Binnen de Europese Unie woedt een heftig debat over hoe de economische crisis straks wordt aangepakt. Hoe dan ook is één effect al heel duidelijk: eens deze pandemie over is, zal de staatsschuld overal geëxplodeerd zijn. ‘Coronabonds zijn geen holle praat over ‘solidariteit’, het zal misschien noodzakelijk worden, ook voor ons’, klinkt in regeringskringen.

In het nieuws: Beleidsmakers zijn volop bezig om de ‘day after tomorrow‘ voor te bereiden, het moment dat de crisis medisch afgelopen is, en de economie kan hervatten.

De details: Die wereld na corona oogt bijzonder zwaar, financieel gezien.

• Het is in elk geval duidelijk dat grote lessen getrokken zijn over hoe een plotse, wereldwijde contractie van de economie moet worden aangepakt. De overheden, wereldwijd, moeten diep in hun buidel tasten, en de kraan van uitgaven openzetten.
• Dat deden de overheden ‘recent’ nog, in 2008, toen een grote financiële crash het hele systeem op z’n grondvesten deed daveren. Maar de staat, vooral de Amerikaanse en in mindere mate de Europese landen, kwam tussen, en redde met heel veel overheidsgeld en -garanties het vel van de banken, en bij uitbreiding heel de economie.
• In combinatie met die overheden die geld tegen de crisis aangooiden, waren er de centrale banken, de Amerikaanse Fed en de Europese ECB, die zelf ook de ‘bazooka‘ inzetten: ze drukten massaal geld bij, en gebruikten dat om gigantische hoeveelheden overheidsobligaties op te kopen, en zo ‘geld in het systeem’ te pompen.
• Die dubbele aanpak, overheden die de uitgavenkraan opendraaien en centrale banken die geld bijdrukken, wordt ook nu weer toegepast, in 2020.
• Maar deze crisis lijkt veel langer te duren, en heeft ook veel meer impact op allerlei sectoren: hele delen van de economie vallen gewoon stil, meer dan een miljoen mensen zit in België plots technisch werkloos thuis. Dat is nog nooit eerder gebeurd.

Wat zijn de gevolgen voor België? Het is duidelijk dat die voor de overheid zeer groot zullen zijn.

• De overheidsschuld dreigt te exploderen. Bronnen binnen en buiten de federale regering werken met projecties die uitgaan van een ontsporing van de begroting tot 7 à 8 procent van het bbp, in het eerste jaar alleen. En dat zijn nog voorzichtige ramingen.
• Het gevolg is duidelijk. De overheidsschuld zal in z’n totaal ook weer fors toenemen. Voor de coronacrisis zat België al niet geweldig: het tekort op de begroting was na Italië, dat tegen de 3 procent zat, al het op één na slechtste van Europa, met een geschatte 2,5 procent van het bbp.
• We torsen ook een schuld, die in verhouding tot onze economie erg groot is. Zeker vergeleken met andere Europese landen is onze schuldgraad hoog (cijfers van Q3 2019):
  • Slechtste leerling is Griekenland, met 178,2%
  • Italië zit aan 137,3%
  • Portugal heeft een schuldgraad van 120,5%
  • Dan komt België, met 102,3%
  • Frankrijk zit op 100,5%
  • Spanje op 97,9%
  • Duitsland zit met 62,6% net boven de ‘norm’ die de eurozone eigenlijk oplegt: maximum 60% schuldgraad
  • Nederland zit op 59,4%
  • Ook Finland zit daarrond, met 61,2%
  • Luxemburg zit op 20,6%
• ‘De kans is groot dat wij straks, na de crisis, op ‘Italiaans niveau’ gaan zitten: rond de 130 procent‘, zo stelt een bron. Het is erg moeilijk om daarover nu al precieze voorspellingen te doen, maar elk scenario gaat in elk geval in die richting: een enorme klap voor de overheidsfinanciën.
• Het is niet moeilijk om bovendien de effecten op onder meer de Italiaanse en Spaanse schulden te gaan voorspellen: daar dreigt men van ‘Italiaans‘ niveau gewoonweg naar een ‘Grieks‘ niveau van schulden af te zakken.

