Eerst de boerenbetoging vrijdag, dan een akkoord?

Buigen of barsten, morgen voor Jan Jambon (N-VA) en zijn Vlaamse regering. De minister-president brengt vrijdag zijn ploeg opnieuw bijeen, over alweer hetzelfde dossier: stikstof. In de nacht van dinsdag op woensdag lukte Jambon er in een marathonsessie van 17 uur niet in een akkoord te maken: het water tussen cd&v en N-VA bleef te diep. Bij de christendemocraten is er, onder impuls van voorzitter Sammy Mahdi, in de fractie van het Vlaams Parlement toch wel een harde lijn ontstaan. Maar belangrijker: de schrik voor de reactie van de boeren, inclusief de eigen zuil Boerenbond, zit er diep in. Vrijdag plannen die een ‘grote’ betoging (de cijfers gaan niet boven enkele duizenden deelnemers) en nemen met zo’n 1.500 tractoren Brussel in de greep: de politie raadt nu al aan niet naar de hoofdstad te komen. Na die betoging kan de Vlaamse regering dan landen. Maar lukt dat? Zowel bij N-VA als cd&v is op topniveau wel verzoenende taal te horen: beiden herhalen “dat ze een akkoord willen”.

In het nieuws: Morgen felle hinder door een boerenbetoging in de hoofdstad.

De details: “Het grootste boerenprotest in meer dan twee decennia”, zo kondigen de Boerenbond en het Algemeen Boerensyndicaat aan. Interessant om straks te tellen over hoeveel personen, en niet enkel tractoren, het dan precies wel gaat.

De grote tunnels naar de hoofdstad gaan morgenochtend dicht. Mogelijks sluit ook de politie zelfs de kleine ring in Brussel af, ze “raden alvast sterk af om met de wagen naar de hoofdstad te komen”. Bij het Algemeen Boerensyndicaat, de tegenhanger van de Boerenbond, spreken ze nu al triomfantelijk van “1.500 tractoren” die ingeschreven zijn om naar het protest te komen.
Laat het duidelijk zijn: de 3,6 miljard euro belastinggeld die vorig jaar in het Krokusakkoord werd uitgetrokken om de landbouwsector te begeleiden, volstaat niet voor de sector. En met het protest laat de leiding van de Boerenbond, met oud-cd&v’er Lode Ceyssens op kop, de spierballen nog eens goed rollen.
Dat Ceyssens vandaag een rechtstreekse lijn heeft met cd&v-minister van Landbouw Jo Brouns is geen geheim: beiden zijn quasi buren in Limburg, en Brouns werd expliciet minister gemaakt om het stikstofdossier “recht te trekken”. Volgens N-VA was het diezelfde Brouns die tijdens de nachtelijke onderhandelingen van dinsdag op woensdag het meest dwars ging liggen, tegen de minister-president in, om toch maar geen akkoord te maken. Bij cd&v spreekt men dat dan weer tegen: Hilde Crevits, de viceminister-president en voorganger van Brouns, zit helemaal op dezelfde lijn, zo is te horen. Maar hoe dan ook: de schaduw van Ceyssens hing wel over de nachtelijke negotiaties, die woensdagochtend mislukten.
Uit de Vlaamse regering lekt vandaag wel dat de timing van een mogelijk akkoord een stevige rol speelt: eerst moet het geplande boerenprotest passeren, zo is te horen. “We moeten vermijden in een setting terecht te komen, waarbij we snel voor die betoging het dossier nog regelen. Dat gaat niet”, zo klinkt het wat verbloemd bij de christendemocraten.

De essentie: Bij cd&v speelt men een hard spel. Maar het einddoel is niet eruit stappen.

