Op 1 juli trad de regeling in verband met het “Europees coronacertificaat” in werking. Dat zogenaamde “coronapaspoort” kan men digitaal via de “CovidSafeBE-app” downloaden of per post aanvragen. Via een QR-code kan men dan bij aankomst in andere EU-lidstaten bewijzen dat men gevaccineerd is, recent negatief werd getest op Covid-test of over antilichamen beschikt.

In theorie klinkt dit als een goed idee, omdat het de wirwar aan nationale verplichtingen binnen de EU stroomlijnt. In de praktijk kampt het systeem echter met serieuze tekortkomingen en zijn er bovendien op lange termijn gevaren dat dit voor heel andere doeleinden wordt ingezet. 

De praktische uitwerking

Vooreerst zijn er een aantal praktische moeilijkheden bij de uitwerking van het systeem, iets wat op zich natuurlijk geen tegenargument is. Zo wijzen beleidsmakers en luchtvaartmaatschappijen naar elkaar over de vraag wie het certificaat moet controleren. Ook kunnen luchtvaartmaatschappijen blijkbaar niet alle informatie zien die soms nodig is om te weten of een passagier wel binnen zal mogen in het land van bestemming.

Enkele dagen geleden waarschuwde de internationale luchtvaartindustrie de Europese Unie al dat er de komende weken gevaar voor “chaos op Europese luchthavens” dreigt. Rafael Schvartzman, de Europese vice-directeur van de International Air Transport Association (IATA) stelde zelfs dat de tijd die nodig is om op een luchthaven te spenderen wel eens tot vijf of zelfs acht uur zou kunnen oplopen als gevolg van de extra bureaucratie. Voor de pandemie was dat maar één tot anderhalf uur, en het was al opgelopen tot drie uur. 

Nieuwe varianten

Fundamenteel is er echter een veel groter probleem dan de gebrekkige praktische uitwerking, en dat is dat er onder beleidsmakers steeds twijfel zal bestaan over de vraag of Covid-vaccins wel bescherming bieden tegen nieuwe varianten van Covid. Zo verbiedt Duitsland reizigers uit Portugal, tenzij ze in Duitsland wonen of een Duits paspoort hebben, en in quarantaine gaan. Dat is ook het geval voor reizigers die volledig gevaccineerd zijn. Dit vanuit de vrees voor de zogenaamde “Delta-variant” van het Coronavirus, dat sterk aanwezig is in Portugal.

Nu duidelijk wordt dat die Delta-variant sowieso al sterk in Duitsland aanwezig is en tegen begin augustus zelfs goed zou zijn voor 90% van de Corona-infecties in de EU, zou Duitsland deze maatregel versoepelen, maar het geeft aan hoe afhankelijk een systeem van vaccinatiecertificaten is van vertrouwen in de werkzaamheid van een vaccin – wat in het geval van de Delta-variant wel in orde blijkt te zijn, want in het Verenigd Koninkrijk, waar er veel gevallen zijn van die variant, blijven het aantal hospitalisaties en overlijdens laag. De bestaande vaccins kunnen Delta dus zeker de baas, maar bij het opduiken van pakweg de Epsilon-variant zullen politici allicht opnieuw twijfelen.

Een bruikbaar instrument van zodra het niet meer nuttig is 

Zolang de coronacrisis woedt, blijft het gevaar voor nieuwe varianten opduiken. Pas als er een voldoende hoge vaccinatiegraad is en pas als men zeker is dat de bestaande vaccins alle nieuwe varianten de baas kunnen, zal er genoeg politiek vertrouwen zijn om niet enkel een test te eisen bij binnenkomst maar om vertrouwen in het vaccin te stellen. Op dat moment is er echter geen gevaar meer voor corona. Met andere woorden: het vaccinatiepaspoort wordt een bruikbaar instrument van zodra het niet meer nuttig is. 

Op dit moment laten Nederland en Spanje trouwens al reizigers uit de Verenigde Staten toe zonder dat die een negatief testresultaat moeten tonen. Het geeft aan dat vlot reizen niet afhankelijk hoeft te zijn van deze extra bureaucratie. Er worden ook geen gele koortscertificaten gebruikt voor landen waar gele koorts niet voorkomt.

Orwelliaanse toepassingen

Het langetermijnrisico met zo’n Europees coronapaspoort is dat het allerlei “Orwelliaanse” toepassingen krijgt, een beetje zoals de ANPR – camera’s die ooit “tegen terroristen” waren bedoeld nu worden ingezet om verkeersovertreders te pakken. 

De Europese Commissie raadt de lidstaten trouwens aan om het Europees coronapaspoort “niet enkel te gebruiken om vrij verkeer van personen te regelen … maar ook voor allerlei andere toepassingen op binnenlands vlak: om naar concerten, festivals, theaters en restaurants te gaan.”  

In Ierland besliste de regering al om de toegang tot een café of restaurant afhankelijk te maken van het tonen van zo’n coronapaspoort. Laat er geen twijfel over bestaan dat de inspiratie van regelneven om dit instrument te gaan misbruiken dan ook ongebreideld zal zijn.

Het ironische is wel dat Ierland de enige EU-lidstaat is die er niet in slaagde om het systeem van het Europees coronacertificaat op tijd uit te werken, en dit als gevolg van een cyberaanval op het Ierse Ministerie van Volksgezondheid. Het maakt duidelijk dat cyberaanvallen en gebrek aan beveiliging van vertrouwelijke data eveneens een sterk tegenargument vormen. België werd onlangs zelf slachtoffer hiervan, dus zelfs indien men er een blind vertrouwen in heeft dat het effectief enkel en alleen bij een gezondheidscertificaat blijft en niet wordt ingezet om pakweg de “CO2-voetafdruk” van burgers op totalitaire wijze te gaan controleren, blijft er wel het risico dat buitenlandse mogendheden of criminele groepen de data van Belgen te pakken krijgen. 

Het “Europees coronacertificaat” is dan ook een “fausse bonne idée”, dat overhaast werd ingevoerd en beter maar meteen wordt afgeschaft. Beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald. (lb)

De auteur Pieter Cleppe is hoofdredacteur van BrusselsReport, een nieuwe webstek die zich richt op nieuws en analyse met betrekking tot EU-politiek.

Twitter: @pietercleppe