Vijfentwintig jaar geleden presenteerde ik samen met de Ierse premier Bertie Ahern, de Amerikaanse president Bill Clinton en de leiders van de vier belangrijkste politieke partijen van Noord-Ierland wat bekend werd als het Goede-Vrijdagakkoord (GFA). Dat akkoord maakte een einde aan een conflict dat tientallen jaren, misschien wel eeuwen, duizenden doden en onnoemelijk veel verdriet en verwoesting had veroorzaakt.
De vrede was, net als de politieke instellingen waartoe de GFA aanleiding gaf, onvolmaakt en kwetsbaar, en dat is nog steeds zo. Maar vergelijk het Noord-Ierland van vandaag met dat van een kwart eeuw geleden en je kunt met recht spreken van een transformatie. De vrede heeft standgehouden, de economie is in omvang verdubbeld en Belfast, een stad die vroeger gehuld was in prikkeldraad en bedekt met militaire patrouilles, is nu een bloeiende Europese stad met een ontluikende technologiesector en een bruisend nachtleven.
Er is dus reden voor een voorzichtig feest op deze verjaardag. Het is moeilijk een ander echt succesvol vredesproces in de recente geschiedenis te bedenken.
Elk conflict is uniek
Mij wordt vaak gevraagd of er lessen uit de GFA te trekken zijn voor conflictoplossing elders in de wereld. De realiteit is dat elk conflict uniek is, verschillend door oorzaak, duur, steun van buitenaf en vele andere factoren. Toch zijn er enkele lessen te trekken die de moeite waard zijn.
Ten eerste kan vrede niet wortel schieten zonder een overeengekomen kader dat door beide partijen als conceptueel rechtvaardig wordt beschouwd. In het geval van Noord-Ierland was het kernstuk van de GFA het zogenaamde beginsel van instemming: wie een verenigd Ierland wil, moet aanvaarden dat het noorden deel blijft uitmaken van het Verenigd Koninkrijk zolang een meerderheid daar dat wenst. Dit was een grote concessie aan de Noord-Ierse Unionisten.
In ruil daarvoor aanvaardden de Unionisten het beginsel van gelijke en eerlijke behandeling van de nationalistische, overwegend rooms-katholieke gemeenschap, ondersteund door nieuwe instellingen op gebieden als politie en justitie, en door de erkenning, via samenwerking met de Ierse Republiek, van het nationalistische streven naar eenheid van Ierland.
Kader alleen onvoldoende
Maar het stervende Israëlisch-Palestijnse vredesproces, gebaseerd op de zogenaamde tweestatenoplossing, toont aan dat een kader alleen onvoldoende is. Ten tweede heeft een vredesproces dus voortdurende aandacht van de betrokkenen nodig. Een overeengekomen kader is slechts een begin. Het is de routekaart, niet de bestemming.
Het bereiken van vrede vereist tijd, geduld, creativiteit en vastberadenheid. Vredesprocessen zijn precies dat: een proces, geen gebeurtenis. We hebben dus lange jaren – negen in totaal – aan de uitvoering gewerkt, met veel crises, tegenslagen en struikelblokken onderweg. Elk daarvan had het proces kunnen stilleggen als we niet waren doorgegaan.
Hulp van buitenaf
Ten derde moeten onderhandelaars niet bang zijn om hulp van buitenaf in te roepen. “Niemand begrijpt ons geschil zo goed als wij,” zeggen ze. Dat is juist, maar soms is het niet begrijpen van het geschil zoals zij dat doen de sleutel tot de oplossing ervan. De interventies van Clinton en VS-senator George Mitchell, en het daaropvolgende bezoek aan Noord-Ierland en de steun voor het proces door president George W. Bush, kwamen op momenten die van groot belang waren om structuren van financiële en politieke steun te verzekeren. Ook de Europese Unie was altijd op zoek naar manieren om te helpen, en de flexibiliteit van de EU bij de recente Brexit-gerelateerde onrust in Noord-Ierland is een ander klassiek voorbeeld van externe hulp om interne spanningen te overwinnen. Wees dus niet bang voor buitenstaanders; maak er gebruik van.
Dat vereist natuurlijk een vierde component: voorbeeldig leiderschap. Zonder dat zou de vrede in Noord-Ierland nooit tot stand zijn gekomen. Leiders moesten bereid zijn hun aanhangers ongemakkelijke waarheden te vertellen, de kritiek te incasseren en de kreten van verraad te verdragen. Tijdens het proces waren er telkens weer momenten waarop de gemakkelijkste handelwijze in tegenspraak was met de juiste handelwijze. Gelukkig hadden we leiders die bereid waren – vaak tegen hoge persoonlijke kosten – de juiste weg te kiezen, en niet de gemakkelijkste.
Vertrouwen
Ten vijfde is een succesvol proces waarschijnlijker als degenen die erbij betrokken zijn vertrouwen hebben in elkaar. Ik vertel studenten altijd dat politiek persoonlijk is; het is een mensenzaak. Omdat er zoveel lastige kwesties moeten worden opgelost, omdat de politiek van elke persoon in verschillende, zo niet tegengestelde, richtingen kan wijzen, moet je gesprekken kunnen voeren die open, eerlijk en strategisch zijn.
Heeft uw partner in het proces een probleem? Bekijk het vanuit zijn standpunt. Bespreek het. Vind samen een oplossing. Vriendschap is misschien te moeilijk om te bereiken, maar partnerschap niet.
Ten zesde moeten alle partijen erkennen dat het conflict aanleiding heeft gegeven tot het diepste wantrouwen. Een overeenkomst sluiten is niet hetzelfde als vertrouwen ontwikkelen. Het eerste is formeel. Het laatste is emotioneel. Erken het dus. Zoeken naar manieren om vertrouwen op te bouwen is een investering die het meeste oplevert.
Geef nooit op
Tenslotte, geef nooit op. Mensen zijn zo cynisch over politiek, meestal omdat ze weinig verandering zien in hun dagelijks leven. Maar stap even terug. De brede waaier van de geschiedenis is als een impressionistisch schilderij: wat van dichtbij een waas lijkt, openbaart zich op afstand.
Met de afstand van 25 jaar kunnen we zien dat de GFA echte, ingrijpende veranderingen heeft gebracht. Velen die vandaag leven zijn er de begunstigden van. Of ze het weten of erover nadenken doet er niet toe. Wat telt is dat het gedaan is.
Tony Blair, voormalig premier van het Verenigd Koninkrijk, is uitvoerend voorzitter van het Tony Blair Institute for Global Change.
Copyright: Project Syndicate, 2023.
www.project-syndicate.org