The big picture: De Europese discussie over coronabonds gaat uiteindelijk daarover: hoe vermijden dat sommige staten gewoon ‘junk’ worden, niet meer kredietwaardig, om al hun schulden ooit af te betalen.

• De Europese leiders zijn daar al een week stevig over aan het bikkelen: hoe ziet de Europese financiële constructie er na corona uit?
• Iedereen is het erover eens dat ‘stevige instrumenten’ moeten worden ingezet. De grote knoop zit hem rond de uitgaven van schuldpapier in de eurozone. Nu verloopt die nog altijd per land: elk land financiert z’n schulden met inkomsten, belastingen, maar ook met de uitgave van nieuwe ‘bonds’ of obligaties.
• Landen als Duitsland en Nederland moeten daarbij nauwelijks rente betalen, Italië en Griekenland betalen meer. Dat verschil tussen beide rentes, de zogenaamde ‘spread‘, mag niet te groot worden: anders is het onhoudbaar binnen één munt.
• De grootste groep, voornamelijk Zuid-Europese landen (zie de lijst hierboven), die de grootste schuldgraad hebben, wil nu voor eens en altijd de schulden ‘gezamenlijk’ gaan uitgeven. Dat idee is niet nieuw, vroeger heette het ‘eurobonds‘: waarbij alle eurolanden samen hun schulden op de markt zouden gaan brengen.
• Negen landen, de ‘No Limits Nine’ gedoopt, hebben dat voorstel nu met een klap terug op tafel gelegd: ‘coronabonds‘ heet het nu.
• Maar vier Europese landen, de zogenaamde ‘Hanseatic League’, Duitsland, Oostenrijk, Finland en vooral het hardnekkige Nederland, willen daar absoluut niet van weten.
• De redenering is calvinistisch simpel: geen ‘moral hazard‘, ook niet in tijden van coronacrisis. Landen die in het verleden een enorme schuldenberg hebben aangekweekt door de tering niet naar de nering te zetten, moeten nu niet ‘dankzij’ de crisis een ‘free pass‘ krijgen.
• Nederland wordt daarbij fel op de korrel genomen. Zo haalde Jacques Delors, voormalige voorzitter van de Europese Commissie, hard uit naar ‘het gebrek aan Europese solidariteit, dat levensgevaarlijk is’.
• Twaalf Italiaanse gouverneurs en burgemeesters doen daar nu in de Frankfurter Algemeine nog eens een schepje bovenop. Ze viseren opnieuw Nederland en roepen Duitsland op dat voorbeeld niet te volgen: ‘Een voorbeeld van gebrek aan ethiek en solidariteit in elk opzicht’, zo stellen de Italianen. Ze willen dat Duitsland ‘aan de juiste kant gaat staan: die van vrijheid en solidariteit’. En ze herinneren eraan dat na de Tweede Wereldoorlog ook Duitse schulden zijn kwijtgescholden.
• Kop van Jut is Wopke Hoekstra, de Nederlandse minister van Financiën. Die verzette zich op de Europese meetings tegen coronabonds, maar weigerde ook het ESM, het Europees noodfonds, ten volle in te zetten. Daarvoor had onder meer de Belgische minister van Financiën Alexander De Croo (Open Vld) toch uitvoerig gepleit. Hoekstra wilde strenge voorwaarden voor die kredietlijnen én hij eiste een rapport over de vraag waarom het noorden wel een spaarpot had aangelegd en het zuiden niet.
• Die houding leidt tot grote spanning: de Italiaanse premier viel de Nederlanders al frontaal aan, de Spaanse liberalen hebben hun Europese partner Mark Rutte al gevraagd afstand te nemen van Hoekstra.
• En ook interessant: de Nederlandse Centrale Bank ziet het anders. De baas van die bank, Klaas Knot, en ook z’n voorganger Nout Wellink pleiten voor coronabonds: ‘Wij zijn geen rijk noorden meer als het hele zuiden omvalt.’
• Het debat zal wel nog even woeden: pas op 7 april is er een volgende EU-top.