In september, bij de begrotingsonderhandelingen, bleven zowel N-VA als Open Vld met een kater achter: de indruk ontstond manifest bij de leiding van beide partijen dat hun coalitiepartner cd&v, onder impuls van de jonge voorzitter Mahdi, uit de coalitie wilde trekken.
Die onzekerheid rond de rol van Mahdi, en de krachtsverhoudingen tussen hem en viceminister-president Hilde Crevits (cd&v), speelden ook bij deze crisis manifest voor Jambon en co. Daar twijfelden sommige ministers de afgelopen weken aan het einddoel bij cd&v: ging het over landbouw, of ging het over “een dossier om eruit te kunnen stappen“, zo kwam de vraag meermaals.
Verschillende bronnen bevestigen ook dat in de Vlaamse fractie van cd&v de standpunten tegelijk verhard zijn: daar trekt men zich fel op aan de meer assertieve koers van de voorzitter. Het maakt dat een akkoord sluiten niet zomaar kan, voor de cd&v-ministers.
Maar de nachtelijke onderhandelingen van dinsdag op woensdag spelen daarbij vreemd genoeg een positieve rol, vandaag. Want hoewel die gesprekken mislukten, verliepen ze volgens verschillende ministers, zowel van N-VA als cd&v, wel hoffelijk. Geen geroep of stemverheffingen, geen persoonlijke aanvallen.
Wel was er een lastig moment, omdat bij cd&v de indruk ontstaan was in de nachtelijke uren dat de gelijkschakeling van industrie en landbouw verworven was. Maar dat bleek een misverstand, dat even pijnlijk moest worden vastgesteld, toen nieuwe teksten op tafel kwamen. Alleen: ook toen geen man overboord. Het werd nooit venijnig: helemaal anders dan bij de crisis in september.
En net die sfeer heeft wat vertrouwen gewekt. Beide kampen willen een deal, zo klinkt bij de betrokkenen. Een val van het kabinet veroorzaken, of een wisselmeerderheid in het Vlaams Parlement moeten toestaan, zijn tegelijk scenario’s waar zowel elke Vlaamse minister voor huivert.
Ondertussen is immers wel ruim aangetoond dat cd&v de rug kan rechten, én dat ze de grote voorvechter van de boerenstand blijven. En daar was het voorzitter Sammy Mahdi (cd&v) in deze toch om te doen. “We moeten een akkoord maken, er is duidelijkheid nodig voor de landbouwsector”, zo herhaalt een hoge cd&v-bron ook nog eens. “Maar er moet voldoende perspectief zijn voor de boeren.”
Tegelijk staat zijn partij manifest onder druk vanuit de eigen zuil. Gisterenavond kreeg Brouns nog een delegatie van de jongeren van de Boerenbond aan zijn deur in Kinrooi: “Ik wil jullie allemaal bedanken voor jullie steun en vertrouwen”, postte de minister op z’n Instagram achteraf. Niet meteen de context waarin dan makkelijk compromissen gesloten worden in de regering, die onvermijdelijk de achterban van landbouwers pijn zullen doen.
De afwikkeling is dus van belang: eerst de betoging laten passeren, waar cd&v nog wat extra steun kan rapen, om dan te kunnen landen met een akkoord, zo is de verwachting binnen de Vlaamse regering. Meteen ligt de nieuwe deadline ergens vrijdagnacht dus. Vermoedelijk met weer dezelfde twee knelpunten, twee eisen van cd&v op tafel: de gelijkschakeling in de stikstofnormen tussen landbouw en industrie én de uitwisseling tussen landbouwbedrijven van stikstofuitstoot.
Belangrijk daarbij: ook cd&v wil niet dat heel de procedure van vooraf aan begint, met een nieuw openbaar onderzoek. Net dat is voor N-VA de rode lijn. “Maar ze mogen die ook niet misbruiken in de discussie, door ons niets te willen geven”, is te horen bij een cd&v-topper.
Opvallend: men dringt er nu ook wel op aan echt nachtwerk te vermijden: “Het is allemaal nogal technisch, beter dat Jan dan niet midden in de nacht net die punten op tafel brengt“, zo stelt een regeringsbron.
Jambon zelf kondigde in het Vlaams Parlement overigens zijn nieuwe deadline aan: “Ik had destijds gezegd dat we in de week na de krokusvakantie dit akkoord zouden afronden. Wel, die week is halfweg, dus we zullen van de rest van de week gebruikmaken om dit akkoord inderdaad af te ronden.”

Gevolgd: Het debat in het Vlaams Parlement was, zoals voorspeld, keihard voor de Vlaamse regering.

