In Zwitserland wordt deze week in het parlement gedebatteerd over een wetsvoorstel dat bedrijven automatisch ‘wettelijk aansprakelijk stelt’ en ‘schuldig tot het tegendeel is bewezen’ met betrekking tot schendingen van mensen- en milieurechten in hun toeleveringsketens overal ter wereld. Ongeacht of het om dochterondernemingen gaat of gewoon bedrijven waarmee men samenwerkt.

De inzet van het voorstel kan moeilijk worden overschat.  Zwitserland herbergt een reeks grote multinationals, waaronder Nestlé, Glencore International, ABB, Novartis, SGS, Roche en vele andere.

Tot nog toe zijn de verschillende fracties in het parlement er niet in geslaagd overeenstemming te bereiken. Dat betekent dat de weg wordt vrijgemaakt voor een referendum met als inzet de meest radicale formulering van de wet.

Compromis of referendum

In Zwitserland moet elk initiatief dat 100.000 burgerhandtekeningen verzamelt per referendum aan het volk worden voorgelegd. Maar de grondwet stipuleert ook dat de wetgevers van het land alsnog het recht hebben om een alternatief te formuleren. Als de sponsors van het initiatief instemmen met het parlementaire compromis, wordt het voorstel wet. Doen ze dat niet, dan wordt hun oorspronkelijke voorstel ingediend voor een volksreferendum. De indiener van de voorgestelde wetswijziging is in dit geval het Responsible Business Initiative (KVI).

‘Wereldcentrum voor chantage van multinationals’

Critici zeggen dat de voorgestelde wetswijzigingen bedrijven een verlammende wettelijke aansprakelijkheid zouden opleggen voor misbruiken die ver buiten hun controle liggen. Op die manier dreigt Zwitserland een wereldcentrum te worden voor activisten die proberen enkele van ’s werelds grootste multinationals te ‘chanteren’. 

… of voortrekker van een globale mentaliteitswijzing?

Voorstanders denken dan weer dat zulke wet Zwitserland de leiding zal geven in een globale mentaliteitsverandering die stilaan aan kracht wint. Die wil bedrijven dwingen verantwoordelijkheid te nemen voor hun gedrag. Enkel zo kan het Alpenland volgens voorstanders voorkomen een internationale paria te worden. Net omdat investeerders in andere ontwikkelde landen hun corporate practices wel veranderen.

Uit verschillende peilingen blijkt dat de steun in het land voor de originele tekst van het KVI groot is. 78 procent van de respondenten zegt voorstander te zijn van het afdwingen van strengere eisen voor grote bedrijven. 120 Zwitserse NGO’s scharen zich achter het voorstel, net als alle kerken in het land. De houding van veel gewone Zwitsers vertaalt zich als volgt: ‘We hebben er genoeg dat ons grondgebied wordt misbruikt door grote anonieme internationale bedrijven zoals Glencore. We hebben dat geld niet nodig.’