De positie van België: Zoals altijd is dit land wat verdeeld.

• De Vlaamse regering heeft in haar regeerprogramma expliciet ingeschreven dat ‘Vlaanderen aansluiting moet vinden bij Noord-Europa‘. De afgelopen jaren was N-VA-kopstuk Johan Van Overtveldt de minister van Financiën, en die probeerde zoveel als mogelijk op de Hansa-lijn te zitten: maar onder meer door de MR in de regering, met toenmalig premier Charles Michel (MR), lukte dat niet.
• Michel voer z’n eigen koers met België, steeds in het kielzog van de Franse president Emmanuel Macron. Dat deed hij eigengereid, zonder veel overleg. ‘Wij moesten regelmatig via David Cameron en later Theresa May en hun notulen, die we verkregen via contacten in Downing Street, te weten komen wat Michel op Europese tops precies gezegd had’, zo is bij N-VA te horen.
• Die houding lijkt Sophie Wilmès (MR) te hebben overgenomen: in het debat van de coronabonds pleitte ze voluit mee, ze tekende samen met acht andere Europese landen de brief die dat idee kracht moest bijzetten.
• Wat later corrigeerde ze wel, na vragen uit de Nederlandstalige pers, en was België voorzichtiger: een lijn die De Croo lijkt te bewandelen, door te pleiten voor het ESM, en voorwaarden aan de bonds.
• De N-VA zit met Van Overtveldt duidelijk op een andere lijn: het is geen moment om nu plots de sluizen voor Zuid-Europa open te gaan zetten.
• ‘De echte vraag is of we op een bepaald punt alleen misschien niet beter zijn om ook gewoon die coronabonds, of eurobonds, te hebben, als België compleet zal afglijden in haar staatsschuld. We zijn financieel geen Noord-Europees land, hé’, zo is ook bij N-VA cynisch te horen.

Ondertussen een Belgische onthouding: In de verdeling van cohesiefondsen ‘om corona te bestrijden’, stemde België als enige land niet mee.

• Dat leidde tot grote verontwaardiging, bij onder meer Parlementsleden Ben Segers (sp.a) en Jessika Soors (Groen): was België als enige niet bezig corona te bestrijden? De vinger werd flink gewezen naar de N-VA, die ook in het Europees Parlement als een van de enige fracties zich onthield bij die stemming.
• De N-VA, en uiteindelijk dus ook de Vlaamse regering, onthielden zich, waardoor België niet anders kon dan zich ook te onthouden: er moet consensus zijn voor het federale niveau ‘ja’ kan zeggen. Onder meer in het CETA-dossier bleek dat één deelstaat zo alles kan blokkeren: nu ging het om een onthouding, wat minder sterk is.
• Het gaat om de verdeling van Europees geld om corona te bestrijden, dat uit Europese ‘cohesiefondsen‘ komt. Die middelen zijn vooral bedoeld om de armere delen van Europa dichter bij de rijkere te laten aansluiten, vandaar ‘cohesie’ of samenhang. Die verdeling is politieke dynamiet: iedereen wil die centen. De verdeelsleutel kan je dus niet op één-twee-drie wijzigen.
• Het gaat om veel geld, 37 miljard in totaal. Maar het zijn niet de meest getroffen landen in de coronacrisis die het meeste krijgen:
  • Polen krijgt 7,435 miljard
  • Hongarije krijgt 5,603 miljard
  • Spanje, zwaar slachtoffer van corona, krijgt 4,145 miljard
  • Roemenië krijgt 3,079 miljard
  • Slovakije krijgt 2,475 miljard
  • Italië, ook midden in de crisis, krijgt 2,318 miljard
• België hangt helemaal onderaan de lijst, met ‘maar’ 66 miljoen uit die cohesiefondsen. Die gaan voor het overgrote deel naar Wallonië. Het is daar dat de N-VA, maar bij uitbreiding heel de Vlaamse regering, het moeilijk mee heeft: Vlaanderen is veel meer getroffen door de coronacrisis.
• Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) roert al langer de trom daarover, mét steun van zijn regering. Dat standpunt lag al langer vast, voor onder meer sp.a, Groen en enkele kranten zich vastbeten in de zaak.
• Op Twitter roerde de CD&V-voorzitter Joachim Coens zich ondertussen: ‘Ik heb uitleg gevraagd: men spreekt over vragen stellen over de verdeling van de middelen, waarna de consensus in Europa niet terug aan bod is gekomen. Het is niet het doel obstructie te voeren.’