“Voor u staat een ontgoocheld, maar vastberaden man“, zo stak Jambon zelf van wal, woensdagmiddag. De herinnering aan zijn mislukte Septemberverklaring zweefde daarbij boven het Vlaamse halfrond. En opnieuw was het cd&v, met Brouns en Crevits op de ministeriële banken, die de N-VA-kopman ertoe dwong om met lege handen voor het Vlaams Parlement te verschijnen.
Maar anders dan toen, waren er deze keer wel meer regieaanwezigen uitgezet. Geen dissidente stemmen in de meerderheid dus, en eigenlijk ook geen commentaar vanop de regeringsbanken. Enkel Jambon zelf kwam tussen, bijzonder schaars, om zijn punt te maken. Hij had het over een regering die “in het volste respect” “keihard had doorgewerkt”, maar “dat er nog enkele harde noten te kraken waren”.
Bij de oppositie nam men uiteraard geen vrede met die uitleg. Wat volgde was een koud stortbad, dat Jambon en co lijdzaam moesten ondergaan. De kleine oogjes en hangende schouders na de slapeloze nacht waren er al, dit kwam er nog bij voor de Vlaamse regering.
“Sterke Jan, hadden ze ons beloofd, slappe kost hebben we gekregen. Opnieuw geen akkoord, opnieuw een minister-president die met lege handen naar het parlement komt nadat hij zichzelf een deadline had opgelegd. Wat een blamage”, zo sneerde Jos D’Haese (PVDA).
Björn Rzoska (Groen) had het over “de karikaturen van partijvoorzitters en de slogans van ministers op sociale media”. “Sabotage Sammy, met zijn drie bomen en een speciale vleermuis. Coalitiepartners moeten kopje onder geduwd worden. De precampagne die de laatste maanden in Limburg door twee protagonisten uit uw regering, namelijk minister Brouns en minister Demir, wordt gevoerd, is bedroevend. En beseffen jullie wie het gelag betaalt van dit soort politiek?”
Bij Vlaams Belang probeerde Chris Janssens toch maar Demir uit haar kot te lokken, om zich wél in het debat te mengen: “Ik maak u hier toch al een viertal jaar mee, ik maak u ook intussen al een vijftal jaar mee in de Genkse gemeenteraad, en ik herken u vandaag niet meer. Meestal komt u met stoere verklaringen, is dat met veel lichaamstaal, is dat met veel Sturm und Drang, en meestal geeft u cd&v daarbij nog eens een klets om de oren. En vandaag wil u blijkbaar een bemiddelende rol spelen? U lijkt wel te solliciteren naar de toekomstige functie van minister-president.”
Maar Demir hield zich effectief opvallend op de vlakte, en gaf een nietszeggend antwoord, zelfs nadat Brouns vanop de ministerbanken wél nog eens de cd&v-eisen herhaald had.
Een wel erg scherpe Bruno Tobback (Vooruit) ging in de diepte in het debat. En opvallend, Demir knikte daarbij wel regelmatig heftig, tijdens de tussenkomst van de oppositie: de goede verstaander begreep het.
- “Het zou gaan over voedselvoorziening. Het volstaat om één keer te kijken naar de cijfers om te weten dat het klinkklare onzin is die u hier verkoopt. Er worden hier in dit land elk jaar 1.710.000.000 kilogram, 1,7 miljard kilogram aan dieren geslacht. Elke maand 25 miljoen kippen, en bijna 900.000 varkens. Per dag zijn het 30.000 varkens en 800.000 kippen.”
- “Het zou om de boeren gaan? Cd&v heeft vijftig jaar lang de ministers van Landbouw gehad. Er is letterlijk geen enkel jaar in de afgelopen vijftig waarin het aantal landbouwers in Vlaanderen niet gedaald is onder dat beleid. Vergeleken met de jaren ‘80 is twee derde van de landbouwbedrijven verdwenen. Niet ondanks het beleid, maar omwille van het beleid. Omwille van een beleid dat voluit inzet op grootschalige landbouw als een industriële sector.”
- “Mahdi denkt dat dit gaat over vleermuizen. Misschien moeten we eens kijken naar de stijgende drinkwaterfacturen van de Vlamingen vanwege steeds toenemende vervuiling van grond- en oppervlaktewater. Want dit model, en daar gaat dit debat over, is heel simpel: de schulden zijn voor de boeren, de vervuiling is voor de buren.”

Om van achterover te vallen: De Kamer regelde twee decennia lang een extra hoog pensioen voor haar topambtenaren én oud-voorzitters. Illegaal, zo blijkt.

