Leiderschap in turbulente tijden, het kan je maken of kraken. De Commissie-von der Leyen ligt op schema voor een kraaksessie. Nadat verschillende vaccindebacles vorige week ontploften in het gezicht van de Commissievoorzitter, liet Buitenlandcommissaris Borrell zich gewillig vernederen in Moskou. Beiden moeten deze week spitsroeden lopen in het Europees halfrond.

Vorige week werd duidelijk dat Commissievoorzitter von der Leyen boter op het hoofd heeft bij de tergend trage vaccinatiecampagne binnen de EU. Krenterig onderhandelen en het onderschatten van productiemoeilijkheden zorgden ervoor dat men in het VK, de VS en in Israël al oneindig veel verder staan wat betreft vaccinatiegraad. Een poging tot daadkracht, door een controversieel exportverbod voor vaccins in te voeren, moest al snel terug afgevoerd worden. Von der Leyen gooide dan maar commissaris voor de Economie Valdis Dombrovskis onder de bus, in een poging om haar eigen politiek hachje te redden.

Rampzalig Ruslandbezoek

Tot overmaat van ramp werd Josep Borrell, de facto commissaris voor Buitenlandse Zaken, in zijn hemd gezet door zijn Russische tegenhanger Sergei Lavrov. Zonder enig mandaat van de lidstaten trok Borrell naar Moskou om de vrijlating van oppositieleider Navalny te eisen. Daar aangekomen liep de hoogste diplomaat in een zorgvuldig opgezette valstrik van Lavrov, die daarbij geholpen werd door Russische journalisten.

Onervaren en door een gebrek aan dossierkennis liet Borrell zich onder tafel praten door de Russische buitenlandminister. Bovendien liet hij zich verleiden tot het beschimpen van de VS, tot nader order nog steeds de belangrijkste Europese bondgenoot. Daarna stond hij schaapachtig te lachen toen hij Lavrov zonder enig tegengas ‘een onbetrouwbare partner’ liet noemen. Die laatste maakte de vernedering compleet door tijdens de visite drie Europese diplomaten per direct het land uit te zetten, maar nog vond Borrell het niet nodig om het bezoek af te breken.

De Russische doortocht van de Spaanse politicus heeft de reputatie van de EU zo’n ernstige schade toegebracht, dat een groep van tachtig Europarlementsleden gisteren zijn ontslag eiste in een open brief.

Onder vuur in het parlement

Borrell zelf mocht het gisteren gaan uitleggen tijdens de plenaire vergadering van het parlement, waar hij geconfronteerd werd met felle kritiek.

‘Uw desastreus bezoek heeft de Europese Unie schade toegebracht’, zei Hilde Vautmans van Open VLD. ‘Nooit leken we zo zwak en radeloos over onze aanpak van Rusland’.

Volgens de Nederlandse Europarlementariër Sophie in ’t Veld heeft Borrell ‘een ernstig geloofwaardigheidsprobleem’.

Toen Borrell het spreekgestoelte betrad sprak hij hardere taal over het Kremlin. Hij zei dat ‘de Russische regering een zorgwekkende autoritaire weg inslaat’ en dat het land ‘probeert ons te verdelen’. Daarop verzekerde hij de Europarlementariërs dat hij volgende week een lijst met Russische namen die moeten worden bestraft vanwege de gevangenisstraf van Navalny, zou voorleggen aan de lidstaten.

‘Ik zal concrete voorstellen doen’, beloofde hij de wetgevers. Hij voegde eraan toe dat hij zich ‘geen illusies maakte’ voor zijn bezoek. Dat moest dienen als verzachtende omstandigheid, maar deed wellicht nog meer wenkbrauwen fronsen.

Vaccindebacles

Via haar woordvoerder heeft von der Leyen haar steun uitgesproken. Na de weerslag die ze ervoer toen ze vorige week van Dombrovskis als zondebok opwierp kon ze moeilijk anders. De Commissievoorzitter zit momenteel echter niet in de ideale positie om Borrell te beschermen.

Ze ligt zelf zwaar onder vuur door de achterstand van de EU in de immuniteitsrace. De gemiddelde vaccinatiegraad in de EU ligt momenteel vier keer lager dan in het Verenigd Koninkrijk en de VS. De Commissie-von der Leyen had erop aangedrongen dat de aanschaf van vaccins door de EU moest worden afgehandeld. Met als argument dat het de kracht en solidariteit van het blok zou vergroten. Bovendien moest het risico van vaccinrivaliteit tussen de lidstaten te allen prijze vermeden worden. Daar valt natuurlijk veel voor te zeggen, maar anderhalve maand na de start van de vaccinatiecampagne blijken de resultaten ondermaats.

Toen von der Leyen vorige week de meubelen probeerde te redden door de export van vaccins naar Noord-Ierland aan banden te leggen, moest ze na enkele uren op haar stappen terugkeren. De open grens tussen de EU en Noord-Ierland was een van de gevoeligste en meest moeizaam bereikte punten in het brexitakkoord. Daarmee slaagde de commissie erin om het VK en EU-lidstaat Ierland tegen zich te verenigen.

Vandaag mag zij de toorn van het Europees Parlement ondergaan. Hoewel er nog niet publiekelijk om haar ontslag gevraagd wordt, is de reputatieschade voor haar commissie onherstelbaar. Het wordt cruciaal voor von der Leyen om tegen de volgende Europese top, eind februari, te tonen dat zij de gepaste leider is om Europa door deze turbulente tijden te loodsen.