie van tijd dat we ook een tekort hebben.’
Vluchtelingenkampen
Daarnaast vormen de miljoenen vluchtelingen in Afrika en in andere werelddelen een groot risico op een snelle verspreiding van het virus. Zo herbergt het gebied ten zuiden van de Sahara meer dan 26 procent van alle vluchtelingen wereldwijd, oftewel 6,5 miljoen. In vluchtelingenkampen met weinig sanitaire voorzieningen en waar mensen – net als in de Zuid-Afrikaanse townships – vaak opeengepakt zitten, zal het extra moeilijk worden de verspreiding van het virus tegen te houden.
‘Dit kan heel erg worden. Het zal moeilijk worden’, zei Patrick Youssef, adjunct-directeur voor Afrika bij het Internationaal Comité van het Rode Kruis (ICRC), hierover deze week aan The Guardian. ‘Onze angst is dat regeringen zullen proberen diegenen te beschermen die zij zien als hun eigen mensen … de mensen in vluchtelingenkampen zullen aan hun lot worden overgelaten.’
In de Sahel bijvoorbeeld, waar tot 1 miljoen mensen zijn verdreven door jaren van intercommunaal geweld en een toenemende jihadistische dreiging, wordt de situatie er niet beter op. Naast de bestrijding van het coronavirus, zijn regeringen, waaronder die van Tsjaad, Niger en Nigeria, er druk in de weer om de onophoudelijke gewapende aanvallen in de regio het hoofd te bieden. Zo doodden Boko Haram-militanten maandag nog 92 Tsjadische soldaten en vielen er 47 gewonden bij de dodelijkste aanval ooit op het leger.
Desondanks hebben sommige Afrikaanse autoriteiten al maatregelen genomen om vluchtelingenkampen voor het gevaar van Covid-19 te beschermen. Zo zijn in het noordoosten van Nigeria bezoekers verbannen uit kampen waar tienduizenden mensen zijn ontheemd door Boko Haram, om de verspreiding van het virus te voorkomen. De vraag blijft nu of andere landen soortgelijke maatregelen zullen nemen.
