Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen wil gerechtelijke stappen ondernemen tegen het Verenigd Koninkrijk. Brussel pikt het niet dat het Britse Lagerhuis een wet goedgekeurd heeft waarmee Londen eenzijdig belangrijke aspecten van de echtscheidingsovereenkomst met de EU kan terugdraaien. De no-dealbrexit is daarmee terug van nooit echt weggeweest.
Von der Leyen maakte donderdagochtend bekend dat ze een aanmaningsbrief zal sturen naar de Britse regering. Dat is de eerste stap van een inbreukprocedure, wat kan leiden tot een uitspraak van het Europees Hof dat het VK de wet overtreedt. Uiteindelijk kan de Europese procedurerechtbank dan boetes of andere sancties opleggen.
Bovendien is het slecht nieuws voor de post-brexitgesprekken, die de toekomstige handelsrelatie tussen de EU en het VK moeten bepalen. Weinig kans dat het Europees Parlement een overeenkomst ratificeert totdat de juridische procedure is afgerond.
Waarover gaat het?
Het draait allemaal om de controversiële Interne Markt Wet, waarvan premier Boris Johnson zelf toegeeft dat hij in strijd is met het internationaal recht. Het pijnpunt is het akkoord over Noord-Ierland, wat een zeer heikel punt was in de brexitdeal die vorig jaar gesloten werd. Om een ‘harde grens’ tussen Noord-Ierland en Ierland te vermijden – dat is belangrijk voor het vredesproces daar – werd overeengekomen dat Noord-Ierland grotendeels in de Europese interne markt blijft.
Via de onlangs gestemde wet beslist Johnson nu om het delicate compromis over Noord-Ierland gewoon uit te vegen. Volgens hem is het cruciaal dat Britse ministers de ‘optie hebben om maatregelen te nemen om het vrije verkeer van goederen en diensten naar Noord-Ierland te garanderen.’ Dat is volgens hem nodig om ‘het land te beschermen tegen de EU’.
Dat leidde de voorbije week tot bijzonder boze reacties in Ierland en de Europese Unie, maar ook bij eigen voormalige eerste ministers Theresa May en John Major: ‘Wat is het woord van het VK internationaal nog waard als wij ons niet houden aan afspraken?’, stelde die laatste.
Johnsons motivatie
Wat bezielt Johnson dan? Er zijn twee mogelijke beweegredenen: ofwel gebruikt hij de omstreden wet als pasmunt in de post-brexitonderhandelingen. In dat geval zou hij de problematische clausules kunnen schrappen, in ruil voor toegevingen van de EU.
Een andere mogelijkheid is dat Boris geen heil meer ziet in die gesprekken, en hij de EU met opzet schoffeert met de wet. Wanneer de EU dan gerechtelijke stappen onderneemt, wat von der Leyen van plan is, heeft hij een excuus om een no-dealbrexit te verwezenlijken. Bovendien kan hij dan tegenover zijn achterban stellen dat de EU hem daartoe gedwongen heeft. Want tenslotte: brexit betekent brexit, toch?