Met de scheepslift op het kanaal Oder-Havel in Niederfinow in de deelstaat Brandenburg, ongeveer vijftig kilometer ten noorden van Berlijn, heeft Duitsland een gigantisch infrastructuurproject in gebruik genomen. De constructie moet de scheepvaart tussen Berlijn en de Poolse havenstad Szczecin vergemakkelijken, maar over het nut van de zware investering worden vragen gesteld. Daarbij worden vergelijkingen gemaakt met de luchthaven Berlin-Brandenburg en het project Stuttgart 21 van spoorwegmaatschappij Deutsche Bahn.

Het Schiffshebewerk Niederfinow reikt tot een hoogte van 55 meter en is de grootste scheepslift van Duitsland. De lift zelf is 113 meter lang en 46 meter breed. “Door het nieuwe Schiffshebewerk kunnen op het kanaal Oder-Havel grotere schepen worden ingezet”, merkte Volker Wissing, Duits minister van Verkeer, bij de opening van de infrastructuur op.

“De lift kan het gewicht van vijftig blauwe walvissen of zestienhonderd olifanten dragen en vormt een belangrijke draaischijf voor de toekomst van de Duitse binnenvaart.”

Moderne scheepvaart

Het Schiffshebewerk heeft slechts enkele minuten nodig om boten over een hoogteverschil van zesendertig meter te hijsen. Dat moet de scheepvaart tussen de Poolse haven Szczecin en de Duitse hoofdstad vergemakkelijken. De constructie werd gebouwd ter vervanging van een oude lift die op dezelfde locatie in het midden van de jaren dertig van de vorige eeuw in gebruik werd genomen.

“De oude infrastructuur voldeed echter niet meer aan de vereisten van het moderne scheepvaartverkeer”, verduidelijkte minister Wissing. “De nieuwe scheepslift is dertig meter langer dan zijn voorganger en kan bijna twee keer zoveel gewicht dragen.”

De constructie van het nieuwe Schiffshebewerk ging echter met heel wat moeilijkheden gepaard. Door problemen met leveringen, het faillissement van een onderaannemer, personeelstekorten en de uitbraak van de coronapandemie liepen de werken in totaal acht jaar vertraging op.

Duitse media omschreven het project al langer als de maritieme versie van Berlin-Brandenburg Willy Brandt, een verwijzing naar de gigantische problemen die bij de bouw van de nieuwe luchthaven van Berlijn opdoken. De luchthaven kon met lange vertragingen twee jaar geleden eindelijk in gebruik worden genomen.

Het oude Schiffshebewerk Niederfinow was ooit de hoogste scheepslift ter wereld. Dat record heeft de constructie echter al lang moeten afstaan. Die titel is momenteel in het bezit van de scheepslift van de Drieklovendam in China, die boten over een hoogte van 113 meter omhoog en omlaag brengt.

De oude lift van Niederfinow zal tot het midden van dit decennium operationeel blijven en zal nadien bewaard blijven als de belangrijkste toeristische attractie van Niederfinow, een dorp met ongeveer zeshonderd inwoners.

Waterscheiding

Het kanaal Oder-Havel moet een waterscheiding overbruggen. De Havel mondt immers uit in de Noordzee, terwijl de Oder naar de Oostzee stroomt. Het kanaal biedt Berlijn een toegang tot de zee. Szczecin wordt dan ook vaak als de zeehaven van Berlijn omschreven.

Het nieuwe Schiffshebewerk werd gebouwd op nauwelijks honderd meter van de oude constructie. De bouw van de nieuwe scheepslift vergde een investering van meer dan 0,5 miljard euro, maar velen vragen zich af of deze hydraulische structuur überhaupt nodig is.

Met het einde van de Koude Oorlog en de val van het IJzeren Gordijn ontstonden nieuwe goederenstromen. Dit leidde bijna dertig jaar geleden tot het plan om op het kanaal Oder-Havel een moderne scheepslift te bouwen.

De oude constructie kon schepen met een lengte van maximum 80 meter verwerken. Het nieuwe Schiffshebewerk werkt echter met een maximale lengte van 110 meter. Bovendien kunnen de schepen nu twee verdiepingen containers meevoeren. Tot nu toe was dat beperkt tot een enkele laag.

Er zijn echter de voorbije jaren steeds meer vragen gerezen over het nut van de constructie. Daarbij wordt vooral gewezen op de beperkte trafieken op de hanaal. Ook de Bund für Umwelt und Naturschutz Deutschland (Bund) heeft bedenkingen.

“De milieuvriendelijkheid van de binnenvaart is eigenlijk alleen gegarandeerd indien bestaande waterwegen worden gebruikt”, voert Axel Heinzel-Berndt, consulent van de Duitse milieuvereniging, aan. “De uitbreiding van waterwegen voor grotere schepen vormt altijd een inbreuk op de natuur. Daarmee kunnen wij uiteraard niet akkoord gaan.”

Heinzel-Berndt twijfelt ook aan de noodzaak van een grotere lift. “Het is immers ook mogelijk om dezelfde volumes over twee schepen te verdelen”, merkt hij op. “Dan was een dergelijke constructie nooit nodig geweest.”

Verwezen wordt daarbij naar cijfers van het Wasserstraßen-Neubauamt Berlin. Berekend werd dat het traject jaarlijks door ongeveer 12.000 schepen gebruikt. Die vloot is ongeveer gelijk gedeeld over schepen voor vracht, passagiers en vrije tijd. “Dit betekent dat dagelijks amper tien vrachtschepen van het kanaal gebruik maken”, merken de critici op.

De scheepslift zou uiteindelijk ongeveer 520 miljoen euro kosten. De oorspronkelijke ramingen maakten gewag van 185 miljoen euro, dat echter al snel naar 300 miljoen euro werd opgevoerd. De meerkosten gaven aanleiding tot juridische geschillen tussen de overheid en de bouwbedrijven die de werken dienden uit te voeren, maar in alle gerechtelijke procedures zou inmiddels een vergelijk zijn gevonden.

Voorlopig zal de route tussen Berlijn en Szczecin echter nog niet door grotere schepen kunnen worden gebruikt. Om een grotere capaciteit toe te laten, moeten immers alle bruggen op het kanaal van 4,50 meter tot 5,25 meter worden verhoogd.

Dat is tot nu toe gebeurd tussen Szczecin en Eberswalde, maar nog niet tussen Eberswalde en Berlijn. Om al die werken uit te voeren zou een periode van ongeveer vijftien jaar nodig zijn. Hierdoor zal de nieuwe scheepslift het volgende anderhalve decennium volgens de critici alvast weinig praktisch nut hebben.

Toeristisch kan Niederfinow voortaan echter wel met een opmerkelijke architectonische attractie uitpakken. De stalen vakwerkconstructie van de oude scheepslift en de betonconstructie van de nieuwe constructie maken daarbij ook duidelijk hoe de industriële architectuur op minder dan honderd jaar tijd is geëvolueerd.