Key takeaways

• De aarde is goed op weg om de kritische opwarmingsdrempel van 1,5°C binnen drie jaar te overschrijden als de huidige kooldioxide-uitstoot aanhoudt.
• Het “koolstofbudget” van de wereld is drastisch geslonken van 500 miljard ton CO₂ aan het begin van 2020 tot 130 miljard ton door de recordemissies en verbeterde wetenschappelijke modellen.
• Door de mens veroorzaakte opwarming was de dominante factor achter de hoge temperaturen van vorig jaar, die naar schatting 1,36°C boven het pre-industriële niveau lagen.

Toonaangevende klimaatwetenschappers hebben een grimmige waarschuwing afgegeven: De aarde kan binnen drie jaar de kritieke opwarmingsdrempel van 1,5°C overschrijden als de huidige kooldioxide-uitstoot aanhoudt. Deze alarmerende voorspelling komt voort uit een bijgewerkte beoordeling door meer dan 60 gerenommeerde experts op het gebied van klimaatwetenschap.

In 2015 hebben bijna 200 landen zich ertoe verbonden om de wereldwijde temperatuurstijging te beperken tot 1,5°C boven het pre-industriële niveau, met als doel om de ernstigste gevolgen van klimaatverandering te beperken. De voortdurende afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en ontbossing bedreigen dit ambitieuze doel echter. Professor Piers Forster, directeur van het Priestley Centre for Climate Futures aan de Universiteit van Leeds en hoofdauteur van het onderzoek, benadrukt het verontrustende traject: “We zijn getuige van ongekende veranderingen, met een versnelde opwarming van de aarde en zeespiegelstijging die rechtstreeks verband houden met hoge emissieniveaus.”

Kernbevindingen en prognoses

Aan het begin van 2020 schatten wetenschappers dat de mensheid 50 procent kans had om binnen de doelstelling van 1,5°C te blijven door 500 miljard ton extra kooldioxide (CO₂) uit te stoten. Tegen 2025 was dit “koolstofbudget” drastisch geslonken tot 130 miljard ton door de record CO₂-uitstoot en verbeterde wetenschappelijke modellen. Bij de huidige uitstoot van 46 miljard ton per jaar zal de limiet binnen drie jaar worden bereikt, waardoor de wereld mogelijk de doelstelling van het Akkoord van Parijs zal overschrijden.

Vorig jaar kwam de gemiddelde temperatuur wereldwijd voor het eerst boven de 1,5°C boven het pre-industriële niveau uit. Hoewel één enkel jaar geen schending van het Akkoord van Parijs betekent, hebben natuurlijke weerpatronen de recordwarmte in 2024 versterkt. De door de mens veroorzaakte opwarming was de belangrijkste factor achter de hoge temperaturen van vorig jaar, die naar schatting 1,36°C boven het pre-industriële niveau lagen.

Consequenties en urgentie

De huidige opwarmingssnelheid bedraagt ongeveer 0,27°C per decennium – ongekend in de geologische geschiedenis. Als de emissies ongewijzigd blijven, zal de aarde naar verwachting rond 2030 1,5°C opwarmen. Hoewel het theoretisch mogelijk is om de opwarming op lange termijn te keren door grote hoeveelheden CO₂ uit de atmosfeer te verwijderen, waarschuwen de auteurs ervoor om alleen op dergelijke ambitieuze technologieën te vertrouwen als oplossing.

Professor Joeri Rogelj van het Imperial College in Londen benadrukt het belang van het vermijden van overmatige opwarming: “Voor grotere temperatuuroverschrijdingen wordt het minder waarschijnlijk dat CO₂-verwijdering de opwarming die door de huidige emissies wordt veroorzaakt, volledig zal omkeren.”

Energieonbalans van de aarde en zeespiegelstijging

Het onderzoek onderstreept de omvang van de klimaatverandering die al aan de gang is met opvallende statistieken. Een belangrijke indicator is de onbalans in de energiebalans van de aarde – de snelheid waarmee overtollige warmte zich ophoopt in het klimaatsysteem van de aarde. In de afgelopen tien jaar is deze snelheid meer dan verdubbeld ten opzichte van de jaren 1970 en 1980, en naar schatting 25 procent hoger dan aan het eind van de jaren 2000 en 2010.

Dr. Matthew Palmer van het UK Met Office en universitair hoofddocent aan de Universiteit van Bristol beschrijft dit als een “zeer groot en zorgwekkend getal”, gezien de snelle toename in een korte periode. Hoewel de uitstoot van broeikasgassen de belangrijkste oorzaak is van deze stijging, speelt ook een vermindering van het verkoelende effect van aërosolen een rol.

Deze overtollige warmte heeft verschillende gevolgen: het opwarmen van landmassa’s, het verhogen van de luchttemperatuur en het smelten van ijs. Ongeveer 90 procent wordt geabsorbeerd door oceanen, wat gevolgen heeft voor het leven in zee en bijdraagt aan de stijging van de zeespiegel. Sinds de jaren 1990 is de wereldwijde zeespiegelstijging verdubbeld, wat aanzienlijke overstromingsrisico’s met zich meebrengt voor miljoenen mensen in kustgebieden.

Emissies verminderen en gevolgen verzachten

Hoewel dit een somber beeld schetst, erkennen de auteurs dat de emissiestijging lijkt af te nemen naarmate schonere technologieën worden geïmplementeerd. Ze benadrukken het cruciale belang van “snelle en strenge” emissiereducties.

De doelstelling van Parijs is gebaseerd op robuust wetenschappelijk bewijs dat aantoont dat de impact van klimaatverandering bij een opwarming van 2°C aanzienlijk groter is dan bij een opwarming van 1,5°C.

Het terugdringen van emissies in de komende tien jaar kan de snelheid van de opwarming aanzienlijk veranderen, waarbij benadrukt wordt dat elke fractie die vermeden wordt, zich vertaalt in minder schade voor kwetsbare bevolkingsgroepen en een soepelere overgang naar de gewenste maatschappelijke doelen.

Deze overtollige warmte heeft verschillende gevolgen: opwarming van landmassa’s, verhoging van luchttemperaturen en smeltend ijs. Ongeveer 90 procent wordt geabsorbeerd door oceanen, wat gevolgen heeft voor het leven in zee en bijdraagt aan de stijging van de zeespiegel. Sinds de jaren 1990 is de wereldwijde zeespiegelstijging verdubbeld, wat aanzienlijke overstromingsrisico’s met zich meebrengt voor miljoenen mensen in kustgebieden.

De doelstelling van Parijs is gebaseerd op robuust wetenschappelijk bewijs dat aantoont dat de impact van klimaatverandering bij een opwarming van 2°C aanzienlijk groter is dan bij een opwarming van 1,5°C.

Het verminderen van de uitstoot in het komende decennium kan de snelheid van de opwarming aanzienlijk veranderen, waarbij benadrukt wordt dat elke fractie die vermeden wordt, zich vertaalt in minder schade voor kwetsbare bevolkingsgroepen en een soepelere overgang naar de gewenste maatschappelijke doelen.