Jarenlang kreeg oud-Kamervoorzitter Herman De Croo (Open Vld) 6.688 euro per maand betaald, waar hij wettelijk geen recht op had. En hij is niet alleen: ook ex-voorzitter Siegfried Bracke (N-VA) genoot van het systeem, net als een hele tros topmedewerkers van de Kamer, die op pensioen gingen de afgelopen jaren.
Gisterenavond kwam er reactie: “Open Vld en Herman De Croo benadrukken dat zij niet op de hoogte waren van dit mogelijks probleem. Op zich kan een gepensioneerd mandataris er van uitgaan dat zijn pensioen en vergoedingen correct berekend zijn.” Meteen deed vader De Croo “afstand van de regeling”, en beloofde hij “dat als de regeling onwettig zou zijn, wat nog niet duidelijk is, ik die voor het verleden ook zal terugbetalen.” Het gaat om honderdduizenden euro’s.
De Croo en straks ook Bracke kunnen moeilijk anders: in de Kamer zelf greep de huidige generatie politici, met Kamervoorzitster Eliane Tillieux (PS) immers zelf hard in. Tillieux ontdekte in haar boekhouding een vreemde uitgave van honderdduizenden euro’s, die ze niet kon thuisbrengen, waarop uiteindelijk dat wel erg gunstige, en bovendien wettelijk niet toegestane pensioenregime naar boven kwam.
Deze week riep ze het Bureau van de Kamer bijeen om alle fractieleiders en ondervoorzitters te briefen. Die reageerden ontzet: hoe kan het dat zoiets gebeurt, op een uiterst gevoelig dossier als de vergoedingen van de politici zelf? Verschillende bronnen wijzen erop dat, omdat ook de topambtenaren van de Kamer zelf profiteren van de regeling, het hele systeem lang onder het tapijt verborgen bleef.
Men besliste het systeem onmiddellijk stop te zetten. In die zin kan senior De Croo geen afstand doen van iets wat hij met onmiddellijk ingang al verloren heeft. “De Kamer onderzoekt nu verder hoe het de uitgekeerde bedragen kan terugvorderen”, zo duidde een ingewijde.
Dat de regeling zelf ethisch laakbaar is, maar bovendien onwettig, maakt het extra lastig. In 1978 werd met het zogenaamde ‘Wijninckxplafond’ een maximum gelegd op het pensioen van ambtenaren. Concreet mag het pensioen van een ambtenaar niet hoger liggen dan 93.760,79 euro per jaar, of 7.813,40 euro bruto per maand, zo staat te lezen op de website van de Federale Pensioendienst.
Door de regel van de wet-Wijninckx te schenden zijn de systemen en betalingen ontzetting. Maar er is een tegenargument: de bedragen zaten wél in de begroting van de Kamer en die keurde een meerderheid altijd goed. Meer zelfs, specifiek op die hoge bijdragen voor de oud-voorzitters kwam in 2020 al kritiek van PVDA, zo schrijft De Tijd vandaag. Maar toen reageerde daar niemand van de meerderheid op.
Bovendien is het ambt van Kamervoorzitter an sich al bijzonder goed betaald: in 2017 werd bepaald dat de voorzitter slechts één euro meer mag verdienen dan de premier, zo’n 290.000 euro bruto per jaar, of meer dan 24.000 euro per maand.

Om te volgen: Vincent Van Peteghem (cd&v) pakt uit met z’n fiscale hervorming. Die oogt interessant. Maar komt er ooit iets van?