Niets om trots op te zijn: De Tijd pakt uit met een zoveelste blunderverhaal rond mondmaskers.

• Een partij van 100.000 mondmaskers, die vorige week vanuit de Vlaamse overheid werd geleverd, blijken onbruikbaar om Covid-19 te bestrijden. Het zijn maskers voor industrieel gebruik. Nochtans was vorige week door Vlaams minister van Welzijn Wouter Beke (CD&V) gecommuniceerd over die levering.
• Het agentschap Zorg en Gezondheid kon volgens documenten zelf vaststellen dat de maskers geen kwaliteitsmerk of certificaat dragen: ze waren niet geschikt voor medische doeleinden.
• Toch werden ze geleverd, onder meer aan het Antwerpse revalidatieziekenhuis RevArte. “Ze bleken niet, zoals gezegd, uit China maar uit Colombia te komen. Ze zaten verpakt in gebruikte bananen- en cornflakesdozen, wat ingaat tegen voorschriften. In een doos hebben we dan ook nog eens fecaliën van een of ander dier gevonden”, zegt directeur Ludo Splingaer in De Tijd.
• Het Vlaams agentschap Zorg en Gezondheid sust de zaak. Ze stelden vanmorgen op Radio 1 dat het om ‘een lokaal probleem‘ gaat: de maskers zouden ‘herverpakt’ zijn door ‘vrijwilligers’. ‘Die hebben een fout gemaakt hebben, en moeten dozen gebruikt hebben die voorhanden waren.’
• Grotere vraag: waarom levert men maskers waarvan men weet dat ze niet kwalitatief zijn, en geen bescherming tegen Covid-19 bieden? ‘We wisten dat de Colombianen enkel industriële maskers leverden. Die zijn niet geschikt voor de behandelingen van covid-patiënten maar beter iets dan niets‘, zo luidde de toch op z’n minst wankele redenering op Radio 1.

Testen, testen, testen (en ook de maskers): Minister Philippe De Backer (Open Vld) neemt als baas van de taskforce de zaak in handen.

• De Backer mag dan mentaal afscheid genomen hebben van de politiek, een oude vos verliest z’n streken niet. Dat er op de testen, de productie ervan (of eerder het gebrek), nogal wat druk staat, is een understatement. Net zoals er over de maskers graag duidelijk en snel nieuws moet komen. Ze vormen de sleutel in het oplossen van de crisis, of toch minstens een heel belangrijk aspect ervan.
• Maar De Backer heeft goed begrepen dat hij niets te winnen heeft bij minuut na minuut vragen te moeten beantwoorden. En dus gaat hij de ‘communicatie stroomlijnen’: er komt nu nog maar twee keer per week een communicatie, een verslag, over het aantal en types testen en over de mondmaskers.
• Vorige week nog was er de belofte om naar 10.000 testen per dag te gaan. Maar dat blijft nu hangen op 3.500 testen dagelijks, nog ver van een target dat op zich ook al geen wereldschokkend verschil zal maken: 10.000 per dag is in vergelijking met ‘benchmark’ Zuid-Korea nog weinig.
• Maar gedaan dus met ‘wilde communicatie‘: ‘We stroomlijnen de berichtgeving tussen de betrokken administraties en organisaties om de verspreiding van onvolledige of foutieve informatie te vermijden’, zo laat De Backer weten. Lessen in crisiscommunicatie: controleer de outflow van informatie zeer zorgvuldig, en dijk ze in. Vraag is of dat ten gronde de kritische vragen zal doen verdwijnen natuurlijk.