Een vicepremier en minister van Financiën die stevig uitpakt in de media met z’n werk: een grote hervorming van het fiscale systeem. Dat levert zoals verwacht toch veel media-aandacht op. Alleen, de vraag die nu al meer dan een jaar boven de al zo vaak aangehaalde ‘grote fiscale hervorming’ zweeft: wat komt er op een dag allemaal van terecht?
Eerst even ten gronde: Van Peteghem heeft duidelijk werk gemaakt van zijn plannen, en etaleerde dat gisteren voor de geschreven pers, die hij als een professor Financiën een uur lang bijna les gaf, en vanmorgen voor de radio. Daarbij heeft hij het voor alle duidelijkheid over een “eerste fase van een bredere fiscale hervorming”, later moet nog meer volgen. Het uitgangspunt is al lang gekend: een verschuiving van de lasten op arbeid naar vermogen en consumptie.
De headline is meteen gekend: volgens Van Peteghem houdt de gemiddelde werkende Belg door de hervorming straks 835 euro netto per jaar meer over. Het gaat om voorstellen waarvan hij hoopt dat ze op 1 januari 2024, dus nog deze legislatuur, kunnen ingaan. Een volgende, tweede fase van de belastingverhoging zou dan voor de volgende legislatuur zijn.
Die netto verhoging maakt Van Peteghem mogelijk door de belastingvrije som voor werkenden te verhogen van 10.160 euro naar 13.500 euro. Het gaat om het deel van het inkomen waarop geen belasting moet betaald worden via de jaarlijkse belastingbrief.
De belastingschijven in die belastingbrief worden zo aangepast dat minder mensen in de hoogste belastingschijf van 50 procent terechtkomen en ook dat het loon van mensen met een hoog inkomen voor een kleiner deel aan het hoogste tarief belast worden. Het doel is onder meer om mensen aan te moedigen tot een voltijdse job.
Daarnaast wil Van Peteghem ook het systeem van de werkbonus uitbreiden, dat het nettoloon van werknemers met een laag inkomen verhoogt met een bonus, zodat ook bij promotie het verschil tussen werken en niet werken groot blijft. Dat moet mensen stimuleren om op de arbeidsmarkt te blijven.
Daarnaast heeft Van Peteghem nog een pak andere maatregelen klaar.
- Het fiscale onderscheid tusssen alleenstaanden, samenwonenden en gehuwden wordt afgebouwd. Het huwelijksquotiënt, wat voordelig is voor gehuwden, wordt uitgedoofd over een periode van 20 jaar.
- In dezelfde filosofie wordt in de plannen ook het onderscheid tussen gescheiden en niet-gescheiden koppels afgebouwd, over een periode van 20 jaar. Daarbij wordt het “weinig neutrale en misbruikgevoelige” stelsel van onderhoudsuitkeringen uitgedoofd.
- “We verhogen de fiscale aftrekbaarheid van opvangkosten nogmaals trapsgewijs met 9 euro tot 24,70 euro per kind per dag. Ten opzichte van het begin van deze legislatuur betekent dat meer dan een verdubbeling”, zo staat in z’n plan.
- Van Peteghem wil ook een nieuwe fiscale regeling uitwerken om werknemers op een financieel gunstige manier te laten deelnemen in het eigen vermogen van hun werkgever. Concreet zullen aandelenopties niet bij toekenning, maar bij realisatie belast worden. “Op die manier kunnen ook start- en scale-ups gebruikmaken van een belangrijk instrument om talent aan te trekken en aan boord te houden.”
Om dat allemaal te betalen komen er ook belastingverhogingen.
- Een echte vermogens(winst)belasting zou maar in de ‘tweede fase’ komen, voor de volgende regering dus. “In afwachting van de uitwerking van een evenredige belasting op vermogenswinsten, verdubbelen we de bijdrage op de effectenrekeningen met een waarde boven 1 miljoen euro”, schrijft Van Peteghem.
- Maar daarnaast wil hij via een “harmonisering van het btw-stelsel” voor sommige producten hogere btw aanrekenen. De btw zou dan naar 9 procent gaan. De basisproducten blijven buiten schot en krijgen in sommige gevallen zelfs een btw-verlaging. Dat geldt voor groenten en fruit, geneesmiddelen, luiers en openbaar vervoer, die net als de papieren kranten vandaag als enige product, naar 0 procent btw zouden gaan. Basisproducten als elektriciteit, aardgas, leidingwater en verwarming zouden wel die 6 procent btw behouden.
Een klassieker bij elke belastinghervorming is een verhoging van de accijnzen op tabak. Ook Van Peteghem denkt daaraan. Bovendien wil hij ook accijnzen heffen op alternatieve tabaksproducten. Mogelijk gaat het om e-sigaretten.

En nu? De MR briest al. Eerder deed ook Vooruit dat. En Open Vld minimaliseerde al heel de oefening.

Meteen reageerde Georges-Louis Bouchez (MR) als door een wesp gestoken, toen vanmorgen in La Libre te lezen was dat ook de MR akkoord zou gaan met die verdubbeling van de effectentaks. Journalist François Matthieu, toch een absolute topper in z’n vak, kreeg plots de volle laag, omdat hij dat geschreven had. Die schermde met bronnen bij de MR.
Maar Bouchez ontkende dat in alle talen, en torpedeerde meteen het idee van Van Peteghem. “Wij weigerden die taks te verhogen, belastingen moeten dalen, niet stijgen!”, zo brieste hij.
Afgelopen weekend gaf ook Conner Rousseau (Vooruit) een schot voor de boeg. Toen ging het over het btw-tarief. Daarvan gaf de socialistische voorzitter aan dat het absoluut niet kon dat voor basisproducten dat btw-tarief zou stijgen. De vraag is of het volstaat om enkel nutsvoorzieningen en fruit aan een lager tarief te houden: in de winkelkar gaat men in elk geval een algemeen tarief van 9 procent in plaats van 6 procent voelen.
Maar dat is natuurlijk de essentie van een fiscale hervorming: het geld om de lasten op lonen te verlagen, moet ergens vandaan komen. Als men die nieuwe inkomsten onderuit haalt, wankelt heel de hervorming.
Eerder hadden ook Egbert Lachaert (Open Vld) en eigenlijk premier Alexander De Croo (Open Vld) zelf ook al de verwachtingen rond die hervorming fel getemperd. “De grote hervorming waarmee je de mensen blij gaat maken, en waarmee je minder belastingen heft, is voor later”, zo stelden de Vlaamse liberalen al.
Vandaag liet Lachaert veelbetekenend weten: “Er liggen elementen op tafel om de gesprekken verder te voeren in de regering en in 2024 de eerste stappen te zetten.” Daarmee zet Open Vld dan toch weer de deur een klein beetje open: Van Peteghem mag nog hopen.