Het goede nieuws van de dag: De containerparken gaan weer open.

• Een sprakel hoop: op 7 april gaat in Vlaanderen iedereen z’n grof afval weer naar een containerpark kunnen voeren. De parken moeten uiteraard wel de veiligheidsmaatregelen garanderen.
• Bij het begin van de coronacrisis was er al een stormloop op de parken: iedereen zat thuis en had plots tijd om ‘grote kuis’ te houden.
• Met de lente in het land, en ondertussen al weken thuis, zullen nog veel meer mensen zin hebben om een schoonmaak te houden. Vraag is of op dat moment zoiets geldt als een ‘niet-noodzakelijke verplaatsing‘. Mogelijk blijft het dus nu even erg rustig in de geopende containerparken.

Om in het oog te houden: De olieprijs.

• Ongezien, de prijs voor een vat ruwe olie zit nu onder de 20 dollar. Begin dit jaar stond de prijs op ruim 61 dollar, nu zit hij net onder 19,9 dollar.
• Dat heeft met twee dingen te maken: een prijzenoorlog tussen de Russen en Saudi-Arabië, die ongemeen hard wordt uitgevochten, en natuurlijk een enorme daling in de vraag.
• De gevolgen zouden wel eens vergaand kunnen zijn: lage prijzen zetten zowat alle internationale relaties in het Midden-Oosten onder druk. Maar nagenoeg elk olieland, behalve de Saudi’s, dat aan deze prijs moet produceren, maakt verlies vandaag. In de VS bijvoorbeeld is heel de olie-industrie, die enorm boomde de afgelopen jaren, nu virtueel failliet.
• Ook hier scheurt de Belgische overheid z’n broek natuurlijk: inkomsten op accijnzen van brandstoffen zijn een serieuze bron om de staatskas te spekken.

Goed om weten: Naar aanloop van de Nationale Veiligheidsraad lag nog veel meer op tafel.

• Minister van Binnenlandse Zaken Pieter De Crem (CD&V) speelde een interessante rol in het debat voorafgaand aan die Veiligheidsraad: hij liet noteren ‘dat de speeltijd gedaan zou zijn‘, en dat ‘strengere maatregelen eraan kwamen’. Zo zou er een perimeter komen voor het aantal kilometer dat je rond je huis mag fietsen of wandelen.
• Maar vrijdag was er van een verstrenging geen sprake meer, enkel een verlenging van de maatregelen. Wat was er dus met de sheriffs gebeurd, met de druk van de politievakbonden ook?
• In Le Soir speelde De Crem het alvast handig: hij lekte in de krant dat ook de avondklok op tafel lag, ‘om alle niet-essentiële verplaatsingen aan banden te leggen’. Dat voorstel kwam van de Risk Management Group, voornamelijk wetenschappers.
• Maar De Crem klopt zich op de borst: hij hield dat voorstel tegen, want het ging te ver en was niet helemaal noodzakelijk. Opvallend dus, De Crem als heraut van de burgers en hun vrijheid?
• Well, not quite … In de Standaard onthult men dat De Crem wilde dat de politie zonder huiszoekingsbevel huizen zou kunnen binnenvallen waar men het vermoeden van had dat te veel mensen samen zaten: zogenaamde lockdown parties. Ook dat voorstel ging in de vuilbak, net als z’n perimeter voor wandelen en fietsen.